Hırvatistan Ülke Bilgileri

Hırvatistan’daki anlaşmazlıkların ve kavgaların çok eskilere dayandığı bir gerçektir.19. yüzyılda Habsburg Monarşi yönetimi altında Hırvatistan, siyasi olarak parçalanmış ve farklı bölgesel kimliklerin bulunduğu bir yerdi.⁷² Hırvatistan nüfusu 1991-1995 döneminde yaşanan savaş nedeni ile 1990’larda büyük dalgalanmalarla karşı karşıya kalmıştır. 1991 yılında gerçekleştirilen nüfus sayımına göre ülkedeki Sırp nüfus 581 663 kişi iken (toplam nüfusun %12’si), 1991-1995 yılları arasındaki ihtilaf nedeni ile çok sayıda Sırp’ın ülkeden ayrılmasıyla ülkedeki Sırpların sayısı 2001 yılı sayımına göre 201 631’e (nüfusun %4,5’i) gerilemiştir. Savaşın sona erdiği 1995 yılından bu yana Sırp mülteciler ülkeye geri dönmeye başlamış ancak ülke dışına göç de diğer yandan devam etmiştir. Ülkeye geri dönen Sırp mültecilerin oranı hala çok düşük düzeylerdedir.⁷³ Hırvatlar, uzun süre Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun egemenliğinde yaşamaları ve Batı kültürünü benimsemeleri nedeniyle, kendilerini bir “Balkan Halkı” olmaktan çok, bir “Orta Avrupa Halkı”

olarak tanımlamaktadırlar.⁷⁴

Hırvatistan’da etnik bakımdan, Hırvatların çoğunluğu oluşturduğu, Sırpların ve Hırvatların oranının yaklaşık olarak eşit olduğu ve Sırpların çoğunluğunun oluşturduğu olmak üzere üç tür yerleşim yeri bulunmaktaydı. Hırvatistan’da yaşayan Sırplar, genellikle ülkenin Krajina olarak adlandırılan güneydoğu ve Slavonya olarak adlandırılan kuzeydoğusunda yaşamaktaydı.⁷⁵ Slovenya’da bağımsızlık ve milliyetçilik hareketi, demokratikleşme ve özgürlük yönünde güçlenirken, Hırvatistan’da milliyetçi eğilimler daha güçlüydü. Hırvatistan’daki milliyetçiliğin oluşumunda, Sırp milliyetçiliğinin etkisinin yanı sıra, Hırvat milliyetçiliğinin 1980’lerdeki gelişmesinde, Franjo Tudjman’ın da rolü önemlidir.⁷⁶

Federal Yugoslavya’nın mevcut yapısından memnun olmayan Hırvatistan, Slovenya ile beraber 04 Ekim 1990 tarihinde Yugoslavya’nın ortak pazar, ortak dış

72 Hakan Demir, 1830’dan 1914’e Hırvat Yugoslavizmi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul-2006, s.53.

73 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.4.

74 Ceyda Üçyıldız, a.g.e, s.24.

75 Jovan Ilic, The Serbs in the Former SR of Croatia, The Serbian Questions in the Balkans, 2002, s.1-7.

76 Tanıl Bora, Yugoslavya: Milliyetçiliğin Provakasyonu, 2.Baskı, Birikim Yayınları, İstanbul-1995, s.130-131.

politika ve her bir devletin kendi silahlı güçlerinin yanında, ortak silahlı güçlerin de olacağı devletlerin gevşek bağlarla gruplaştığı, konfederal bir sistem şeklinde yeniden yapılandırılmasını önermiş ancak bu öneri Sırbistan tarafından reddedilmiştir.

Üstelik Sırbistan, Hırvatistan ve Slovenya’dan az gelişmiş cumhuriyetlere yeniden yardım edilmesini, sanayi yatırımlarının Sırbistan’da yoğunlaşmasını, siyasal sistemin merkezileşmesini ve Sırp hegemonyasının yeniden kurulmasını talep etmekteydi. Slovenya’nın yanı sıra, az gelişmiş cumhuriyetlere yapılan ödemelerin toplandığı federal fona en fazla katkıda bulunan Hırvatistan ise federal bütçeye yaptıkları ödemelerin, Sırbistan’da ve az gelişmiş cumhuriyetlerde verimsiz yatırımlar için kullanılmasını eleştiriyor ve bu ödemeleri kesmeyi, merkezi planlamaya son verilmesini ve ekonomik karar vermenin merkezden cumhuriyetlere devredilmesini istemekteydi.⁷⁷

Bu gelişmeleri doğrultusunda Slovenya’nın da federasyondan ayrılma kararı almasının ardından, federasyon içerisinde kalmasının imkânsız olduğunu düşünen Hırvatistan’da, bağımsızlık yönünde yapılan hazırlıklar çerçevesinde, 19 Mayıs 1990’da yapılan referandum sonucunda halkın %93’ü bağımsızlık yanlısı oy kullanmış ve Hırvatistan, kendisini bağımsızlığını ilan etme hazırlığı yapan egemen bir devlet olarak ilan etmiştir.⁷⁸ Hırvatların güçlü ve uzun süre bastırılmış ulusal gerilimleri, Nisan-Mayıs 1990’da yapılan ilk çok partili seçimlerde gecikmiş bir açıklama bulmuş ve seçimler Franco Tudjman’ın liderliğindeki HDZ’nin tahmin edilenden daha büyük galibiyet elde etmesiyle sonuçlanmıştır. HDZ, %57.6 oranında oy ve 365 sandalyenin 193’ünü elde ederek galip olmuştur.⁷⁹

Hırvatistan, bağımsızlık kararının ardından yaşanan ve tahmin edilenden daha uzun süren savaş ve müdahalelerin ardından ancak güç kullanarak ve uluslar arası organizasyonların yardımıyla bağımsızlığını kazanmıştır. Tüm bu gelişmelere

77 Gavan Duffy & Nicole Lindstrom, Conflicting Identities:Solidarity Incentives in the Serbo-Croatian War, Journal of Peace Research, Vol.39, No:1, 2002, s.73.

78 Cviic, a.g.e, s.71.

79 Sinisa Tatalovic, Military and Political Aspects of the Croato-Serbian Conflict, Croatian Political Science Review, Vol.33, No:5, 1996, s.167.

rağmen, Hırvatistan, beklenenden daha hızlı gelişme göstererek, diğer eski Yugoslavya Cumhuriyetlerinden daha hızlı ilerleme kaydetmiştir.

Diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Hırvatistan’da da doğum oranlarındaki sürekli düşüş nedeni ile yaşlı nüfusun sayısı genç nüfusa oranla giderek artmaktadır.

Nüfusun ortalama yaşı 1990 yılında 35,7 iken, giderek artış göstermiş ve 2005’te 40,2’ye ulaşmıştır. En dikkat çekici düşüş 0-4 yaş gurubunda gerçekleşmiştir. Bunun yanı sıra 2000 yılında diğer yaş gruplarının sayısında dikkat çekici artış gözlenmiştir.

Nüfus yapılanmasındaki bu eğilim, 2000-2005 yıllarında yabancıların ülkeye göçü ve savaş sonrası dönemde ülke dışındaki Hırvat diasporasının ve mültecilerin ülkeye geri dönmesi ile daha da etkisini artırmıştır. Bu gelişmelerin yanı sıra doğum oranlarının zor ekonomik koşullar ve çalışan kadınların ilk çocuklarına sahip olmalarını erteleme eğilimine (Bu gelişme aynı dönemde 25-29 yaşları arasındaki kadınların sayısı ile 0-4 yaş arası çocukların sayılarının karşılaştırılması ile kanıtlanabilir.) bağlı olarak da düştüğü gözlenmektedir. 0-19 yaş nüfusunun toplam nüfusa oranı 1990’da %26,7 iken, 2005 yılında bu oran %22,8’e gerilemiştir. Aynı dönemde 65 yaş üzeri nüfusun oranı %11,6’dan %17,1’e yükselmiştir.⁸⁰

Hırvatistan’da 6-15 yaş arasında eğitim zorunludur. Bundan sonra öğrencilerin gimnazija olarak adlandırılan ve klasik akademik eğitim verilen okullara ya da meslek okullarına yönelmeleri mümkündür. Klasik eğitim verilen okullardan ve bazı meslek okullarından mezun olanlar eğitimlerine Zagreb, Rijeka, Osijek ve Split’teki üniversitelerde devam etmektedir. 2004 yılı itibarı ile ortalama yaşam süresi kadınlarda 79 yaş, erkeklerde ise 72 yaştır. Ortalama yeni doğan ölüm oranı 1980 yılında 1000 doğum başına 20,6 iken, 2004 yılında 1000 doğum başına 6,1’e gerilemiştir. Eski Yugoslavya’nın dağılmasının ardından 1991 ve 1995 yılları arasında yaşanan savaş sürecinden sonra Hırvatistan’da altyapı ve yeniden imar çalışmaları başlatılmıştır. Ülke ayrıca bu tür projeleri Güneydoğu Avrupa’nın AB’ye entegrasyonu kapsamında da yürütmektedir.

1998-2002 yılları arasında ülkede 500 kilometre uzunluğunda karayolu inşaatı yapılmış olup bunun 125 kilometrelik kısmı otoyol inşaatıdır. 2004 yılı sonu itibarı ile ülkenin otoyol ağı 290 kilometre daha uzatılmıştır. Karayollarının genişletilmesi

80 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.5-6

programları sayesinde 2001 ve 2004 yılları arasında karayolları üzerinden mal taşımacılığı artış göstermiştir. Zagreb-Karlovac otoyolu ülkenin en önemli limanı olan Rijeka’ya ve Adriyatik sahilindeki Pula’ya kadar uzatılmıştır. Zagreb ve Split arasındaki otoyol da 2005 yılı Haziran ayında tamamlanmıştır. Otoyol inşa programı yavaşlamaya başlasa da halen yürütülmekte ya da planlanmakta olan projeler bulunmaktadır.

1991-1995 savaşı sırasında demiryolu trafiği önemli ölçüde azalmış, çatışmalar süresince kapalı kalan hatların yeniden açılmasına rağmen o zamandan bu yana da eski düzeyine geri dönememiştir. 1989 yılında 43 milyon yolcu taşıyan Hırvat Demiryolları (HZ), 2005 yılında 39,8 milyon yolcu taşımıştır. Demiryolları ile yapılan yük taşımacılığı hacmi ise 1990’ların ikinci yarısından itibaren giderek düşmüş ve 2000 yılı itibarı ile 10 milyon tona ulaşmıştır. Söz konusu miktar 1990 yılı seviyesinin üçte biri kadardır. Bu gelişme, üretimde ağır sanayiden taşımacılıkta demiryollarının daha az tercih edildiği hafif sanayiye geçiş nedeni ile olmuştur.

Ancak son zamanlarda ekonomide gözlenen iyileşme ile birlikte, 2005 yılı itibarı ile demiryolları ile mal sevkıyatı 15,8 milyon tona yükselmiştir. 2005 yılı itibarı ile 2 726 kilometre uzunluğunda demiryolu ağına sahip olan ülkenin demiryolu ağı ihtiyacı karşılamamaktadır. Başta güney Dalmaçya olmak üzere ülkenin bazı bölgelerine demiryolu ile ulaşılamamaktadır. HZ, Dünya Bankası rehberliğinde yeniden yapılanmaktadır. Nihai olarak zarar eden şirketin hisselerinin bölüştürülerek özelleştirilmesi amaçlanmaktadır.⁸¹ Hırvatistan Cumhuriyeti, komşuları ile iyi ilişkiler kurma çabasındadır.⁸² Hırvatistan’ın uluslararası deniz trafiğine açık altı deniz limanı bulunmaktadır. Bu limanlar Rijeka, Zadar, Split, Şibenik, Ploçe ve Dubrovnik kentlerindedir. Hırvatistan ile ilgili genel bilgiler aşağıdaki tabloda görülmektedir.

81 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hırvatistan Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e, s.6-7.

82 Nesrin Kenar, Yugoslavya Sorunun Ulusal ve Uluslararası Boyutu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul-2003, s.168.

Tablo-1.12. Hırvatistan ile ilgili Genel Bilgiler Resmi Adı Hırvatistan / Croatia

(Hırvatistan Federasyonu)

Devlet Yapısı Parlementer Demokratik Cumhuriyet Yüzölçümü 56,542 kilometrekare

Başkent Zagreb

Önemli Şehirler Zagreb, Rijeka, Split, Mostar, Dubrovnik

Nüfusu 4,493,312 (Temmuz 2007)

Para Birimi Kuna (HRK) Resmi Dili Hırvatça, Sırpça

Etnik Grup Hırvatlar %89.6, Sırplar %4.5, Diğer %5.9 Doğal Kaynaklar Kömür, demir, tuz, kalay, nikel, orman alanları

Kaynak: CIA, “The World Factbook-Croatia”, https://www.cia.gov, 05.01.2008