Uluslararası Hukuk Kaynakları

Bilindiği üzere günümüzde uluslararası hukuk, bu düzene katılan süjelerin genel çıkarlarını ya da bunların paylaĢtıkları değerleri ilgilendiren bireylere iliĢkin durumlarda doğrudan bireylere yönelik kuralları belirleyen bir düzenlemeler bütünüdür. Bu düzene katılan süjeler ise devletler, uluslararası örgütler veya devlet niteliğini kazanmamıĢ örgütlenmiĢ topluluklar olmaktadır89

.

Uluslararası hukukun kaynakları ise maddi ve biçimsel kaynaklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Buna göre maddi kaynaklar, uluslararası hukuk kaynaklarının varlık nedeninin oluĢturan temel öğelerdir. Biçimsel kaynaklar ise uluslararası hukuk kurallarını saptayan ve bildiren kaynaklar olarak tanımlanmaktadır. Bunlar anlaĢmalar, örf ve adet ve hukukun genel ilkeleridir90

.

ÇalıĢmamızda jeotermal enerji kaynakları bakımından önem arz eden uluslararası anlaĢmalar üzerinde durulacaktır. Hatırlatmak gerekirse, uluslararası

88 _{Christoph Clauser, ―Geothermal Energy Use in Germany – Status and Potential‖, Geothermics,}

Volume 26, Issue 2, Nisan 1997, ss. 203 – 220 (s.203 vd.).

89 _{Pazarcı Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri, I. Kitap, 9. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001, s.}

2.

anlaĢmalar, uluslararası hukukun kendilerine bu alanda yetki tanınan kiĢiler arasında, uluslararası hukuk kurallarına uygun olmak kaydı ile hak ve yükümlülükler doğuran, bunları değiĢtiren veya sona erdiren yazılı irade uyuĢması olarak tanımlanmaktadır. AnlaĢmalar iki taraflı veya çok taraflı olabilmektedir91

.

1.7.1.1.1. Ġkili AnlaĢmalar

Jeotermal enerji kaynakları alanında ikili anlaĢmalara Amerika BirleĢik Devletleri ile Ġtalya arasında imzalanan jeotermal enerjinin geliĢtirilmesine iliĢkin bilgi alıĢveriĢi hakkında, 16457 sayılı ve 5 Mayıs 1976 tarihli anlaĢma örnek gösterilebilir92

.

AnlaĢmanın konusu, anlaĢma taraflarının ve dünyanın enerji ihtiyacını karĢılamak amacı ile jeotermal enerji alanında pratik uygulamaların ve uygun maliyetlerin teĢvik edilmesi olarak düzenlenmiĢtir (1. maddesi). Bunun için anlaĢmanın tarafları (Amerika BirleĢik Devletleri adına yetkili BirleĢmiĢ Devletler Enerji AraĢtırma ve GeliĢtirme Ġdaresi ile Ġtalya adına yetkili Ulusal AraĢtırma Konseyi) jeotermal enerji alanında derledikleri bilgileri oluĢturacakları bilgisayar merkezleri aracılığı ile her dört ayda bir birbirlerine yollayacaklardır (2. maddesi).

AnlaĢmanın süresi 5 yıl olarak belirlenmiĢ ve bu sürenin tarafların talepleri doğrultusunda diğer tarafa altı aydan önce bildirilmek koĢulu ile veya yeni ikili bir anlaĢmanın imzalanması ile uzatılabileceği hakkında hüküm getirilmiĢtir (12. maddesi).

Söz konusu anlaĢma ile taraflar arasında araĢtırma yapılacak bölgeler paylaĢtırılmıĢtır. Buna göre Amerika BirleĢik Devletleri, Amerika, Güney Pasifik, Ġzlanda ve Asya (o zamanki adı ile Sovyetler Birliği hariç) bölgelerinde jeotermal enerji alanında araĢtırma yapacak, Ġtalya ise Avrupa (Ġzlanda hariç), Afrika ve eski adı

91 _{Pazarcı, s. 103, 111.}

92 _{AnlaĢmanın metni için bakınız: http://untreaty.un.org/unts/1_60000/29/35/00057712.pdf}

ile Sovyetler Birliğinin bulunduğu bölgede araĢtırmalarını gerçekleĢtirecektir. Taraflar ilgili devletlerde kurulacak araĢtırma birimleri aracılığı ile hareket edecekleridir (6. maddesi).

Ġkili anlaĢmalara diğer bir örnek ise 18656 sayılı ve 2 Mayıs 1979 tarihli enerji ve ilgili alanlarda arama ve geliĢtirmeye iliĢkin iĢbirliği hakkında, Amerika BirleĢik Devletleri ile Japonya arasında akdedilen anlaĢmadır93. Söz konusu anlaĢma on yıllık süre ile kabul edilmiĢ olup, tarafların karĢılıklı anlaĢması üzerine anlaĢmanın süresi uzatılabilmektedir (11. maddesi).

Bu anlaĢmaya göre, taraflar arasındaki karĢılıklı yarar çerçevesinde enerji ve ilgili alanlarda araĢtırma ve geliĢtirmede iĢbirliği içerisinde hareket edileceğini düzenlenmiĢtir (1. maddesi). AnlaĢmada iĢbirliği alanları ikiye ayrılarak düzenlenmiĢtir: öncelikli iĢbirliği alanları ile ek iĢbirliği alanları diye. Ġlkinde füzyon ve kömürün iĢlenmesi yer alırken, ikincisinde güneĢ enerjisi, jeotermal enerji, yüksek enerji fiziği ve enerjiye iliĢkin diğer araĢtırma ve geliĢtirme konuları düzenlenmiĢtir (2. maddesinin 1. fıkrasının a ve b bentleri). Taraflar iĢbirliği içerisinde hareket ettiklerinde harcamaları paylaĢacakları gibi, meydana çıkacak çıkarlarını da paylaĢacaklarına iliĢkin ayrıca bir düzenleme getirilmiĢtir (2. maddenin 2. fıkrası).

Taraflar arasındaki iĢbirliği, ortak projeler ve programlar, iĢbirliği projeleri ve programları, bilimsel ve teknik çalıĢmaların hazırlanması, bu tür bilgilerin alıĢ veriĢi ve spesifik araĢtırmaların yapılması gibi Ģekillerde gerçekleĢebilmektedir. Ayrıca, faaliyetler, politika, tecrübeler, yasama ve diğer düzenlemeler hakkında bilgi alıĢ veriĢi, genel ve spesifik konularda uzmanlaĢmıĢ bilim adamlarının, teknik personelin ve diğer uzmanların süreli değiĢimi ve karĢılıklı olarak anlaĢılması halinde diğer Ģekillerde de taraflar arasındaki iĢbirliği sağlanır (3. maddesi).

Taraflar amaçlarını gerçekleĢtirebilmek için, altı üyeden oluĢan ve tarafların kararlaĢtıracakları tarihte yılda en az bir kere toplanacak, Enerji AraĢtırma ve

93 _{AnlaĢmanın metni için bakınız: http://untreaty.un.org/unts/60001_120000/3/19/00004939.pdf}

GeliĢtirme BirleĢmiĢ Devletler – Japonya Ortak Komitesini kurma konusunda anlaĢmıĢlardır (5. maddesi). ĠĢbirliğine iliĢkin çalıĢma esaslarını ve çizelgesini bu Ortak Komite belirleyecektir.

1.7.1.1.2. Çok Taraflı AnlaĢmalar

28 Ağustos 2008 tarihli, Amerika BirleĢik Devletleri, Avustralya ve Ġzlanda arasında imzalanan Jeotermal Teknolojileri Uluslararası Ortaklığı AnlaĢması yukarıda bahsedilen uluslararası hukuki düzenlemelerdendir. Bu anlaĢma ile uluslararası iĢbirliğine dayalı olarak geliĢmiĢ, makul fiyatlara sahip jeotermal enerji teknolojilerinin geliĢtirilmesi, bu teknolojilerin uluslararası alanda eriĢilebilirliğinin hızlandırılması ve jeotermal enerjiye iliĢkin birçok konunun tanımlanıp geliĢtirilmesi amaçlanmaktadır. Bu tür teknolojilerin geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması için kurulan Ortaklık uygun teknik, politik, mali ve düzenleyici faaliyetleri destekleme yetkisine sahiptir. Ortaklığın öncelikli amacı jeotermal sistemleri ve hem bu sistemler hem de en kritik seviyeye sahip hidrotermal kaynaklar için derin kuyu açma teknolojilerini geliĢtirmektir. Üyeler ayrıca geleneksel jeotermal teknolojilerin yayılmasının hızlandırılmasına iliĢkin yöntemler hakkındaki bilgilerini paylaĢma yükümlülüğü altındadırlar (Jeotermal Teknolojileri Uluslararası Ortaklığı AnlaĢması 1. maddesi)94

.

Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan ve 07 Mart 1997 tarihinde yürürlüğe giren Jeotermal Enerji AraĢtırma ve Teknoloji Üzerine ĠĢbirliği Programı Hakkında Uluslararası Enerji Ajansı Uygulama AnlaĢması (diğer adı ile Jeotermal Uygulama AnlaĢması) diğer önemli uluslararası hukuki düzenlemelerdendir. Jeotermal Uygulama AnlaĢması süreli olup, yürürlükte kalması için her beĢ yılda bir uzatılması gerekmektedir. ġu anda anlaĢma 3. yürürlük dönemi içinde olup anlaĢmanın yürürlük tarihi 31 Mart 2012‘de sona erecektir. AnlaĢmanın tarafları Almanya, Amerika BirleĢik Devletleri, Avustralya, Fransa, Ġzlanda, Ġtalya, Japonya, Meksika, Yeni Zelanda, Kore, Ġspanya, Ġsviçre ve Avrupa Birliği Komisyonu‘dur. Ayrıca programın altı sponsoru da bulunmaktadır: Kanada Jeotermal Enerji KuruluĢu, Geodynamics

94 _{Jeotermal Teknolojileri Uluslar Arası Ortaklığı AnlaĢması‘nın metni için bakınız:} http://internationalgeothermal.org/Documents/IPGT_Charter.pdf (EriĢim Tarihi: 02.09.2009).

Limited ġirketi, Ġspanyol Yenilenebilir Enerji KuruluĢu‘nun Jeotermal Grubu, YeĢil Kaya Enerji Limited ġirketi, ORMAT Teknolojileri A. ġ. ve ORME Jeotermal95

.

AnlaĢmanın amacı, uluslararası bilimsel iĢbirliğini sağlayarak jeotermal enerji araĢtırma ve geliĢtirme alanında dünyada mevcut ve potansiyel teknolojiler ve uygulamalar hakkındaki bilgilerin derlenip paylaĢılmasını sağlamak, jeotermal enerjinin iĢletilmesi için geliĢmiĢ teknolojileri geliĢtirmek, jeotermal enerjinin çevreye getirmiĢ olduğu yararlar hakkında bilgi yaymak ve bu enerji türünün olumsuz yönlerini ortadan kaldırmak veya iyileĢtirilmesini sağlamaktır (AnlaĢmanın 1. maddesinin (a) bendi)96.

Taraflar amaçlarını gerçekleĢtirebilmek için çalıĢırken anlaĢmanın hükümlerine göre hareket ederek hem kendi aralarında hem de yetkili birimlerle koordinasyonu sağlamak, böylece iĢlemlerin tekrarlanmasını önlemek ve mevcut kaynaklardan ve keĢiflerden karĢılıklı yararlanılmasını sağlamak yükümlülüğü altında bulunmaktadırlar. Tarafların, anlaĢmanın amacına ulaĢabilmek için anlaĢmanın ekinde yer alan hedeflerden birini veya birkaçını seçmeleri ve uygulama yöntemini izlemeleri gerekmektedir. Bu süreç içerisinde taraflar, aralarında iĢbirliği ve koordinasyonu sağlayarak, kendi aralarında baĢarı ve baĢarısızlıklarını paylaĢarak amaçlarına ulaĢmak için birbirlerine yardımcı olacaklardır (1. maddenin (b), (c), (d) bendi).