Hırvatistan’ın Dış Ticareti

Hırvatistan, 30 Kasım 2000 tarihinde Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmuştur.

Ülke, DTÖ’ye üyeliği ile dış ticaret politikası bakımından en öncelikli hedefini gerçekleştirmiş olup, böylece ekonomisini tamamen pazar ekonomisi kurallarına göre işleyen bir ekonomi haline getirme yolundaki reform ve dengeleme programının önemli bir aşamasını da gerçekleştirmiştir. DTÖ’ye üyelikle birlikte dış ticarette uygulanan kotalar aşamalı olarak kaldırılmıştır. Hırvatistan, DTÖ şemsiyesi altında Uluslararası Teknoloji Anlaşması’nın bir üyesidir. Anlaşma, bilgi teknolojileri donanımlarının serbest şekilde ithalatına olanak sağlamaktadır.

Hırvatistan’ın ihracatı, 1990’ların ikinci yarısından itibaren, 1995 yılı Aralık ayında imzalanan ve 1991-1995 yılları arasındaki savaşta ciddi şekilde zarar gören ticaret yollarının yeniden düzenlenmesine resmi olarak imkan sağlayan Dayton Barış Anlaşması’na rağmen durgunluk sürecine girmiştir. İhracat 1995 yılında 4,63 milyar $ iken, 1997 yılında 4,17 milyar $’a düşmüştür. İhracat, ancak 2001 yılına gelindiğinde 1995 yılı değerinin üzerine çıkarak 4,76 milyar $’a ulaşmıştır. 2002 ve 2003’te ihracat artış hızı vasat düzeyde kalmıştır. Dış ticaret verilerinin değerlendirilmesinde Dolar/Avro paritesi ve yüksek düzeyde seyreden petrol fiyatlarının göz önünde bulundurulması gerekmektedir. 2003 yılında Dolar bazında ihracatta gözlenen %26 oranındaki artışın sebebi büyük ölçüde Amerikan Dolarının Avro karşısında zayıflamış olmasıdır. İhracattaki gerçek eğilimlere ilişkin daha iyi bir resim ortaya koyan Kuna cinsinden veriler itibarı ile Hırvatistan, 2006 yılında yaklaşık %16’lık bir ihracat arışı gerçekleştirmiştir. 2006 yılı ithalat artış hızı ise %13 olup, ihracat artışı hızı ithalat artış hızını geride bırakmıştır. Hırvatistan, ihracat performansı daha başarılı geçiş ekonomilerine göre dikkat çekici ölçüde zayıftır. Savaşı takip eden yıllarda (1995-1998), AB ülkelerine ihracatın toplam ihracat içindeki payı düşüş göstermiştir. Avrupa Birliği, Hırvatistan’ın en önemli ihraç pazarı konumundadır.

1995 yılında AB’nin ihracattaki payı %58 iken, 1990’ların sonuna doğru AB ülkelerinin toplam ihracattan aldığı payda ciddi düşüş gözlenmiştir. 1999 yılında AB ülkelerinin toplam ihracattaki payı %50’nin altına düşmüş ancak 2000’li yıllarda yeniden artış göstermeye başlayarak 2006 yılında %63’e yükselmiştir. Hırvatistan’ın en önemli ticari ortağı konumundaki İtalya’da özel tüketim harcamalarında gözlenen

yetersiz artış, ülkenin yüksek düzeyde ihracat artış performansı göstermesini engellemiştir.⁹²

2006 yılı itibarı ile tarım ve gıda sanayi ürünlerinin ülkenin ihracatındaki payı

%12,4 iken, ithalatındaki payı %10,9 olmuştur. Tarım ve gıda sanayi ürünleri dış ticaret hacmi 2006 yılında 3,6 milyar dolara ulaşmıştır. Hırvatistan, tarım ve gıda sanayi ürünlerinin net ithalatçısı bir ülkedir. Tarım ve gıda sanayi ürünleri ithalatı sürekli artış eğilimi göstermektedir. Ülkenin 2002 yılında yaklaşık 1,5 milyar $ olan tarım ve gıda sanayi ürünleri ithalatı, 2006 yılı itibarı ile %55 artışla yaklaşık 2,4 milyar $ seviyesine ulaşmıştır. Daha dalgalı bir seyir izleyen tarım ve gıda sanayi ürünleri ihracatı 2006 yılında 1,3 milyar $’a ulaşmıştır.⁹³

Gemi insaası, Hırvatistan'ın ihracatında önemli bir yere sahiptir. Pula (Uljanik), Split (Brodosplit), Trogir (Brodotrogir), Rijeka'da iki tane (Kraljevica ve 3 Maj) olmak üzere beş büyük tersane bulunmaktadır. Bu tersanelerde her tür deniz ulaşım aracı, sondaj platformu, tanker ve savaş gemisi üretilmektedir. Gemi üretiminde dünya sıralamasında beşinci sırada olan Hırvatistan, pazarın %2.5’ine sahiptir.⁹⁴ Hırvatistan’ın ihracat miktarları aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo-1.14. Hırvatistan-İhracat Miktarları

Kaynak: EIU, “Country Profile-Croatia”, London-2007, s.35.

92 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.28-31.

93 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.87.

94 DEİK (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu), Hırvatistan Ülke Bülteni, a.g.e, s.6.

ÜRÜNLER 2002

Makine ve Ekipmanları 1,395 1,823 2,587 2,538 2,996

Kimyasallar ve Ürünleri 506 593 752 872 952

Mineral Yakıtlar ve yağlar 458 595 908 1,219 1,568

Yiyecek, içecek, ve

tütün mamulleri 526 723 697 882 1,147

Diğer 2,004 2,453 3,078 3,261 3,713

TOPLAM 4,889 6,187 8,022 8,772 10,376

Hırvatistan’ın ihracat rakamları, 2006 yılında %16 oranında artış göstermiştir.

1990’ların ikinci yarısında, talep dengesinden kaynaklanan yapısal dış ticaret açıkları kaydedilmiştir. Savaş sonrasında yatırım akınına uğrayan Hırvatistan’da tatmin edici miktarda makine, ekipmanları ve inşaat malzemeleri ithalatı kaydedilmiştir. Bütün gelişmelere rağmen, ithalat rakamları, 1998-1999 yıllarında keskin bir şekilde düşüşe geçmiştir.⁹⁵

Ülkenin 2005 yılı itibarı ile en önemli tarım ve gıda sanayi ihraç kalemi yaklaşık 150 milyon Dolar tutarındaki ihracatı ile şeker ve şekerli mamulleri (şeker, kimyaca saf sakaroz, kakaosuz şeker mamulleri, kimyaca saf laktoz, maltoz, glikoz, früktoz, şeker üretimi yan ürünü melaslar) olmuştur. Şeker ve şekerli mamulleri yenilen çeşitli gıda müstahzarları izlemektedir. Yenilen çeşitli gıda müstahzarları ürün grubu içinde en önemli payı sırası ile çeşni ve lezzet verici karışımlar, diğer gıda müstahzarları, çorbalar, et suları ve bunların müstahzarları, çay, maya ve dondurma ve yenilen buzlar almaktadır. Yaprak tütün, tütün döküntüleri ve sigaralar 2005 yılında ihracattan en fazla pay alan üçüncü ürün grubu olmuştur. Başta taze-soğutulmuş balıklar, kurutulmuş, tuzlanmış, salamura balıklar, dondurulmuş balıklar olmak üzere su ürünleri de ülkenin ihracatında önemli paya sahiptir. Su ürünlerini çikolata ve kakao ihtiva eden diğer gıda müstahzarları takip etmektedir. Bu ürün grubu altında en önemli payı kakao tozu (şeker, tatlandırıcı madde katılmış), kalıpsız kakao mamulleri, kalıp, dilim veya çubuk halinde dondurulmuş kakao mamulleri en önemli payı almaktadır.⁹⁶ Hırvatistan’ın ithalat miktarları aşağıdaki tabloda görülmektedir.

95 EIU, The Economist Intelligence Unit, Croatia-Country Profile 2007-Full, a.g.e., s.35-36.

96 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.88.

Tablo-1.15. Hırvatistan-İthalat Miktarları

Kaynak: EIU, “Country Profile-Croatia”, London-2007, s.35.

Hırvatistan, tropik ve Akdeniz’e özgü meyvelerin yanı sıra önemli miktarda soya fasulyesi, kakao, sezon dışı meyve ve sebze, yağlı tohum ve damızlık büyük baş hayvan ithalatçısı bir ülkedir. Küspe, et, süt, meşrubat, malt ise ithalatta önemli yere sahip olan diğer kalemlerdir.⁹⁷ Hırvatistan’ın dış ticaret ortakları ile gerçekleştirdiği ihracat ve ithalat işlemlerine ait veriler aşağıdaki iki tabloda görülmektedir.

Tablo-1.16. Hırvatistan-Dış Ticaret Ortakları-İhracat

Kaynak: EIU, “Country Profile-Croatia”, London-2007, s.36.

97 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.92.

ÜRÜNLER 2002

(milyon dolar)

2003

(milyon dolar)

2004

(milyon dolar)

2005

(milyon dolar)

2006

(milyon dolar)

Makine ve Ekipmanları 3,682 5,265 5,789 6,115 6,926

Kimyasallar ve Ürünleri 1,215 1,561 1,851 2,061 2,331

Mineral Yakıtlar ve yağlar 1,310 1,555 1,986 2,806 3,405 Yiyecek, içecek, ve tütün

mamulleri 884 1,117 1,313 1,463 1,693

Diğer 3,623 4,711 5,644 6,115 7,133

TOPLAM 10,714 14,209 16,583 18,560 21,488

ÜLKELER Toplam içindeki (%)

İtalya 23.1

Bosna Hersek 12.6

Almanya 10.4

Avusturya 6.1

Slovenya 8.2

Avrupa Birliği (25 üye ülke) 63.4

Tablo-1.17. Hırvatistan-Dış Ticaret Ortakları-İthalat

Kaynak: EIU, “Country Profile-Croatia”, London-2007, s.36.

Dış ticaret açığı 2003 yılında 8 milyar $’a ve 2004 yılında 8,5 milyar $’a yükselmiştir. Dış ticaret açığının genişlemesinin başlıca sebebi hızla artan tüketici kredilerinin özel tüketim harcamalarını önemli ölçüde artırması olmuştur. Diğer taraftan dış ticaret açığının genişlemesinde döviz kurlarının da önemli rolü olmuştur.

2002-2004 yıllarında Amerikan Doları, Avro karşısında sürekli olarak değer kaybetmiştir. Hırvatistan’ın dış ticaretinin en önemli kısmı Avro cinsinden gerçekleştirilmektedir. Ancak, Merkez Bankası’nın kısıtlayıcı parasal önlemleri 2003 yılı sonlarında ithalat artış hızının yavaşlamasını sağlamıştır. Tüm önlemlere rağmen dış ticaret açığı 2005 ve 2006 yıllarında da genişlemeye devam etmiş ve sırası ile 9,8 milyar $ ve 11,1 milyar $ olarak gerçekleşmiştir.⁹⁸

Hırvatistan, bu oluşumlara dâhildir; Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası Grubu (IBRD, IFC), Avrupa Kalkınma ve Yatırım Bankası (EBRD), Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması (CEFTA).

Hırvatistan’ın Serbest Ticaret Anlaşması imzaladığı ülkeler ve bu anlaşmaların yürürlüğe giriş tarihleri aşağıdadır.

98 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.32.

ÜLKELER Toplam içindeki (%)

İtalya 16.7

Almanya 14.5

Rusya 10.1

Slovenya 6.3

Avusturya 5.4

Avrupa Birliği (25 üye ülke) 65.0

Tablo-1.18. Hırvatistan’ın Serbest Ticaret Anlaşması İmzaladığı Ülkeler

Kaynak: http://www.mingorp.hr, Free Trade Agreements of Croatia, Republic of Croatia-Ministry of Economy, Labour and Entrepreneurship, 24.01.2008

2001 yılı Ekim ayında, Avrupa Birliği ve Hırvatistan bir İşbirliği ve İstikrar Anlaşması imzalamıştır. Sözkonusu anlaşma çerçevesinde 1 Ocak 2002 tarihinde ticaret ve taşımacılıkla ilgili bir Geçici Anlaşma yürürlüğe girmiştir. Bu Anlaşma, tüm Hırvat tarım ve sanayi ürünlerinin AB’ye serbest şekilde girmesine imkân sağlayan, AB tarafından Hırvatistan’a 1990’ların başlarında, Yugoslavya’nın dağılmasının ardından tanınmış olan Otonom Ticaret Tercihlerini içermektedir. Diğer taraftan Hırvatistan’ın AB’ye aşamalı olarak sağlayacağı gümrük vergisi tavizleri de 1 Ocak 2002 tarihinde uygulanmaya başlamıştır. Söz konusu tavizler kapsamında Hırvat pazarına giren AB menşeli tarım ve sanayi ürünlerinin değer olarak %70’ine serbest giriş imkânı tanınmıştır. Hırvatistan’ın AB’ye tam üyelik başvurusu kabul edilmiş olup, ülke hâlihazırda 4 Ekim 2005 tarihinde tam üyelik için başlayan müzakerelerin tamamlanmasına çalışmaktadır. Bu kapsamda ise mevcut hukuki ve idari sistemini AB’ninkiler ile uyumlu hale getirme sürecindedir.⁹⁹

99 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.29.

ÜLKELER Yürürlüğe Giriş Tarihleri

Arnavutluk 01.06.2003

Bosna Hersek 01.01.2001

Sırbistan Karadağ 01.07.2004

Makedonya 24.08.2006

Moldova 01.10.2004

İzlanda 01.08.2002

Norveç 01.04.2002

İsviçre 01.01.2002

Türkiye 01.07.2003