Avrupa Birliği Hukukunda Hukuki Destek Araçların Hukuki Kaynakları

Hukuki destek araçları Avrupa Birliği hukukunun ikincil düzenlemelerini oluĢturan çeĢitli direktiflerde düzenlenmiĢtir.

Konuya iliĢkin Avrupa Birliği hukuk düzenlemelerinden olan iç elektrik pazarı için ortak kuralları tayin eden 96/92/EC sayılı Direktifin içinde hukuki destek araçları hakkında hiçbir düzenlemeye yer verilmemiĢtir. Söz konusu Direktifte sadece üye ülkelerin yeni elektrik üretim kapasitelerini kurmaları halinde yetkilendirme prosedürü ve ihale prosedürü usullerinden birini veya ikisini seçebileceklerini düzenlenmiĢtir. Her iki prosedürün uygulanması objektif, Ģeffaf ve ayrımcılık yapmama kriterlerine bağlanmıĢtır (96/92/EC sayılı Direktifin 4. maddesi). Ayrıca daha sonraki tarihte 96/92/EC sayılı Direktifi yürürlükten kaldıran ve iç elektrik pazarı için ortak kuralları tayin eden 26 Haziran 2003 tarihli ve 2003/54/EC sayılı Direktifte de destek araçlarına iliĢkin düzenlemelere yer verilmemiĢtir.

Bu açığı kapatmak için ilk olarak Avrupa Birliği Parlamentosu inisiyatif göstermiĢtir. Bunun üzerine harekete geçen Komisyonun temel amacı yenilenebilir enerji alanında rekabetin iĢleyebilir hale getirilebilmesi için önlemlerin alınmasını sağlamak olmuĢtur. Ayrıca iklim değiĢikliği ve enerji arz güvenliği sorunları Komisyonun birlik üye ülkelerini bu konuya iliĢkin ulusal ölçekli destek programları hazırlamaları ve bunları uyumlaĢtırmaları itmeye sebep olmuĢtur. Belirtmek gerekir ki Komisyonun anlayıĢında ayrıca yenilenebilir kaynaklı enerjiye uluslararası pazarda önemli bir yer kazandırmak ve böylece bu alandaki geliĢmeleri hızlandırmak niyeti bulunmaktadır.149

1996 yılında Komisyon tarafından kabul edilen YeĢil Bildiri (Green Paper) yenilenebilir enerji sektörü için olumlu bir adım olmuĢtur. Bu düzenleme ile kota sisteminin yanında ticari sertifikalar sistemi de kabul edilmiĢtir. Komisyon tarafından daha sonra çıkarılan Beyaz Bildiri‘de de aynı destek araçları tekrar yer almıĢtır. Komisyon tarafından getirilen bu düzenlemeler konu ile ilgili Enerji Genel

Direktörlüğünden gelen yasal düzenleme taslaklarının zeminini oluĢturmuĢtur. Bu zemin üzerine yenilenebilir enerji kaynakları için yasal alt yapının hazırlanması beĢ yıl sürmüĢ ve sonunda 2001/77/EC direktifi kabul edilmiĢtir.150

2001/77/EC direktifi yenilenebilir enerji kaynaklarının tanımı ve ulusal hedefleri tayin etmesinin yanında yenilenebilir kaynaklı enerji üretiminin desteklenmesi açısından önem arz eden destek araçlarına iliĢkin düzenlemeleri de içermektedir.

Direktif üzerinde çalıĢmalar yapılırken en çok tartıĢma yaĢanan konulardan biri destek araçları olmuĢtur. Ġlk baĢta, Enerji Komiseri Papoutisis kademeli olarak yenilenebilir enerjiyi liberalleĢtirmeyi planlıyordu. Buradaki amacı birlik çapındaki yenilenebilir enerji düzenini uyumlaĢtırmak ve böylece rekabet edilebilirliğin önünü açmaktır. Fakat planları baĢarısız Ġngiliz uygulaması üzerine kurulu olduğu için direktifin taslak hazırlık aĢamasında tartıĢmalara neden olmuĢtur. Papourtisis‘in planına göre sadece ―rekabet‖ ve uluslararası pazar anlayıĢına dayanan yenilenebilir destek araçları 96/92/EC sayılı Direktifte yer alan elektrik enerjisinin liberalleĢmesi ilkeleri ile uygun olabileceğini kabul edilmekteydi. Bu anlayıĢ ihale sistemlerine yollama yapmakta ve aynı zamanda sabit tarife sistemlerini de ihmal etmekteydi. Savunulan ihale sistemlerinde ihaleye girecek olası yenilenebilir enerji üreticileri sabit fiyatlı anlaĢmalar için rekabetçi teklifler sunacaklardır. Bu sistem Ġngiltere, Fransa ve Ġrlanda‘da uygulanmıĢ olup, bu ülkelerin zengin yenilenebilir kaynaklara sahip olmalarına rağmen uygulanan bu sistemler nedeni ile projelerin kabul edilme usulü oldukça yavaĢ iĢlendiğinden ve yenilenebilir enerji alanında geliĢmeleri fazla baĢarılı olamadığı için ileri sürülen model teklifi büyük tepki ile karĢılanmıĢtır. Teklif edilen modele karĢı çıkanlar yenilenebilir enerji uygulamaları konusunda baĢarılı olan Danimarka, Almanya ve Ġspanya‘daki sabit tarife sistemini ileri sürmüĢlerdir151

.

Papoutsis ilk taslağı ile baĢarısız olunca, dikkatini kota/ticari sertifika yaklaĢımı üzerine yoğunlaĢmıĢtır. Bu yaklaĢıma göre, yenilenebilir enerji üreticileri

150 _{Lauber, European Union, s. 204.} 151 _{Lauber, European Union, ss. 208 – 209.}

hem ürettikleri elektrik enerjisini hem de bu enerjinin yenilenebilir kaynaklardan üretildiğini gösteren sertifikalarını satmaktadırlar. Bu sertifikalar devredilebilir nitelikte olduğundan pazardaki fiyatların etkilenmesi sonucunu doğurmaktadır. Bu sistemin niteliği gereği Avrupa Birliği yenilenebilir enerji pazarındaki hareketliliğin artması ve yenilenebilir enerji üretiminin en elveriĢli bölgelerde geliĢtirilmesi amaçlanmıĢtır. Direktif tartıĢılırken bu sistem BirleĢik Krallık, Ġtalya ve Belçika‘nın bir kısmında uygulanmaktaydı. Ayrıca bu sistem Avusturya ve Ġsviçre‘de de desteklenmekteydi. Hollanda'da bu sistem kotasız ve vergi teĢvikleri ile uygulamaya konulmuĢtu. Bu sistemin tüm Avrupa Birliği uygulamasına yayılacağını söz verilmiĢti. Almanya uyguladığı kendi sistemini baĢarılı bulduğu için bu sisteme karĢı çıkmıĢtır. Sonuç olarak Papoutisis‘in ileri sürdüğü görüĢler ve hazırlamıĢ olduğu taslaklar çoğunluk tarafından kabul edilmemiĢ ve protestolarla karĢılanmıĢtır. Daha sonra taslak hazırlama görevini üstlenen Enerji ve UlaĢtırma komiseri Loyola de Palacio tarafsız bir tutum izlemeye çalıĢmıĢ ve bu tutumu direktif taslağına yansıtmaya baĢarmıĢtır152

.

Sonuç olarak 2001/77/EC sayılı Direktifin içinde birden fazla destek araçlarına yer verilmiĢtir. Direktifte destek araçlarının tanımı yer almazken baĢlangıç kısmının (14) paragrafında açıkça Üye Ülkelerin ulusal düzeydeki çeĢitli mekanizmaları iĢletebileceklerini belirtilmiĢtir. Burada yeĢil sertifika sistemi, yatırım yardımı, vergi muafiyeti/indirimi, vergi iadesi ve doğrudan fiyat desteklenmesi araçları örnek olarak gösterilmiĢtir. Komisyona düĢen görev ise Üye Ülkelerin kendi uygulamalarını anlatan raporları inceleyerek destek araçlarından hangisi en etkili olduğunu tespit etmek ve uygulamada karĢılaĢılan sorunlara çözüm üretmek için uygun düzenlemeleri/taslakları hazırlamaktır (2001/77/EC sayılı Direktifin baĢlangıç kısmının (16) paragrafı).

Söz konusu Direktifin ―destek düzenlemeleri‖ baĢlıklı 4. maddesinde Komisyonun Üye Ülkelerin hukuki destek araçları konusunda yapacakları düzenlemelerini üreticilerin doğrudan veya dolaylı destek görmeleri sonucunda oluĢabilecek ticareti sınırlayıcı etkisi bakımından ve AnlaĢmanın 6. ve 174. maddelerinde yer alan amaçlara hizmet edilmesi açısından değerlendireceğini belirtilmiĢ ve bu konuda yapılacak ulusal düzenlemelere iliĢkin tekliflerin sınırları

belirtilmiĢtir. Buna göre teklifin öngörülen ulusal hedeflere ulaĢılmasına katkıda bulunması, iç elektrik piyasası ilkeleri ile uygun olması, değiĢik yenilenebilir enerji kaynaklarını farklı özellikleri, teknolojileri ve coğrafya farklılıklarına dikkat edilmesi, yenilenebilir enerji kaynakları kullanımının artırılmasını etkin ve basit bir Ģeklide sağlaması ve aynı zamanda özellikle maliyet açısından mümkün olduğunca verimi artırması, ulusal destek sistemlerine en az yedi yıl gibi yeterli bir geçiĢ dönemi süresi tanıması ve yatırımcının güvenini sağlaması gerekmektedir.

Hukuki destek araçlarına iliĢkin tanım ve daha geniĢ düzenlemeler 2001/77/EC ve 2003/30/EC sayılı Direktiflerin 2012 yılında yürürlükten kaldırılmasını öngören yenilenebilir kaynaklı enerji kullanımının artırılmasına iliĢkin 23 Nisan 2009 tarihli ve 2009/28/EC sayılı Direktifte yer almaktadır. 2009/28/EC sayılı Direktifin baĢlangıç kısmının 25. paragrafta üye ülkelerin ulusal boyutları çerçevesinde farklı yenilenebilir enerji potansiyeline ve bunları destekleyen farklı hukuki destek araçlarına sahip olduklarını ve çoğu Üye Ülkelerde kabul edilmiĢ hukuki destek araçları sadece kendi sınırları içerisinde yenilenebilir kaynaklardan üretilen enerjiyi desteklemeyi hedefledikleri belirtilmiĢtir.

Ulusal hukuki destek araçlarının doğru bir Ģekilde iĢleyebilmesi Üye Ülkelerin sahip oldukları farklı yenilenebilir enerji potansiyellerine göre etkilerini ve maliyetleri kontrol altında tutmaları hayati bir konudur. Bu nedenle yatırımcılar için güvenli ortam sağlamak, Üye Ülkelerin belirtilen hedeflere ulaĢılması ve etkili ulusal önlemleri düzenleyebilmeleri için bu direktifin en önemli amaçlarından biri, 2001/77/EC sayılı Direktifinde de düzenlenmiĢ olduğu gibi ulusal hukuki destek araçlarının doğru bir Ģekilde uygulamasını sağlayabilmektir. Direktifin diğer önemli bir amacı da üye ülkelerin ulusal destek sistemlerini koruyarak yenilenebilir enerji kaynaklarının sınır ötesi bir platformda desteklenmesini sağlamaktır (2009/28/EC sayılı Direktifin giriĢ bölümünün 25. paragrafı).