Slovenya Ülke Bilgileri

1918 yılında Slovenler, 1929’da Yugoslavya olarak ismi değiştirilecek yeni çok uluslu bir ülke kurmak için Sırp ve Hırvatlara katılmıştır. II. Dünya Savaşı sonrasında Yugoslavya’nın bir cumhuriyeti olan Slovenya, 1991’de bağımsızlığını ilan etmiştir.¹⁴⁶ Slovenya, Yugoslavya Federasyonu içinde çatışmaların ve huzursuzlukların en az yaşandığı, en şanslı cumhuriyet olarak nitelendirilebilir.

Bunun başlıca nedenleri, bu cumhuriyetin etnik doku bakımından daha homojen bir yapıya sahip olması ve Batı Avrupa ülkeleri ile olan tarihi ve dinî bağlarından dolayı bu ülkelerden sürekli destek almasıdır. Slovenya’daki Sırp nüfusu Bosna-Hersek ve Hırvatistan’da olduğu kadar fazla değildir. Tarihte defalarca Bavyera, Frank, Çek, Habsburg, Türk, İtalyan ve Alman yönetimi altında yaşayan Slovenler, buna rağmen, kendi dillerini ve kültürel kimliklerini korumayı başarmışlardır.¹⁴⁷

Slovenya, SFRY’nin en gelişmiş cumhuriyetiydi ve GSMH’sı Yugoslavya ortalamasının %60’ının üzerindeydi, tarım ve enerji bakımından yeterliydi.

Slovenya’nın SFRY’nin azgelişmiş cumhuriyetlerine aktarılan fona olan katkısı önemli derecede idi. Slovenler, Federal bütçe için yaptıklarını ödemelerin az gelişmiş cumhuriyetlerin siyasal liderleri tarafından doğru kullanılmamasından şikâyetçiydi.

Milosevic tarafından Sırp baskısının artmasının da etkisiyle ilişkiler daha da kötüleşmişti.

Üstelik Sırplar, 1987-1988 yıllarında Federasyonun ekonomik karar verme yapısının merkezileşmesini önermekteydi.¹⁴⁸ Böylece Federasyonu, Slovenya’nın ekonomik kaynaklarına müdahalesi kolaylaşacaktı. Slovenler, Cumhuriyetlerinin daha fazla Yugoslav ekonomisinin ve siyasal sisteminin kurbanı olmasını istemiyorlardı.¹⁴⁹

Ayrıca, kendi kültürlerini, dillerini ve edebiyatını korumaya çalışan küçük bir ulus olan Slovenler, 1958 Komünist Parti Kongresinde kabul edilen ve farklı ulusal

146 DEİK (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu), Slovenya Ülke Bülteni, a.g.e, s.3.

147 Michael Chapman, Slovenian National Identity Exemlified, Reconstructing The Balkans, Derek Hall ve Darrick Danta (eds.), New York-1996, s.109.

148 Denitch Bogdan, Ethnic Nationalism:The Tragic Death of Yugoslavia, Minnesota Press, Minnesota& London-1994, s.110-112.

149 Nesrin Kenar, a.g.e., s.142.

kültürlerin tek bir Yugoslav kültürü içerisinde kaynaştırılmasını amaçlayan yeni Komünist Parti programından esinlenerek, Yugoslavizm fikrinin 1960’larda yeniden canlanması ile kendi kültürlerini kaybetme riski ile karşı karşıya kalmışlardı.¹⁵⁰1970’lerden itibaren cumhuriyetlere tanınan özerklik ile Slovenler için bu sorun aşılmış gibi görünse de, 1980’lerde Sırplar tarafından yeniden merkeziyetçiliğe dönülmesi yönünde taleplerin gündeme gelmesi, SFRY’nin politikalarından kendi kültürleri bakımından fazla bir şey elde edemeyecekleri hissine kapılan Slovenlerin, SFRY içerisinde kalmayı reddetmesine yol açmıştır.

Slovenlerin diğer şikâyetlerinin çoğu ekonomik ve siyasal konulara ilişkindi.

Bunlardan en önemlisi Sırbistan’ın Kosova’yı işgal ve ilhak etmesidir. Bu durum Slovenya tarafından uygun bulunmamış; operasyonun büyük finansal yükü, Slovenya’yı da içeren bütün Yugoslavya’nın bütçesi tarafından karşılanmakla beraber, Kosova’ya müdahale etmeye sadece Sırbistan tarafından karar verilmiştir.

Ayrıca Yugoslavya nüfusunun %8’ini oluşturan Slovenya, 1980’lerde Yugoslavya’nın milli gelirinin üçte birini, ihracatının da dörtte birini karşılamaktaydı. Slovenya, Federal bütçenin ve Federal bütçede JNA’nın askeri harcamalarının kısıtlanmasını istemesine rağmen, bunu sağlayamamıştı. Üstelik Slovenler, ordunun resmi dilinin Sırbo-Hırvatça olması nedeniyle orduda görev alamıyorlardı.¹⁵¹

Slovenlerin en büyük korkusu yeni bir güçlü Sırbistan merkeziyetçi rejiminin, Milosevic tarafından empoze edilmesiydi. Böyle bir oluşum halinde hem Slovenya’nın otonomisi hem de daha ileriye yönelik demokratikleşme hareketleri bloke olmuş olacaktı.1970 ve 1980’lerin başlarında Slovenya’nın demokratik girişimleri Yugoslavya içerisindeki Slovenya’nın otonomisini arttırmayı amaçlıyordu. Slovenya’da alarm zilleri 1988 yılında ordu, Liberal Mladina dergisi yazarı Janez Jansa’yı da içeren bir grubu, Sırbistan’ın Kosova’ya yönelik politikasını eleştiren yazıları nedeniyle tutuklamaya giriştiği zaman çalmaya başlamıştır.

1989’da Slovenya Komünist Partisindeki liberal grubun, Slovenya’da kontrolü ele geçirmesinin ardından demokratikleşme süreci başlamış ve bu durum

150 Cviic, a.g.e, s.65.

151 Nesrin Kenar, a.g.e., s.142.

Slovenya’nın Sırbistan’la arasında çatışma çıkmasına yol açmıştır. Sırp politikacılar, Slovenya’nın, Sırbistan’ın Kosova’ya yönelik politikasını eleştirmesinin de etkisiyle, Sloven mallarına boykot uygulamışlardı.1990 yılında LCY kongresinde Slovenya’nın partinin ve SFRY’nin, bağımsız cumhuriyetlerin demokratik konfederasyonu veya asimetrik federasyon şeklinde yeniden yapılandırılması yönündeki önerisi reddedilmiştir.¹⁵²

1989 yılının Aralık ayında Slovenya Komünist Partisinin 11. Kongresi toplanmış ve çok partili siyasal yaşama geçileceğini ilan ederek Yugoslav Komünist Partisi ile örgütsel bağlarını koparmıştır. 1990 yılında Slovenya Ulusal Meclisi, Slovenya anayasasında, siyasal çoğulculuğa ve pazar ekonomisine geçişi öngören düzeltmeler yapmış ve bunu takiben Slovenya Çiftçiler Birliği, Sosyal Demokratik İttifak, Hıristiyan Partisi ve Yeşiller Partisi vb. siyasal partiler kurulmuştur.

Slovenya’da 1990 yılında yapılan ilk demokratik seçimlere Hıristiyan demokratik partisi kazanmış, eski Slovenya Komünist partisinin lideri Milan Kuçan da ilk demokratik başkanlık seçimlerini kazanarak Slovenya Devlet Başkanı olmuştur.¹⁵³

Gerek siyasal çoğulculuğa geçilmesinin ardından siyasal partiler ve gerekse seçim sonuçları Sloven halkının komünist rejime karşı olduğunu gösteriyordu.

Slovenya’da yapılan serbest demokratik seçimlerin ardından seçimi kazanan yeni siyasal grup federal veya konfederal Yugoslavya yapısı içerisinde ulusal kimlik ve egemenlik üzerinde odaklanmıştır. Bununla beraber SFRY içerisindeki güç dengesini kendi lehine değiştirme konusundaki Sırp baskıları, Slovenya’yı bağımsızlık ilan etmeye yönlendirmiştir.¹⁵⁴

Sırbistan’ın SFRY’nin merkeziyetçi bir şekilde yeniden yapılandırılmasını savunması, konfederasyon modelini reddetmesi ve Kosova, Vojvodina’nın otonomilerine son vermesi Slovenya’nın barışçıl bir şekilde bağımsızlığını elde edeceğinin göstergesi idi. Slovenya parlamentosu, Eylül 1989’da Slovenya’nın Yugoslavya’dan ayrılma hakkını yasalaştıran kararlar çıkartmıştır. Şubat 1990’da

152 Natasha Milanovich, Slovenia in the New Geopolitical Context, The Changing Shape of Balkans, F.W.Carter&H.T.Norris Edition, UCL Press, The SOAS/GRC Geopolitics Series, London-1996, s.25-49.

153 Nesrin Kenar, a.g.e., s.144.

154 Janez Drnovsek, Milosevic’s Wars-A Perspective From Slovenia, Southest European Politics, Vol.1, No.1, 2000, s.60-70.

Yugoslav Anayasa Mahkemesinin, Slovenya Parlamentosunun bu düzenlemesini anayasaya aykırı bulmasını dikkate almaksızın 7 Mart 1990’da ülkenin “Slovenya Cumhuriyeti” olarak değiştirilmiştir.¹⁵⁵

Ekim 1990’da Sloven Meclisi, Slovenya’nın savunma sistemi üzerindeki kontrolü JNA’dan Slovenya ordusuna devreden anayasa düzenlemesini yapmıştır.

Slovenya’nın Hırvatistan’la beraber yaptığı Yugoslavya’nın konfederal olarak yeniden yapılandırılması önerisinin Sırbistan ve Karadağ tarafından reddedilmesi üzerine, Slovenya 23 Aralık 1990’da, Slovenya’nın bağımsızlığı yönünde yapılan referandumda Slovenlerin büyük çoğunluğu SFRY’den ayrılma yönünde oy kullanmıştır.¹⁵⁶

Referandum sonuçlarına rağmen Slovenya, Hırvatistan ile birlikte SFRY’nin AB modeli gibi bağımsız devletler konfederasyonu veya asimetrik federasyon şeklinde yeniden organize edilmesi yönünde çaba göstermekteydi.1991 yılında 6 cumhuriyetin önderlerinin, Yugoslav Federasyonunun yıkılmasını engellemek için önlemler almak üzere yaptığı toplantılarda Slovenya ile Hırvatistan, 25 Haziran 1991 tarihine kadar Yugoslavya’ya yeni bir yapı kazandıracak olan cumhuriyetler arası bir anlaşmaya varılamadığı takdirde federasyonla bağlarını koparacaklarını açıklamışlardır. Bu öneriye karşılık bulamayınca, Slovenya bağımsızlık takvimini uygulamaya devam etmiştir.¹⁵⁷

1991 yılında, Slovenya, JNA’na asker göndermeye son vererek kendi ordusunu oluşturmuş; 25 Haziran 1991’de Sloven Ulusal Meclisi bağımsızlık kararını onaylamış ve 26 Haziran’da bağımsızlığını ilan etmiştir.¹⁵⁸ Sloven halkı için daha fazla ekonomik etkinlik, demokratikleşme ve Avrupa ile bütünleşme isteği olduğu kadar da korku vardı. Slovenler, Belgrad rejiminden, askeri müdahale olasılığından korkmaktaydılar. Sloven halkı, yaşam şartlarını geliştirmek istiyor, ancak bunun için ödün vermek istemiyordu; bağımsızlık ilan etmek ve AB ile bütünleşmeye yönelme konusunda kararlıydı.

155Tanıl Bora, a.g.e, s.129.

156 Reneo Lukic and Allen Lynch, Europe From The Balkans To The Urals: The Disintegration of Yugoslavia and The Soviet Union, Oxford University Press, New York-1996, s.167.

157 Tanıl Bora, a.g.e, s.159.

158 Janez Drnovsek, a.g.e, s.65.

Slovenya’da bir Sırp azınlığın bulunmayışı, daha da önemlisi, Sırp-Sloven ilişkilerinin yakın geçmişte Sırp-Hırvat ilişkileri gibi tarihsel düşmanlıklar, katliamlar ve toplu mezarların bulunmaması nedeniyle, Sırbistan’ın, Slovenya’nın federasyondan ayrılmasına pek fazla ses çıkarmayacağı tahmin ediliyordu.¹⁵⁹ Bununla beraber, Slovenya yönetiminin bağımsızlık ilan etmesinin ardından Fedaral Başbaşkan Ante Markovic, Yugoslavya’nın sınırlarını güvence altına almak ve böylece SFRY’nin kurtarmak gerekçesiyle Slovenya’ya karşı güç kullanma kararı vermiş ve JNA’nu Slovenya’ya karşı askeri harekâta yönlendirmiştir.

Sırbistan’ın ve JNA’nın, Slovenya’nın bağımsızlık ilanını güçle durdurulması kararlarında ekonomik faktörler önemli rol oynamıştır.¹⁶⁰ Slovenya güçleri ile JNA arasında kısa süren, fakat şiddetli bir savaş olmuştur. Savaşın başlamasından bir hafta sonra JNA, amaçlarının hiçbirine ulaşamamıştır. Federal ordunun Slovenya’da uğradığı yenilgi, Yugoslav krizinin bütün taraflarında ve özellikle JNA’nun Slovenya’ya müdahalesini öneren Markovic’in üzerinde bomba etkisi yapmıştır.10 gün süren savaştan sonra AT’nun girişimi ile yapılan görüşmeler sonucu ateşkes ilan edilmesinin ardından yapılan görüşmeleri takiben, AT’nun arabuluculuğunda, Slovenya ile SFRY arasında “Brioni Anlaşması” imzalamıştır.¹⁶¹

Slovenya ile JNA arasında kısa da olsa bir savaş yaşanmış olmakla beraber Hırvatistan ve Bosna Hersek’te yaşanacak savaşlarla karşılaştırıldığında Slovenya, SFRY’nden bu şekilde ayrılmakla ve böylece kısa süre sonra yaşanacak Yugoslav felaketinin dışında kalmış olması nedeniyle şanslı sayılabilirdi.¹⁶² Brioni anlaşmasının imzalanmasının ve JNA’nun Slovenya’dan çekilmesinin ardından, Slovenya bağımsız bir ülke olmuş ve 1991 ve 1992 yıllarında uluslararası tanınmaya başlanmış, 23 Ekim 1991’de de yeni anayasasını kabul etmiştir. Almanya, Slovenya’yı tanıyan ilk ülke olmuş, bunu İsveç ve İzlanda izlemiş ve 15 Ocak 1992’de de AT, Slovenya’yı bağımsız devlet olarak tanımıştır.¹⁶³ Nisan 1992’de ABD tarafından tanınan Slovenya, Mayıs 1992’de BM’nin 176. üyesi olmuştur.

159 Nesrin Kenar, a.g.e., s.145.

160 Cviic, a.g.e, s.82.

161 Janez Drnovsek, a.g.e, s.66.

162 Nesrin Kenar, a.g.e., s.146.

163 Nesrin Kenar, a.g.e., s.147.

Bundan sonra Slovenya, uluslararası kuruluşlara üyelik veya ortaklık anlaşmaları yapma başvurusunda bulunmuştur.¹⁶⁴

Slovenya, sosyo-kültürel yapısı itibariyle diğer Yugoslavya Cumhuriyetlerinden farklılık göstermektedir. Slovenya slav ırkından olan diğer devletlerin aksine Katolik ve türdeş bir nüfusa sahiptir. Diğer Balkan devletlerinde olduğu gibi bir azınlık sorunu yoktur. Çoğunlukla Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun etkisi altında kalmıştır. Bir balkan devletinden çok Orta-Batı Avrupa devleti niteliklerine sahiptir.¹⁶⁵ Slovenya ile ilgili genel bilgiler aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo-1.29. Slovenya ile ilgili Genel Bilgiler Resmi Adı Slovenya / Slovenia

(Slovenya Cumhuriyeti) Devlet Yapısı Parlementer Cumhuriyet Yüzölçümü 20,273 kilometrekare

Başkent Ljubljana

Önemli Şehirler Nova, Gorica, Novo Mesto, Maribor, Ptuj, Jesenice, Velence

Nüfusu 2,009,245 (Temmuz 2007)

Para Birimi Euro (€) Resmi Dili Slovence

Etnik Grup Sloven %83.1, Sırplar %2, Hırvatlar %1.8, Boşnak %1.1, Diğer %12

Doğal Kaynaklar Linyit Kömürü, yapısal taşlar, su enerjisi, ormanlar

Kaynak: CIA, “The World Factbook”, https://www.cia.gov, 28.01.2008