Anayasa’n›n 53. maddesine göre, iflçiler ve iflverenler, karfl›l›kl› olarak ekonomik ve sosyal durumlar›n› ve çal›flma flartlar›n› düzenlemek amac›yla toplu ifl sözleflme-si yapma hakk›na sahiptirler. Bu flekilde iflçi ve iflverenlere tan›nan çal›flma koflul-lar›n› serbestçe belirleme hak ve yetkisine toplu ifl sözleflmesi özerkli¤i ad› ve-rilmektedir.
Toplu ifl sözleflmesi Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 2. maddesi-nin birinci f›kras›n›n (h) bendinde tan›mlanm›flt›r. Buna göre toplu ifl sözleflme-si, ifl sözleflmesinin yap›lmas›, içeri¤i ve sona ermesine iliflkin hususlar› düzenle-mek üzere iflçi sendikas› ile iflveren sendikas› veya sendika üyesi olmayan iflveren aras›nda yap›lan sözleflmedir. Kanunun 33. maddesinin birinci f›kras›nda da toplu ifl sözleflmesi, ifl sözleflmesinin yap›lmas›, içeri¤i ve sona ermesine iliflkin hüküm-leri içerir hükmüne yer verilmifltir. Ayn› maddenin ikinci f›kras›ndaysa, toplu ifl sözleflmesinin, taraflar›n karfl›l›kl› hak ve borçlar› ile sözleflmenin uygulanmas› ve denetimini ve uyuflmazl›klar›n çözümü için baflvurulacak yollar› düzenleyen hü-kümleri de içerebilece¤i öngörülmüfltür. Bu düzenlemelerden toplu ifl sözleflmesi-nin esas itibariyle kolektif bir norm sözleflmesi oldu¤u, ancak taraflar› aras›nda borçlar hukuku sözleflmesi niteli¤i tafl›yan hükümler de içerebilece¤i sonucuna va-r›lmaktad›r. Kolektif norm sözleflmeleri ifl sözleflmelerine do¤rudan do¤ruya ve emredici olarak etki eder. An›lan niteli¤i nedeniyle toplu ifl sözleflmesi kendine öz-gü bir özel hukuk sözleflmesi niteli¤i tafl›r. Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanu-nunun 80. maddesinin ikinci f›kras›nda, toplu ifl sözleflmeleri hakk›nda, bu Kanun-da hüküm olmayan hallerde 4721 say›l› Türk Medeni Kanunu ve 6098 say›l› Türk Borçlar Kanunu ile ifl sözleflmesini düzenleyen di¤er kanunlar›n bu Kanuna ayrk›-r› olmayan hükümlerinin uygulanaca¤›n›n öngörülmesi de toplu ifl sözleflmesinin hukuki niteli¤ine iliflkin tespitimizi do¤rulamaktad›r.
Anayasa hükmü incelendi¤inde görüldü¤ü üzere bu hak sadece iflçilere de¤il, iflverenlere de tan›nm›flt›r. Anayasa’da iflçi terimi kullan›lm›flsa da, kanunda toplu ifl sözleflmesi yapma ehliyetinin sadece iflçi sendikas›na tan›nd›¤› görülmektedir.
Anayasa Mahkemesi’nce de karara ba¤land›¤› üzere bu flekilde anayasal bir hak-k›n daralt›lmad›¤›, Anayasa’daki iflçi teriminden anlafl›lmas› gerekenin örgütlü iflçi toplulu¤u oldu¤u, bu itibarla toplu sözleflme ba¤›tlama yetkisinin iflçi sendikalar›-na tan›nmas›n›n Asendikalar›-nayasa’ya ayk›r› olmad›¤› kabul edilmektedir.
Yukar›da belirtti¤imiz flekilde temelini Anayasa’dan alan toplu ifl sözleflmeleri, iflyerinde çal›flma koflullar›n› genel ve objektif olarak belirleyen ve bireysel ifl ilifl-kilerini normatif olarak etkileyen ifl hukukuna özgü yeni bir hukuk kayna¤›
niteli-¤i tafl›r. Bu hukuk kayna¤›n›n en önemli özelliniteli-¤i sosyal taraflarca serbest pazarl›k yoluyla ve taraflar›n özgür iradeleriyle ba¤›tlanmalar›, devlet taraf›ndan öngörülen hukuk normlar›na göre daha ayr›nt›l› ve daha esnek hükümler getiren düzenleme-ler olmalar›d›r. Toplu ifl sözleflmedüzenleme-leri, iflçi ve iflveren sendikalar›n›n (sosyal tarafla-r›n) üyelerinin ekonomik ve sosyal durumlar›n› karfl›l›kl› olarak serbestçe düzenle-dikleri ve bu itibarla “kendi kendine yönetim” olarak adland›r›lan genifl bir özerk-li¤in somutlaflt›¤› hukuk kaynaklar›d›r. Toplu ifl sözleflmeleri sadece taraflar›n›
de-Toplu ‹fl Sözleflmesi Özerkli¤i: ‹flçi ve iflverenlere tan›nan çal›flma koflullar›n›
serbestçe belirleme hak ve yetkisidir.
Toplu ‹fl Sözleflmesi: ‹fl sözleflmesinin yap›lmas›, içeri¤i ve sona ermesine iliflkin hususlar› düzenlemek üzere iflçi sendikas› ile iflveren sendikas› veya sendika üyesi olmayan iflveren aras›nda yap›lan sözleflmedir.
Toplu ifl sözleflmeleri, iflçi ve iflveren sendikalar›n›n (sosyal taraflar›n) üyelerinin ekonomik ve sosyal durumlar›n› karfl›l›kl› olarak serbestçe düzenledikleri ve bu itibarla “kendi kendine yönetim” olarak adland›r›lan genifl bir özerkli¤in somutlaflt›¤› hukuk kaynaklar›d›r.
¤il, taraf› sendikalar›n üyelerini de ba¤lay›c› etkiye sahip kurallar öngörmeleri iti-bariyle normatif nitelik tafl›r.
Ancak iflçi sendikalar›na ve iflverenlere tan›nan toplu ifl sözleflmesi özgürlü¤ü de bütün hak ve özgürlükler gibi s›n›rs›z de¤ildir. Bu flekilde toplu ifl sözleflmeleri arac›l›¤›yla sosyal taraflara tan›nan kural koyma yetkisi flu s›n›rlamalara tabidir.
1. Bu düzenleme yetkisi öncelikle amac›yla s›n›rl›d›r. Bu amaç Anayasa’n›n 53.
maddesinde, iflçiler ve iflverenlerin karfl›l›kl› olarak ekonomik ve sosyal du-rumlar›n› ve çal›flma flartlar›n› düzenlemek fleklinde belirtilmifltir. fiu halde bu amaç d›fl›nda bir amaca yönelik olarak toplu ifl sözleflmesi ba¤›tlanamaz.
2. Toplu ifl sözleflmesi özerkli¤inden hareketle yine temelini Anayasa’dan alan temel hak ve özgürlüklere ayk›r› toplu ifl sözleflmesi hükümleri öngörüle-mez. Bu tür hükümler geçersizdir.
3. Toplu ifl sözleflmeleri ile Anayasa’n›n 10. maddesinde düzenlenen eflitlik il-kesine ayk›r›, ayr›mc› düzenlemeler gidilemez.
4. Toplu ifl sözleflmeleri kanunlar›n emredici hükümlerine ayk›r› olamaz. Zira hiçbir hukuk düzeni taraflara resmi hukuk normlar›n› bertaraf edici düzen-leme yapma yetkisi vermez. Bu husus Türk Borçlar Kanununun 27. madde-sinin bir gere¤i oldu¤u gibi, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 33. maddesinin beflinci f›kras›nda da toplu ifl sözleflmelerinin Anayasa’ya ve kanunlar›n emredici hükümlerine ayk›r› düzenlemeler içeremeyece¤i belir-tilmifltir. Ancak ifl hukukuna özgü nispi emredici hükümlerle (sosyal kamu düzeni hükümleri) düzenlenen konularda toplu ifl sözleflmeleriyle iflçilerin daha lehine hükümler getirilmesi olanakl›d›r. Bu ba¤lamda belirtelim ki top-lu ifl sözleflmeleri ifl hukukunun özel kaynaklar› içinde ifl sözleflmelerinin üzerinde yer al›r ve aralar›ndaki bu hiyerarfli nedeniyle ifl sözleflmesi hü-kümleri iflçinin daha lehine olmad›kça, toplu ifl sözleflmesiyle çat›flan ifl söz-leflmesi hükümlerinin yerini toplu ifl sözsöz-leflmesi hükümleri al›r. Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda toplu ifl sözleflmelerinin Anayasa’ya ay-kr›r› hükümler içeremeyece¤inin ayr›ca belirtilmesi toplu ifl sözleflmesi yap-ma hakk›na getirilen bu s›n›rlayap-mayla anayasal düzenin korunyap-mas›n›n ayap-maç- amaç-lad›¤› fleklinde anlafl›lmal›d›r.
Konfederasyon
Anayasa’n›n 51. maddesinde sendika hakk› ve özgürlü¤ü düzenlenirken çal›flanla-r›n ve iflverenlerin sendikalar yan›nda bunlaçal›flanla-r›n üst kurulufllaçal›flanla-r›n› da serbestçe kura-bilecekleri öngörülmüfltür. Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda üst ku-rulufl olarak sadece konfederasyon tipi örgütlenmeye yer verilmifltir. An›lan husus ilk olarak Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanunun 1. maddesinde, Kanunun amac› aç›klan›rken belirtilmifltir. Bu maddede Kanunun amaçlar› aras›nda sendika-lar yan›nda konfederasyonsendika-lar›n kuruluflu, yönetimi, iflleyifli, denetlenmesi, çal›flma ve örgütlenmesine iliflkin usul ve esaslar›n belirlenmesine de yer verilmifltir. Bu-nun gibi KaBu-nunun2. maddesinde üst kurulufl kavram›n›n konfederasyonu ifade et-ti¤inin belirtildi¤i görülmektedir. Kanunun 2. maddesinin birinci f›kras›nda ise “ku-rulufl” kavram›n›n sadece sendika ve konfederasyonlar› ifade edece¤inin belirtil-mesi de, üst kurulufl olarak konfederasyon tipi yap›lanman›n benimsendi¤ini ayr›-ca ortaya koymaktad›r. Kanunun takip eden hükümlerinde de üst kurulufl olarak sadece konfederasyona iliflkin düzenlemeler yap›lm›flt›r.
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 2. maddesinin birinci f›kras›n›n (f) bendinde konfederasyon, de¤iflik iflkollar›nda en az befl sendikan›n biraraya
Konfederasyon: De¤iflik iflkollar›nda en az befl sendikan›n biraraya gelerek meydana getirdikleri tüzel kiflili¤e sahip kurulufltur.
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda üst kurulufl olarak sadece konfederasyon tipi örgütlenmeye yer verilmifltir.
gelerek meydana getirdikleri tüzel kiflili¤e sahip kurulufl fleklinde tan›mlanm›flt›r.
Görüldü¤ü gibi konfederasyonlar ancak tüzel kiflili¤i bulunan en az befl sendika-n›n biraraya gelmesiyle kurulabilmektedir. Tan›m incelendi¤inde en az befl kuru-cu sendikan›n ayr› iflkolunda örgütlü bulunmas› gerekti¤i, di¤er deyiflle baz›lar› ay-n› iflkolunda örgütlü befl sendika biraraya geldi¤inde ya da sendika say›s› beflten fazla olsa dahi bunlardan en az befli farkl› iflkolunda de¤ilse konfederasyon kura-mayacaklar› sonucuna var›lmaktad›r.
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda, konfederasyonlar›n kuruluflu-nun da genel olarak sendikalar›nkine benzer düzenlendi¤i, sadece konfederasyon-lar›n kurucukonfederasyon-lar›n›n tüzel kifli olmas›ndan kaynaklanan baz› farkl›l›kkonfederasyon-lar›n
bulundu-¤u görülmektedir. Konfederasyonlar›n kurulufluna iliflkin boflluk bulunan hallerde, sendikalara iliflkin hükümler k›yasen uygulanmaktad›r. Sendikalar ve Toplu ‹fl Söz-leflmesi Kanununda hüküm bulunmayan hallerde ise Kanunun 80. maddesinin bi-rinci f›kras›na göre kurulufl olarak iflçi sendikalar› hakk›nda oldu¤u gibi konfede-rasyonlar hakk›nda da Türk Medeni Kanunun ve Dernekler Kanununun Sendika-lar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununa ayk›r› olmayan hükümleri uygulama alan›
bulmaktad›r.
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 20. maddesine göre, üst kurulufl üyeli¤ine baflvuru genel kurul karar›na ba¤l›d›r. Üst kurulufl üyeli¤i, tüzükte belir-lenen yetkili organ›n kabulüyle kazan›l›r. Ayn› zamanda birden fazla üst kurulufla üye olunamaz. Aksi hâlde sonraki üyelikler geçersizdir. Ayn› maddenin 2. f›kras›
uyar›nca üst kurulufl üyeli¤inden çekilme de genel kurul karar›na ba¤l›d›r. Çekil-me, üst kurulufla bildirim tarihinden itibaren bir ay sonra geçerlilik kazan›r. Bunun gibi üst kurulufl üyeli¤inden ç›kar›lma da, üst kurulufl genel kurulu karar›yla olur (m.20/3). üst kurulufla üye olma, üyelikten çekilme ve ç›kar›lma kararlar›, üst ku-rulufl taraf›ndan bir ay içerisinde Bakanl›¤a bildirilir (m.20/4).
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 21. maddesinin son f›kras›na gö-re, Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nde faaliyet gösteren iflçi ve iflveren kurulufllar›
da Türkiye’de kurulu konfederasyonlara üye olabilirler.
Belirtmek gerekir ki, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda konfede-rasyonlara, yönetime kat›l›m›n söz konusu oldu¤u kurum ve kurulufllarda sosyal taraflar› temsil etmek üzere temsilci belirleme yetkisi tan›nmas› fleklinde ifllevler yüklendi¤i gibi, Anayasaya uygunlu¤u tart›fl›l›r olmakla birlikte, belirli konfederas-yonlara üyeli¤i öne ç›karan düzenlemelere de yer verildi¤i görülmektedir.
Örne-¤in, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda iflkolu düzeyinde yap›lacak ye-ni bir sözleflme türü olarak öngörülen “çerçeve sözleme” ba¤›tlama yetkisi Ekono-mik ve Sosyal Konseyde temsil edilen iflçi ve iflveren konfederasyonlar›na üye iflçi ve iflveren sendikalar›na tan›nm›flt›r. Bu düzenlemenin Anayasa’n›n eflitlik ilkesine ayk›r› oldu¤u kolayl›kla ileri sürülebilecektir. Ayn› flekilde, toplu ifl sözleflmesi yet-kisinin belirlenmesinde söz konusu olan, sendikan›n kurulu bulundu¤u iflkolunda çal›flan iflçilerin en az %3’ünü üye kaydetmifl olmas› koflulu ba¤lam›nda öngörülen geçifl sürecinde, bu kofluldan tedricen ba¤›fl›k tutulacak sendikalar da, Ekonomik ve Sosyal Konseye üye konfederasyonlara üye iflçi sendikalar› ile s›n›rl› tutulmufl-tur (geçici m.6). Bu düzenlemenin de Anayasa’n›n eflitlik ilkesine ayk›r› oldu¤u ka-naatindeyiz.
‹flkolu
Tarihsel süreçte sendikal örgütlenme, meslek, iflyeri ve iflkolu (endüstri) esas›na göre sendikalaflma olmak üzere bafll›ca üç gruba ayr›lm›flt›r. Meslek ve iflyeri
esa-Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nde faaliyet gösteren iflçi ve iflveren kurulufllar› da Türkiye’de kurulu konfederasyonlara üye olabilirler.
s›na göre sendikalaflma,ayn› meslekten olanlar›n ya da ayn› iflyerinde çal›flanla-r›n çal›flma koflullaçal›flanla-r›n›n iyilefltirilmesi amac›yla örgütlenmeleri sonucu ortaya ç›kan yatay örgütlenme türlerini oluflturmaktad›r. Buna karfl›l›k tarihsel süreçte daha son-ra Sanayi Devrimi ile birlikte iflgücünün vas›fs›zlaflmas›, kitle üretimine geçilmesi sonucu ayn› meslekten olanlar›n ya da ayn› iflyerinde çal›flanlar›n çal›flma koflulla-r›n›n iyilefltirilmesi amac› yerini, siyasal, sosyal ve ekonomik kitlesel amaçlara b›-rakmaya bafllam›fl ve bunun sonucunda endüstri kollar›na göre dikey örgütlenme modeli, iflkolu sendikac›l›¤› ortaya ç›km›flt›r.
Bu modelde iflkollar› belirlenirken nitelik bak›m›ndan benzer iktisadi faaliyet-ler s›n›fland›r›lmakta ve bunun sonucu ortaya ç›kan temel iktisadi faaliyet türfaaliyet-lerine iflkolu ad› verilmektedir. Di¤er deyiflle, iflkollar›, benzer ya da birbirine yak›n faali-yet gruplar›na karfl›l›k gelmektedir. ‹flkoluna göre sendikalaflma ilkesiyle, menfaat-leri ve çal›flma yaflam›nda karfl›laflt›klar› riskler ve sorunlar ortak olan iflçimenfaat-lerin bi-raraya gelerek iflyerlerinde yap›lan ifl konusunda uzmanl›¤a sahip kurulufllara (sendikalara) üye olmalar› amaçlanmaktad›r.
Bu tür sendikac›l›¤›n ortaya ç›k›p daha çok tercih edilmesinde, ayn› iflyerinde farkl› meslek gruplar›nda çal›flanlar›n bulunmas›n›n kaç›n›lmaz oluflu, meslek esa-s› benimsendi¤inde bunlar›n çal›flma koflullar›n›n farkl›laflmaesa-s›n›n ifl bar›fl›n› boz-mas›, iflyeri esas›na göre sendikalaflmada da güçlü iflverenler karfl›s›nda sendika özgürlü¤ünün korunamamas› ve sar› sendika olarak adland›r›lan iflveren güdü-mündeki sendikalar›n yayg›nlaflmas› etkili olmufltur.
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda 2821 say›l› Sendikalar Kanu-nunda oldu¤u gibi, iflkoluna göre sendikalaflma ilkesi benimsenmifltir. fiöyle ki, Kanunun 2. maddesinde sendikalar›n bir iflkolunda faaliyette bulunmak üzere kurulan kurulufllar oldu¤u öngörülmüfltür. Bunun gibi, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 3. maddesinin birinci f›kras›nda sendikalar›n kuruldukla-r› iflkolunda faaliyette bulunacaklakuruldukla-r› belirtilmifltir. Kanunun 4. maddenin ikinci f›kras›na göre, bir iflyerinde yürütülen as›l ifle yard›mc› ifller de, as›l iflin girdi¤i iflkolundan say›lmaktad›r. Keza 17. maddenin dördüncü f›kras› uyar›nca, bir ifl-yerinde yard›mc› ifllerde çal›flan iflçiler de, iflyerinin girdi¤i iflkolunda kurulu bir sendikaya üye olabilecektir. Yine, Kanunun kurulufllar›n tüzüklerinde yer alma-s› gereken hükümlerin düzenlendi¤i 8. maddesinde sendikan›n faaliyet göstere-ce¤i iflkoluna yer verilmifltir.
Sadece kamu iflverenleri bak›m›ndan iflkoluna göre sendikalaflma ilkesine bir istisna getirlmifl ve kamu iflveren sendikalar›n›n, ayn› iflkolundaki kamu iflverenle-ri taraf›ndan kurulmas› ve ayn› iflkolunda faaliyette bulunmas› flart› aranmam›flt›r (m.3/II). Buna karfl›l›k, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanunu 2821 say›l› Sen-dikalar Kanunundan farkl› olarak meslek veya iflyeri esas›na göre iflçi sendikas› ku-rulmas›n› yasaklamam›flt›r. Bu durumda an›lan türde kurulufllar kuruldu¤u takdir-de bunlar›n Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanunu anlam›nda sendika olarak nitelendirilemeyece¤i ve bu Kanuna tabi olmayaca¤›, ancak Türkiye taraf›ndan usulünce onaylanan ILO’nun Örgütlenme Özgürlü¤üne iliflkin 87 say›l› Sözleflme-si de dikkate al›nd›¤›nda, an›lan türde kurulan kurulufllar›n hukuka da ayk›r› say›-lamayaca¤›, Türk Medeni Kanununun derneklere iliflkin hükümleri ile Dernekler Kanunu hükümleri çerçevesinde de¤erlendirilmelerinin tart›fl›labilece¤i kanaatin-deyiz.
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanunununda, iflçi sendikalar›n›n faaliyet gösterebilecekleri iflkollar›n›n bu Kanuna ekli (1) say›l› cetvelde gösterilece¤i be-lirtilmifltir (m.4/1). Söz konusu cetvelde iflkollar› s›ra numaras›na göre 20 ayr›
bafl-Tarihsel süreçte sendikal örgütlenme, meslek, iflyeri ve iflkolu (endüstri) esas›na göre sendikalaflma olmak üzere bafll›ca üç gruba ayr›lm›flt›r.
Meslek ve ‹flyeri Esas›na Göre Sendikalaflma: Ayn›
meslekten olanlar›n ya da ayn› iflyerinde çal›flanlar›n Sendikalaflma: Benzer ya da birbirine yak›n faaliyet gruplar›nda menfaatleri ve çal›flma yaflam›nda karfl›laflt›klar› riskleri ve sorunlar› ortak olan iflçilerin çal›flma koflullar›n›n
l›kta isimlendirilmifltir. Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 4. maddesi-nin üçüncü f›kras›na göre, bir iflkoluna giren ifller iflçi ve iflveren konfederasyonla-r›n›n görüflü al›narak ve uluslararas› normlar gözönünde bulundurularak Bakanl›k-ça ç›kar›lacak bir yönetmelikle belirlenecektir.
‹flkollar›na giren ifller belirlenirken Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanunu-nun yapt›¤› at›f dolay›s›yla dikkate al›nabilecek iki uluslararas› metin bulunmakta-d›r. Bunlardan ilki Birleflmifl Milletler ‹statistik Ofisi (Unstats) taraf›ndan haz›rlanan Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas› Standart Sanayi S›n›flamas›d›r (ISIC Rev.
4). Di¤eri ise, Avrupa Birli¤i ‹statistik Kurumu (Eurostat) taraf›ndan ISIC Rev. 4 te-mel al›narak haz›rlanan Avrupa Toplulu¤unda Ekonomik Faaliyetlerin ‹statistikî S›-n›flamas›d›r (NACE Rev. 2).
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan ‹flkollar› Yönetme-li¤i Resmi Gazete’de yay›mlanm›flt›r (RG, T.19.12.2012, S.28502). Yönetmeli¤e ekli listenin sonunda, “Bu listede yer alan s›n›f ve alt s›n›f numaralar› ve tan›mlar› NA-CE (Nomenclature générale des Activités économiques dans les Communautés Eu-ropéennes-Avrupa Toplulu¤unda Ekonomik Faaliyetlerin ‹statistiki S›n›flamas›) Rev.2 -Alt›l› Ekonomik Faaliyet S›n›flamas›n›n Yönetmeli¤in haz›rland›¤› tarihte kullan›lan güncel yay›n›na göre belirlenmifltir” notu yer almaktad›r.
‹flkollar› Yönetmeli¤i metni için http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121219-8.htm adresine bakabilirsiniz.
Avrupa Toplulu¤unda Ekonomik Faaliyetlerin ‹statistiki S›n›flamas› (NACE Rev.
2) gözden geçirildi¤inde, bu kodlama sisteminin alt›l› bir s›n›flamaya dayand›¤› ve yirmi bir ana k›s›mda toplanan ekonomik faaliyetlerin afla¤›ya do¤ru alt bölümle-re, gruplara, s›n›flara ayr›ld›¤› ve bu birimler içinde yer alan ekonomik faaliyetle-rin tan›mland›¤› ve kapsam d›fl› b›rak›lan faaliyetlefaaliyetle-rin ayr›ca belirtildi¤i görülmek-tedir. Önemle belirtmek gerekir ki, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununa ekli (1) say›l› cetvelde gösterilen yirmi iflkolu Nace Rev. 2’nin ana k›s›mlar›yla ör-tüflmemektedir. Kanun bu konuda farkl› bir tercih yapm›flt›r. Ancak bu, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun Nace Rev. 2’yi d›fllad›¤›, Kanunun
benimsedi-¤i iflkollar›n›n içinin doldurulmas›nda uluslararas› bir standart olarak Nace Rev.
2’den yararlan›lamayaca¤› anlam›na gelmemektedir. Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözlefl-mesi Kanunuyla belirlenen iflkollar›n›n içinin Nace Rev. 2’den yararlan›larak dol-durulmas› herhalde mümkün ve isabetlidir. Örne¤in Nace Rev. 2’de ana k›s›mlar-dan biri (C) imalat sanayine ayr›lm›flken, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanu-nunda böyle bir k›s›m bulunmamakta imalat› yap›lan ürüne göre bir kümelemeye gidildi¤i görülmektedir. Bu itibarla Yönetmelikte Nace Rev. 2 (C) imalat k›sm›n›n alt›ndaki bölüme, gruplama ve s›n›flamalar, üretim yap›lan faaliyet konular›na ilifl-kin iflkollar›n›n içinin doldurulmas›nda referans al›nm›flt›r.
Bunun objektif bir uygulama oldu¤unun alt›n› çizmek gerekir. Nace Rev. 2’nin alt›l› s›n›flamas›nda ekonomik faaliyetleri kümelemeye yarayan ölçütler s›n›flama-n›n seviyesine göre farkl› flekilde uygulanmaktad›r. K›s›m ve bölüm gibi büyük öl-çekli kümelemede ekonomik faaliyetler aras›ndaki benzerlikler daha az önem ta-fl›r, küçük ölçekteki kümelemelere inildikçe ekonomik faaliyetlerin benzerli¤i gi-derek önem kazanmaktad›r. Di¤er deyiflle üst kümelemeler de tercihler biraz daha ön plana ç›kmaktad›r. Nitekim Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanunu bu dü-zeyde farkl› bir tercihte bulunmufl ve farkl› bir kümelemeye gitmifltir. Alt düdü-zeyde- düzeyde-ki kümelemelerde ise objektif aç›klamas› olmayan baz› de¤ifliklikler yap›lm›flsa da
S O R U
D ‹ K K A T DÜfiÜNEL‹M
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
genel olarak Nace Rev. 2’nin esas al›nd›¤› görülmektedir. Nace Rev. 2’de alt düzey-lerde kümeleme yap›l›rken
1. Üretilen mal ya da hizmetin niteli¤i, 2. Ürünlerin ve hizmetlerin kullan›m alanlar›,
3. Üretim girdileri, süreci ve üretim teknolojisi gibi ölçütlerden yararlan›lmak-tad›r. Bunlar›n objektif ve rasyonel ölçütlerdir.
Ekonomik faaliyet birimlerinin, birden fazla kategorideki ekonomik faaliyetler-den olufltu¤u durumlarda ise, kümeleme ana faaliyete göre yap›l›p tan›mlanmak-ta, ana faaliyet de, birden fazla faaliyetten birimin toplam katma de¤erine en fazla katk›da bulunan faaliyet araflt›r›larak belirlenmekte, di¤er faaliyetler ise ikincil fa-aliyetler olarak adland›r›lmaktad›r. Ana ve ikincil fafa-aliyetleri destekleyen muhase-be, ulaflt›rma, depolama, sat›n alma, tamir, bak›m, onar›m gibi faaliyetler ise yar-d›mc› faaliyetleri oluflturmaktad›r. Bu faaliyetler de ba¤›ms›z bir birim iflyeri olufl-turmad›¤› sürece ana faaliyetin içinde de¤erlendirilmektedir. Yönetmelikte genel olarak Nace Rev. 2’nin referans al›nmas› ve an›lan objektif ölçütlere göre kümele-meye göre tasnife gidilmesi isabetlidir.
Yukar›da da de¤indi¤imiz gibi Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununda, iflkoluna göre örgütlenme ve faaliyet yönünden iflyeri esas al›nm›flt›r. Kanununun 4. maddesinin ikinci f›kras›nda bir iflyerinde yürütülen as›l ifle yard›mc› ifllerin de, as›l iflin girdi¤i iflkolundan say›laca¤› belirtilmifltir. 5. maddenin birinci f›kras›nda ise, bir iflyerinin girdi¤i iflkolunun nas›l tespit edilece¤i öngörülmüfltür. Bu düzen-lemeye göre, uyuflmazl›k ç›kt›¤› takdirde, bir iflyerinin girdi¤i tespiti Bakanl›kça ya-p›l›r. Bakanl›k, tespit ile ilgili karar›n› Resmi Gazete’de yay›mlar. Bu tespite karfl› il-gililer, karar›n yay›m›ndan itibaren onbefl gün içinde dava açabilir. Mahkeme iki ay içinde karar›n› verir. Karar›n temyiz edilmesi halinde Yarg›tay uyuflmazl›¤› iki ay içinde kesin olarak karara ba¤lar.
An›lan hükümler çerçevesinde iflkolu iflyerinde yürütülen as›l ifl, di¤er deyiflle iflyerinde üretilen mal veya hizmete (iflyerinde yürütülen faaliyetin yöneldi¤i tek-nik amaca) göre belirlenir. ‹flyerinde gerçeklefltirilen mal ya da hizmet üretim sü-recinin esasl› ve zorunlu unsuru olmayan, bu süreci destekleyip tamamlayan di¤er ifller olarak tan›mlanan yard›mc› ifller aç›klanan flekilde belirlenen as›l iflin dahil ol-du¤u iflkolundan say›l›r.
Ancak baz› iflyerlerinde birbirinden farkl› mal ve hizmet üretimi söz konusu olabilmektedir. Di¤er deyiflle birden fazla asli ifl söz konusu olabilir. Bu flekilde birden fazla ve de¤iflik iflkollar›na giren asli ifllerin, di¤er deyiflle mal ve hizmet üretiminin yap›ld›¤› bir iflyeri söz konusu olsa da, Sendikalar ve Toplu ‹fl
Ancak baz› iflyerlerinde birbirinden farkl› mal ve hizmet üretimi söz konusu olabilmektedir. Di¤er deyiflle birden fazla asli ifl söz konusu olabilir. Bu flekilde birden fazla ve de¤iflik iflkollar›na giren asli ifllerin, di¤er deyiflle mal ve hizmet üretiminin yap›ld›¤› bir iflyeri söz konusu olsa da, Sendikalar ve Toplu ‹fl