Bosna Hersek Ülke Bilgileri

Bosna-Hersek, Eski Yugoslavya’yı oluşturan federal cumhuriyetler arasında etnik dokusu en karışık olanıdır. 1991’deki nüfus sayımına göre, toplam

30 Necmettin Alkan, Dayton Sonrasında Bosna-Hersek’te Yapılan Seçimler ve Barış Sürecine Etkileri, TİKA-Avrasya Etüdleri, Ankara-2006, s.99-100.

31 Halil AKMAN, Paylaşılamayan Balkanlar, IQ Kültür Sanat Yayıncılık:209, İstanbul-2006, s.182

4.760.000’luk³² Bosna-Hersek nüfusunun %44’ünü Müslümanların, %31’ini Sırpların, %17’sini Hırvatların ve %6’sını ise kendilerini “Yugoslav”olarak tanımlayanların oluşturduğu tespit edilmiştir.³³ Bosna-Hersek Parlamentosu 15 Ekim 1991’de bağımsızlık kararı almıştır. Bu karar 29 Şubat ve 1 Mart 1992’de yapılan referandumlar ile Müslümanların ve Hırvatların büyük çoğunluğu tarafından onaylanmış ve bundan iki gün sonra Parlamento resmen bağımsızlık ilân etmiştir.

Buna büyük tepki gösteren Bosnalı Sırplar ise 7 Nisan 1992’de “Bosna Sırp Cumhuriyeti”ni kurduklarını duyurmuşlardır.³⁴

Bağımsız Bosna-Hersek Cumhuriyeti, 7 Nisan 1992’de AT ve ABD tarafından tanınmıştır.³⁵ Bosna’nın Birleşmiş Milletlere yaptığı üyelik başvurusu ise 22 Mayıs 1992’de kabul edilmiştir. Uluslararası politikacıların, Hırvatistan’ın tanınmasının savaşın bitmesine yol açtığı gibi, Bosna’daki çatışmaların da aynı şekilde engellenebileceği umuduna girmeleri³⁶ bir yanılgı olmuş, Bosna-Hersek Cumhuriyeti’nin tanınmasından çok kısa bir süre sonra, ülkede çok büyük acılara ve kayıplara sebep olan savaşlar başlamıştır.

Özellikle “Federal Ordu” tarafından desteklenen Sırpların tarihe “Etnik Temizlik”- Bu ifade İngilizce’ye ve birçok dile Sırp-Hırvat Dili’nden geçmiştir ve temel amacın yabancı kültürün kökünün kazınmasının olduğu etnik çatışma vahşetini simgelemektedir- diye geçen vahşeti başlatmalarıyla ülkede büyük bir savaş yaşanmıştır. Bu büyük dram, medeniyetin göbeğinde, Avrupa’da cereyan eden büyük bir ayıptır. Bu büyük olayın talihsiz kurbanları ise, hiç dikkate alınmayan çocuklardır.³⁷ 1992-1995 yılları arasında yaşanan ve büyük bir sivil kayba ve ekonomik yıkıma neden olan bu savaşın sonunda ABD’nin liderliğinde uluslararası toplumun da desteğiyle savaşan kesimler ABD’nin Ohio eyaletinin Dayton kentinde görüşmelere başladılar ve bu sürecin sonunda Aralık 1995 tarihinde barış

32 Catherina Samary, Parçalanan Yugoslavya: Bosna’da Etnik Savaş, çev. Bülent Tanatar, Yazın Yayıncılık, İstanbul-1995, s. 173.

33 Klemencic ve Zagar, a.g.e., s. 311.

34 Klemencic ve Zagar, a.g.e., s. 313

35 Hüseyin Bağcı, Güvenlik Politikaları ve Risk Analizi Çerçevesinde Balkanlar (1991-1993), Dış Politika Enstitüsü, 1994, s. 63

36 Bernett, a.g.e., s. 173.

37 Nadja Halilbegovic, Sarejevo’s Childhood Wounded By War, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Çocuk Edebiyatı Kitapları Serisi, No:160-15, Ankara-1995, s.V.

anlaşmasını imzaladılar. Dayton Barış Anlaşması ile Bosna-Hersek Devleti, işlemesi güç, çok karmaşık bir siyasi yapıya büründürülmüş ve verimli çalışmaktan uzak hantal bir yasama, yürütme ve yargı düzeni oluşmuştur.³⁸ Ayrıca Dayton Barış Anlaşması, güçlü bir uluslararası polis ve asker mevcudiyeti ile gözlemci heyetinin Bosna Hersek’e konuşlanmasını sağlamıştır.³⁹

Bosna Hersek’teki savaş sonunda 250 bin insanın öldüğü, 2 milyondan fazla insanın mülteci statüsüne girdiği ya da evinden edildiği ve 200 bin insanın zarar gördüğü tahmin edilmektedir.⁴⁰ Savaş süresince Eski Yugoslavya’da üçyüz bine yakın insan öldürüldü. Bu felakete karşı uluslararası toplumun cevabı, en iyimser bakışla belirsiz, en kötümser bakışla afallatıcı oldu. Her ne kadar Amerika da, Avrupa da başlangıçta Balkan savaşlarını Avrupa’nın sorunu olarak görmüş olsalar da Avrupalılar bu konuda güçlü bir tavır sergilememeyi seçti, ortada korunacak bir barışın bulunmadığı bu ülkeye yalnızca Birleşmiş Milletler “arışı koruma kuvveti”ni yollamakla yetindiler ve bu kuvvete de çatışmaları engelleyecek yetkiyi vermekten kaçındılar. Sonunda 1995 sonlarında zulüm ve saldırganlıkların giderek artması ve Bosna Sırplarından gelen yeni tehditler karşısında, ABD, görüşmelere yönelik çabalarını son bir hamle olarak, tüm gücüyle başlattı.⁴¹

Takriben üç buçuk yıl süren kanlı Bosna Hersek savaşlarını fiili olarak bitiren anlaşma, belli aşamalardan geçtikten sonra nihai olarak 14 Aralık 1995’te Amerika’nın Dayton şehrinde imzalanmıştır. İsmini imzalandığı şehirden alan bu anlaşmayla birlikte Bosna Hersek barış sürecine girmiş ve belli bir istikrarı yakalama imkânına sahip olmuştur.⁴²

21 Kasım 1995’te imzalanan Dayton Barış Antlaşması sayesinde, BH, uluslararası alanda tanınmış sınırları ile bağımsız bir devlet olarak ayakta kalmayı

38 TİKA, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Bosna Hersek Ülke Raporu, Ankara, s.11.

39 World Bank Operations Evaluation Department, Bosnia and Herzegovina Post-Conflict Reconstruction and the Transition to a Market Economy, World Bank Publishment, Washington-2004, s.XI.

40 Paul Collier ve diğerleri, Breaking The Conflict Trap-Civil War and The Development Policy, World Bank Policy Research Report, A copublication of The World Bank and Oxford University Press, Washington-2003, s.29.

41 Richard Holbrooke, “Bir Savaşı Bitirmek”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın:440, İstanbul-1999, s.13.

42 Alkan, a.g.e, s.98

başardı. Ancak, aynı antlaşmanın BH’ye biçtiği idari yapılanma, ülke toprak bütünlüğüne ve bağımsızlığına ciddi ve sürekli bir tehdidi beraberinde getirdi.

Dayton Barış Antlaşması’nın (DBA) bir eki olan BH Anayasası gereğince, ülke iki birimden (entity) oluşan bir devlet haline geldi. Bunlardan biri, on kantona bölünmüş ve Boşnaklar ile Hırvatların kontrolünde olan “Bosna ve Hersek Federasyonu”

(FBİH), diğeri ise Sırpların kontrolündeki “Sırp Cumhuriyeti”dir (RS). Oran olarak bakıldığında, kabaca ülke topraklarının yaklaşık %50’si Bosnalı Sırpların, %30’u Boşnakların, %20’si de Bosnalı Hırvatların kontrolündedir.⁴³

Bosna Hersek devleti, bu anlaşma temelinde uluslararası arenada tanınmış mevcut sınırlarıyla kurulmuştur.⁴⁴ Bosna Hersek’teki savaş, 1995 yılının sonuna kadar, üç buçuk yıl sürdü. Savaş sonunda mal ve can kayıpları hakkındaki bilgiler net olmasa da, savaştan etkilenen insan miktarının 2’nci Dünya Savaşından beri Avrupa’da görülmemiş boyutlarda olduğu bir gerçektir. Tahminen nüfusun %10 kadarı silah altına alınırken, 250.000 kadarı öldürüldü, 200.000-400.000 arsında insan zarar gördü ve 2 milyondan fazla insan da ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

Savaşın fiziksel zararlarına sayısal bir örnek de 1991 yılında %0.7 olan çocuk ölümleri oranının 1995 yılında %14’e çıkmasıdır.⁴⁵ Kalbe benzeyen üçgen bir yapıda olan Bosna Hersek genelde dağlık bir araziye sahiptir. Karasal iklim özellikleri göstermekle birlikte sadece güneybatı kesiminde ve Neretva vadisinde dar bir bölgede Akdeniz iklimi görülmektedir. Su kaynakları bakımından oldukça zengindir.

Sava ve Neretva, büyük akarsularını teşkil eder.⁴⁶ En sıcak aylar Temmuz-Ağustos, en soğuk aylar ise Aralık-Ocak’tır. Bu aylarda sıcaklık -20’ye kadar düşmektedir.

Bosna Hersek ile ilgili genel bilgiler aşağıdaki tabloda görülmektedir.

43 Erhan Türbedar, Stratejik Öngörü 2023, Avrasya Stratejik Araştırma Merkezi Yayını, Ankara-2006, s.12.

44 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Bosna Hersek Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e , s.4.

45 World Bank Operations Evaluation Department, a.g.e., s.1.

46 Mehmet Suat İlhan, “Bosna Hersek Vahşeti ve Dünya Kamuoyu”, Bizbize Yayınları, Ankara-2007, s.25

Tablo-1.1. Bosna Hersek ile ilgili Genel Bilgiler Resmi Adı Bosna Hersek / Bosna i Hercegovina

(Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) Devlet Yapısı Demokratik Cumhuriyet

Yüzölçümü 51,129 kilometrekare Başkent Saraybosna / Sarajevo

Önemli Şehirler Zenica, Doboj, Maglaj, Banja Luka, Tuzla, Mostar, Travnik

Nüfusu 4.552.198 (Temmuz 2007)

Para Birimi Konvertible Mark (KM) Resmi Dili Boşnakça, Sırpça, Hırvatça

Etnik Grup Boşnaklar %48, Sırplar %37.1, Hırvatlar %14.3, Diğer %0.6 Doğal Kaynaklar Kömür, demir, tuz, kalay, nikel, orman alanları

Kaynak: CIA, “The World Factbook-Bosnia Hercegovina”, https://www.cia.gov, 05.01.2008