Ukrayna Örneği

1.7.1.2.2.1. Ukrayna Hukukunda Genel Durum

Ukrayna hukukunda jeotermal enerji kaynaklarını doğrudan düzenleyen bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Bu alandaki düzen 28 Haziran 1996 tarihli

Ukrayna Anayasası‘na102

dayanarak Ukrayna Meclisi tarafından çıkartılan kanunlar ve diğer yetkili organların çıkarttığı yasal düzenlemeler çerçevesinde sağlanmaktadır.

Ukrayna Anayasası‘nın ―Ukrayna yasaları tarafından özellikle düzenlenecek konular‖ baĢlıklı 92. maddesinde yasalar tarafından düzenlenmesi gereken öncelikli konular belirtilmiĢtir. Maddede sayılan konular arasında 5. bentte baĢka konularla birlikte enerji konusu da düzenlenmiĢtir. Buna göre, doğal kaynakların kullanım ilkeleri ve enerji sistemlerinin organizasyonu ve iĢletilmesi kanunlar tarafından düzenlenmelidir.

Ukrayna Anayasası‘ndaki bu düzenlemeye dayanarak Ukrayna Meclisi tarafından konuya iliĢkin çeĢitli kanunlar çıkartılmıĢtır. Bunlardan konumuzla alakalı olanlar Ģöyledir: 20 ġubat 2003 tarihli ―Alternatif Enerji Kaynakları Kanunu‖, 25 Ekim 2001 tarihli ―Ukrayna Toprak Kanunu‖, 1 Haziran 2000 tarihli ―Belirli Sivil Faaliyet Türlerinin Ruhsatlandırılması Hakkında Kanun‖103

.

Ukrayna Meclisi tarafından çıkartılan kanunların yanı sıra Ukrayna Bakanlar Kurulu tarafından da, kendisine tanınan yetkiler çerçevesinde konuya iliĢkin yasal düzenlemeler çıkartılmıĢtır. Ukrayna Bakanlar Kurulu, Ukrayna Anayasası‘nın 117. maddesine göre kanun hükmünde kararnameler ve talimat çıkartma yetkisini haizdir. Bu maddeye dayanarak Ukrayna Bakanlar Kurulu konumuzla ilgili, 17 Ocak 1996 tarihli ―Ukrayna‘nın Ekolojik Açıdan Temiz Jeotermal Enerji – Ulusal Programı‖ adlı talimatı çıkartmıĢtır. Bakanlar Kurulu talimatı ile oluĢturulan söz konusu program 24 Mart 1999 ve 27 Aralık 2001 tarihlerinde bazı değiĢikliklere uğrayarak günümüzde de uygulanmaya devam etmektedir104.

102

28 Haziran 1996 tarihli Ukrayna Anayasasının güncel metni için bakınız:

http://zakon1.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?user=d (EriĢim tarihi: 31.10.2009).

103 _{Bahsedilen kanunların güncel metinleri için bakınız:}

http://zakon1.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?user=index (EriĢim tarihi: 31.10.2009).

104 _{Söz konusu programlarda Ukrayna‘da jeotermal enerji kullanımının artırılması için nasıl bir}

1.7.1.2.2.2. Arazi Mülkiyeti

Ukrayna‘nın hukuk sisteminde çoğu diğer hukuk sistemlerinde olduğu gibi doğal kaynakların mülkiyeti ile bunların üzerinde veya içinde bulunduğu arazilerin mülkiyeti birbirinden farklı düzenlenmiĢtir. Arazinin mülkiyet durumunun bilinmesi, ilgili arazide jeotermal enerji faaliyetlerine giriĢmek isteyen yatırımcının hareket serbestisinin önemli bir bölümünü oluĢturduğundan önem arz etmektedir.

25 Ekim 2001 tarihli Ukrayna Toprak Kanunu‘nun ―Arazi Kategorileri‖ baĢlıklı 19. maddesinde Ukrayna toprakları kullanım amaçlarına göre dokuz ayrı kategoriye ayrılmıĢtır. Bu kategorilerden biri enerji tesislerinin kurulduğu topraklardır (19. maddenin son bendi).

Enerji faaliyetlerine tahsis edilen topraklar, enerji faaliyetlerinin gerçekleĢmesi için iĢletmelere, kurum ve kuruluĢlara verilen araziler olarak tanımlanmıĢtır. Bu tür toprakların kullanılmasına iliĢkin usul kanunlar tarafından düzenlenir (65. madde).

Aynı kanunun 76. maddesinde de enerji sistemlerinin bulunduğu topraklar düzenlenmiĢtir. Bu maddeye göre, atom, jeotermal, rüzgar, güneĢ ve diğer kaynaklardan elektrik enerjisi üretimi yapan tesislerin kurulduğu, ayrıca tüketiciye kadar elektrik enerjisini ulaĢtıran elektrik iletim Ģebekelerinin yer aldığı araziler enerji sistemlerinin bulunduğu topraklar olarak tanımlanmıĢtır. Bu tür arazilerin mülkiyeti ulusal organlarına, yerel yönetimlere veya özel kiĢilere ait olabilir.

1.7.1.2.2.3. Jeotermal Enerji Kaynaklarının Mülkiyeti

Ukrayna hukukunda jeotermal enerji kaynaklarının mülkiyeti hakkındaki durum, 28 Haziran 1996 tarihli Ukrayna Anayasası‘nın 13. maddesine ve 20 ġubat 2003 tarihli Alternatif Enerji Kaynakları Kanunu‘nda yer alan düzenlemelere göre tespit edilir.

Ukrayna Anayasası‘nın 13. maddesinin 1. fıkrasına göre, Ukrayna sınırları dahilinde bulunan toprak, toprak altı, atmosfer, su ve diğer doğal kaynaklar, ayrıca deniz alanları da dahil olmak üzere kıta sahanlığının doğal kaynakları Ukrayna halkının mülkiyetine aittir. Bunların idaresi Ukrayna halkı adına ve Anayasa‘nın sınırları çerçevesinde ulusal organlar ve yerel yönetim organların eliyle gerçekleĢtirilir.

Anayasa‘nın 13. maddesinin 2. fıkrasına göre, her Ukrayna vatandaĢı ilgili kanunlara uymak sureti ile ülkede bulunan doğal kaynaklardan yararlanma hakkına sahiptir. Aynı maddenin 3. fıkrasında mülkiyet hakkının bağlayıcı olduğunu, fakat insanlara ve topluma zarar verecek Ģekilde kullanılamayacağını belirtilmiĢtir.

Ukrayna Anayasası‘nda yer alan düzenlemelerden anlaĢılacağı üzere jeotermal enerji kaynaklarının mülkiyeti kamu mülkiyetine girmekte ve bu kaynaklardan yararlanma Ģekli Ukrayna Meclisinin çıkartmıĢ olduğu kanunlar tarafından belirlenmektedir.

Ukrayna Anayasası‘nın temelini oluĢturduğu 20 ġubat 2003 tarihli Alternatif Enerji Kaynakları Kanunu‘nda ise yenilenebilir enerji kaynaklarının mülkiyeti hakkında hiçbir düzenleme getirilmeksizin, bu alandaki ulusal politikayı belirleme ve gerekli kanunları çıkartma yetkisinin Ukrayna Meclisine ait olduğu, bunların yerine getirilmesinin ise Ukrayna Bakanlar Kurulu ve onun yetkilendireceği diğer yetkili organların görevi olduğunu düzenlenmiĢtir (4. maddenin 1. ve 2. fıkrası).

1.7.1.2.2.4. Jeotermal Enerji Faaliyetlerine ĠliĢkin Düzen

Jeotermal enerji faaliyetlerine iliĢkin düzen Alternatif Enerji Kaynakları Kanunu‘nun 5. maddesine göre sağlanır. Bu maddeye göre, Ukrayna Bakanlar Kurulu veya onun yetkilendirdiği diğer yetkili organlar yenilenebilir enerji ve dolayısı ile jeotermal enerji alanındaki düzeni sağlamakla görevlidir (5. maddenin 1. fıkrası).

Yenilenebilir enerji alanındaki düzen, Ukrayna Bakanlar Kurulu veya onun yetkilendirdiği organlar tarafından ilgili kiĢilere yenilenebilir enerji kaynakları alanında faaliyette bulunma izinlerinin verilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen enerji üretimi, iletimi, satıĢı ve depolanmasına iliĢkin kuralların ve standartların geliĢtirilmesi, onaylanması ve uygulanması, ayrıca ilgili arazilerde kurulan ve yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üreten tesislerin mülkiyet durumuna bakılmaksızın buradaki çalıĢmaların ve kullanılan teknik araçların denetimini gerçekleĢtirmesi aracılığı ile sağlanır. Bununla birlikte, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik ve ısı enerjisinin fiyatlarını tayin etme yolu ile de düzen sağlanmaktadır (5. maddenin 2 – son fıkraları).

Kanunda yer alan düzenlemelere göre, jeotermal enerji kaynaklarından herhangi bir enerji üretmek isteyen kimseler yetkili birimlere baĢvurup ilgili faaliyetler için izin almak zorundadırlar (6. maddenin 2. ve 3. fıkrası).

Alternatif Enerji Kaynakları Kanunu‘nda yenilenebilir enerji kaynakları ve jeotermal enerji alanındaki düzenin nasıl sağlanacağı belirtilmekle birlikte, jeotermal enerji faaliyetleri bakımından herhangi bir tanım ne de bir ayırım yapılmıĢtır.

1.7.1.2.2.5. Jeotermal Enerji Faaliyetlerine Verilen Ruhsatlar

Ukrayna hukukunda gerek jeotermal enerji kaynaklarının aranması gerekse bu kaynakların iĢletilmesi için idareden izin alınması gerekmektedir. Bu konuda yetkili organ olarak Ukrayna Enerji ve Yakıt Bakanlığı tayin edilmiĢtir105

. Jeotermal enerji kaynaklarına iliĢkin arama ve iĢletme ruhsatı 1 Haziran 2000 tarihli Belirli Sivil Faaliyet Türlerinin Ruhsatlandırılması Hakkında Kanun‘un ilgili hükümlerine göre alınır. Bu durum jeotermal enerji faaliyetlerinin sivil faaliyetlerinden sayılması sonucunda ortaya çıkmaktadır.

Belirli Sivil Faaliyet Türlerinin Ruhsatlandırılması Hakkında Kanun‘un, ―Tanımlar‖ baĢlıklı 1. maddesinin 3. fıkrasında sivil faaliyet türleri tanımlanmıĢtır.

Buna göre, sivil faaliyetler, malların üretimi, ticareti, hizmetlerin sunulması ve bunlarla bağlantılı her türlü iĢlerin tüzel ve gerçek kiĢiler tarafından giriĢimcilik faaliyetleri çerçevesinde yerine getirilmesi olarak kabul edilmiĢtir.

Bununla birlikte yukarıda bahsi geçen kanunun 2. maddesinde kanunun kapsamı düzenlenmiĢtir. Bu maddeye göre sivil faaliyetlerde bulunan bütün kiĢiler bu kanunun hükümlerine tabidir. Aynı maddenin 2. fıkrasında elektrik üretimi, iletimi ve satıĢı faaliyetlerinde, ayrıca ―Ruhsat Alınmasını Gerektiren Sivil Faaliyet Türleri‖ baĢlıklı 9. maddesinin 1. bendine göre yeraltı kaynaklarının aranması, 73. bendine göre ısı enerjisinin üretilmesi ve bu enerjinin ana ve yerel Ģebekeler aracılığı ile iletilmesi ve satılması gibi faaliyetler için ruhsat alınmasının zorunlu olduğu düzenlenmiĢtir.

Kanunun 1. maddesinin 4. fıkrasında, ruhsata genel bir tanım getirilmiĢtir. Buna göre, ruhsat, ruhsatta belirtilen süreye ve koĢullara uygun olarak belirli sivil faaliyetlerde bulunabilme hakkını ispat eden, devlet organları tarafından düzenlenen resmi bir belgedir. Ruhsat, içinde belirtilen sivil faaliyet türüne göre Ģekillenmekte olup, arama veya iĢletme ruhsatı niteliğini kazanmaktadır.

Ruhsat baĢvuruları, baĢvurunun yetkili organa yapıldığı tarihten itibaren ve ruhsatı vermeye yetkili organ tarafından baĢka bir süre düzenlenmediği takdirde en çok on iĢ günü içerisinde sonuçlandırılır. Bu sürenin sonunda ruhsatı vermeye yetkili organ tarafından verilen olumlu veya olumsuz karar, kararın verildiği tarihten itibaren üç gün içinde baĢvuru yapan kiĢiye yazılı olarak iletilir (11. maddenin 1. ve 2. fıkrası). Ġdarenin olumsuz karar vermesi halinde yargı yolunun açık olduğu kanun tarafından ayrıca belirtilmiĢtir (11. maddenin son fıkrası).