‹flçinin üyelik ba¤lant›l› (veya üyelik d›fl›ndaki genel bir) sendikal faaliyeti nede-niyle iflverence ifle al›nmama tarz›nda veya çal›flma koflullar›nda yahut sözleflmesi-nin feshinde haks›z-ay›r›mc› bir iflleme tabi tutulmas›n›n yasakland›¤›n› yukar›da gördük. ‹flte Kanun iflverenin sendikal nedenli (konumuz bak›m›ndan sendika üyeli¤i ba¤lant›l›) haks›z ay›r›mc› ifllemi durumunda iflçiye baz› haklar tan›yarak ifl-verene yapt›r›m getirmektedir. Afla¤›da görülece¤i üzere bu yapt›r›mlar, duruma göre; hukuki yapt›r›mlar (sendikal tazminat, geçersizlik ve ifl güvencesi)
olabilece-¤i (m.25/4, 5) gibi idari para cezas› ve gerçek cezai yapt›r›m› biçiminde cezai de olabilir. fiimdi s›ras›yla bunlar› sunmaya çal›flal›m.
Sendikal Tazminat
Kanun, iflverenin gerek fesih d›fl›nda ve gerekse de sözleflmenin feshi ba¤lam›nda böylesi sendikal (sendika üyeli¤i) kökenli haks›z-ay›r›mc› ifllemiyle karfl›laflan iflçi-ye, iflverenin “iflçinin ücretinin bir y›ll›k tutar›ndan az olmamak üzere bir tazmi-nat” ödeyece¤inden söz etmektedir (m.25/4, 5). Buna ö¤reti ve uygulamada yay-g›n ad›yla “sendikal tazminat” denir. Ayn› tazminat›n sendikal nedenli fesihte de uygulanmas› art›k mümkündür. Söz konusu tazminat›n gündeme gelebilmesi için flu hususlara dikkat edilmelidir:
a. ‹flçi iflverence haks›z ve ay›r›mc› bir iflleme tabi tutulmal›d›r. Bunun ifle alma-ma, ifl koflullar›nda farkl›l›k yahut ifle son vermede bir ay›r›m olabilece¤ini yukar›-da gördük. Art›k sendikal tazminat sadece “ifl koflullar›nyukar›-da” ve “ifle son vermede-ki” ay›r›mda de¤il, iflçi aday›n›n sendika üyeli¤i (veya baflka bir sendikal nedenle) ifle al›nmad›¤› hallerde de gündeme gelebilecektir (m.25/4). Eskiden ifle girifl s›ra-s›nda sendika üyeli¤i (veya baflka bir sendikal nedenle) ay›r›m yap›larak aday›n ifle al›nmad›¤› hallerde, sendikal tazminata imkan tan›nm›yordu (SK m.31; ‹K m.5) flimdi yeni Kanun bu halde de sendikal tazminata imkan vermektedir. Fakat fesih d›fl›ndaki bir olguda ay›r›m halinde, bunun sendikal nedenli oldu¤unu iflçinin id-dia ve ispat› gerekir. Fakat onun, bu konuda sendikal nedenle ay›r›m›n varl›¤›n›
güçlü biçimde gösteren durumu ortaya koymas› yeterlidir. Bu kez iflverenin bu davran›fl›n›n nedenini ispatlamas› aran›r (m.25/7).
Sendika üyeli¤i nedeniyle sözleflmenin feshi halindeyse, Kanun ‹fl Kanununun ifl güvencesiyle ilgili hükümlerinin (‹K m.18-21) de uygulanabilece¤ini belirtti¤in-den (m.25/5) konunun bir ay›r›mla ele al›nmas› uygun olur. Buna göre, ifl sözlefl-mesinin sendikal nedenle feshi halinde sendikal tazminat›n gündeme gelebilmesi için, iflçinin bireysel ifl hukuku bak›m›ndan hangi kanuna ba¤l› çal›flt›¤› ve ifl gü-vencesi koflullar›n› sa¤lay›p sa¤lamad›¤› önemli de¤ildir. Örne¤in, sözleflmesi sen-dikal nedenle feshedilen iflçinin ‹fl Kanununa veya Deniz ‹fl Kanununa yahut Türk Borçlar Kanununa tabi bir iflte belirli süreli sözleflmeyle çal›flmas› ve ifl güvencesi için aranan koflullar› sa¤lay›p sa¤lamamas› sendikal tazminat istenmesine engel de¤ildir. Böylece yeni Kanun, eskisinden önemli bir farkl›l›k getirmifltir. Zira eski-sinde, iflçi ifl güvencesi koflullar›n› tafl›yorsa, bunu iflletmek veya hakk›n› kaybet-mek zorunda kal›yordu. fiimdi iflçi, ifl güvencesi koflullar›n› sa¤lad›¤› halde ifllet-mek zorunda de¤ildir ve do¤rudan sendikal tazminat talep edebilir. Bu ihtimalde
Sendikal Tazminat:
‹flverenin, gerek fesih d›fl›nda ve gerekse de sözleflmenin feshi ba¤lam›nda sendikal kökenli haks›z-ay›r›mc› ifllemiyle karfl›laflan iflçiye, iflverenin iflçinin ücretinin bir y›ll›k tutar›ndan az olmamak üzere ödeyece¤i tazminatt›r.
feshin sendikal nedene dayanmad›¤›n› iflverenin ispat etmesi gerekir (SK m.31/VI-I). Bunu yapamayan iflverenin sözleflmeyi sendikal nedenle feshetti¤i kabul edilir.
Ancak feshin iflverenin ileri sürdü¤ü sebebe dayanmad›¤›n› iddia eden iflçinin de sendikal nedenle feshe gidildi¤ini ispat etmesi gerekir (m.25/6)
b. Bu ay›r›mc› ifllem, sendikal nedene dayanmal›d›r. Sendikal nedenin “sendi-kaya üye olup olmama/üye kal›p kalmama” ve “üyelik d›fl›nda bir sendikal faali-yette bulunma” biçiminde karfl›m›za ç›kabilece¤i yukar›da anlat›lm›flt›. Ancak bizi burada ilgilendireni; iflçinin herhangi bir iflçi sendikas›na üye olup olmamas›, üye kal›p kalmamas› nedeniyle ay›r›mc› ifllemle karfl›laflmas›d›r. Burada k›saca de¤ini-lecek fley, ay›r›mc› ifllemin sendikal nedene dayand›¤›n›n iflçi taraf›ndan iddia edil-mesi ve fakat feshin bu nedene dayanmad›¤›n›nsa iflverence ispat ediledil-mesi gerek-ti¤idir. Bir ifllemin sendikal nedenli olup olmad›¤› saptan›rken, sendikal faaliyet (üyelik) ile ay›r›mc› ifllem aras›nda nedensellik ba¤›n›n varl›¤› aran›r. E¤er üye-lik/sendikal faaliyet ile ay›r›mc› ifllem aras›nda bu ba¤lant›y› koparacak derecede uzun bir süre geçmiflse, prensipte ifllemin sendikal nedene dayanmad›¤› düflünü-lür. Fakat aradan y›llar geçse de iflveren o sendikal faaliyeti yeni ö¤renmifl ve bu-nun üzerine hemen ifllem yapm›flsa, yine de ba¤lant›n›n gerçekleflti¤i kan›s›nday›z.
Feshin sendikal nedenle yap›l›p yap›lmad›¤›na dair çeflitli yarg› kararlar› da vard›r.
Sendikal tazminata hak kazanabilmede iflçinin sözleflmesinin feshedilmesi ge-rekmez. Sendika üyeli¤i yüzünden aday› ifle almamak veya sözleflme devam etti¤i halde çal›flma ko-flullar›nda sendikal nedenle (üyelik nedenli) yap›lm›fl haks›z bir ay›r›m dahi yeterlidir.
c. Sendikal tazminat›n en az miktar› iflçinin ücretinin bir y›ll›k tutar›d›r. Tazmi-nata baz al›nacak ücret, iflçiye haks›z-ay›r›mc› ifllemin gerçekleflti¤i tarihte öden-mesi gereken ücrettir. Yani ay›r›mc› ifllem iflverence ifl sözleflöden-mesinin feshi ise; fes-hin gerçekleflti¤i andaki ücrettir. Fesih d›fl› bir ay›r›mc› ifllem ise, bu iflçinin bu ifl-lemle karfl›laflt›¤› tarihteki ücrettir. K›sacas›, sendikal tazminat son ücretten hesap-lan›r. Son ücret giydirilmifl ücret de¤il, “ç›plak ücret” (ifl karfl›l›¤› ücret)tir. Yine ç›p-lak ücretin “net”i de¤il “brüt”ü esas al›n›r. Fakat ifle giriflte yap›lan sendikal neden-li haks›z ay›r›m aday›n bu yüzden ifle al›nmamas› tarz›nda oldu¤unda, onun henüz burada ifle girmedi¤inden, bir ücreti yoktur ki, son ücretten söz olunsun. Bu ihti-malde aday›n yafl›na uyan kanuni asgari ücretten (veya varsa iflyerindeki toplu ifl sözleflmesine göre ödenecek sözleflmesel asgari ücretten) hesaplama ve ödeme yoluna gitmek gerekir.
d. Sendikal tazminat›n iflçinin bir y›ll›k ücretinden az olmas› mümkün de¤ildir.
Bunu azaltan sözleflmeler geçerli de¤ildir fakat art›r›m› mümkündür. Kald› ki biz-zat yarg›ç dahi somut olay›n özellikleri gerektiriyorsa bir y›ll›k ücreti aflabilir ama hiçbir gerekçeyle azaltamaz.
e. Sendikal tazminat ücret olmad›¤›ndan, bundan Sosyal Güvenlik Kurumu pri-mi ve gelir vergisi kesilmez. Ayr›ca bu tazpri-minat on y›ll›k zamanafl›m›na tabidir (TBK m.146). Sendikal tazminat alaca¤› mirasç›ya geçece¤i gibi, iflçi sa¤l›¤›nda bu-nu baflkas›na devredebilir (TBK m.183 vd.).
Uygulamada sendikal tazminat karfl›m›za çeflitli flekillerde ç›kabilir. Örne¤in, sendika üyeli¤i (yahut di¤er bir sendikal neden) ba¤lam›nda ifl görüflmelerinde haks›z biçimde elenen iflçi aday›n›n iflverenden (arada henüz ifl sözleflmesi kurul-mad›¤›ndan) sadece sendikal tazminat talebi mümkündür. Buna karfl›n zaten ifle al›nm›fl çal›flan iflçinin (iflçi ifl güvencesi kapsam›nda olsun veya olmas›n) ifl sözlefl-mesi feshedilmeksizin, iflveren taraf›ndan sendika üyesi olan iflçilerle sendika üye-si olmayan iflçiler veya ayr› sendikalara üye olan iflçiler aras›nda ayr›m yap›lmas›
Sendikal tazminat›n en az miktar›, iflçinin ücretinin bir y›ll›k tutar›d›r.
ba¤lam›nda “farkl› bir muameleye tabi tutulmas›” durumunda, iflçinin imkanlar›
artar. Zira böylesi durumlarda iflçi, dilerse ifl sözleflmesini feshetmeksizin sendikal tazminat isteyebilir (m.25/1-4)). Bunun yan›nda iflçinin sendikal nedenlerle bir
“ay›r›ma” veya “farkl› muameleye” tabi tutuldu¤u hallerde, isterse, “hakl› neden-le” ifl sözleflmesini fesih hakk› oldu¤unu (‹K m.24/II), bu gibi hallerde (ifl iliflkisi-nin ait oldu¤u kanunda veya sözleflmede varsa) “k›dem tazminat›” ve yan›nda
“sendikal tazminat” da talep edebilece¤ini unutmamak gerekir. Ancak sendikal tazminat›n istenebilmesinin, bu olas›l›kta ifl sözleflmesinin bu haks›z ay›r›m nede-niyle feshine gidilmesine ba¤l› bulunmad›¤›n› vurgulamal›y›z. Ancak ifl sözleflme-sinin iflverence sendika üyeli¤i veya di¤er bir sendikal nedenle feshi halinde de, il-gili iflçinin (ifl güvencesinden yararlanma koflulunu sa¤lasa bile) do¤rudan do¤ru-ya sendikal tazminat talebinde bulunmas› mümkündür (m.25/5). Bu, yeni Kanu-nun getirdi¤i önemli bir yeniliktir. Konu afla¤›da ayr›ca ele al›nacakt›r ama flurada söylenecek fley;sendikal tazminat›n ifl iliflkisi görüflmeleri esnas›nda veya ifle al›n-m›fl bir iflçinin ifl koflullar›nda yahut ifl iliflkisine iflverence son verilme aflamalar›n-da bunlara ba¤l› olarak gündeme gelebilece¤idir.
f. Sendikal tazminat›n ba¤›ms›zca talep edilebilece¤i: ‹fl sözleflmesinin iflveren-ce sendika üyeli¤i nedeniyle (veya baflka bir sendikal nedenle)feshedildi¤i haller-de ise sendikal tazminat ifl güvencesinhaller-den yararlanabilecek bir iflçi bak›m›ndan da, iflçi ifl güvencesini iflletmeden veya iflletse de gündeme gelebilecektir (m.25/5).
Oysa eskiden durum farkl›yd›. Gerçekten eski Kanun döneminde hem bu du-rum ve hem de sendikal nedenli veya kötüniyetli feshe maruz kalan iflçinin ifl gü-vencesinden ba¤›ms›z biçimde sendikal tazminat davas› açabilip açamayaca¤› tar-t›flmal›yd›. Yarg›tay da böyle bir dava hakk›n›n bulunmad›¤›n› savunuyordu (9.
HD, T.7.10.2004, E.21425, K.22545). Dolay›s›yla, eski dönemde sendikal nedenler-le ifl söznedenler-leflmesi feshedinedenler-len ifl güvencesi kapsam›ndaki iflçinedenler-lere seçimlik bir hak ta-n›nmam›fl, yaln›zca ifle iade talebiyle dava açma olana¤› tan›nm›flt›. Nitekim Yarg›-tay da konu ile ilgili verdi¤i kararlar›nda, ifl güvencesi hükümlerinden yararlana-cak olan davac›n›n ba¤›ms›z olarak sendikal tazminat talebinde bulunamayaca¤›
gerekçesiyle yerel mahkeme karar›n› bozmufltu. Bu nedenle, bu iflçilerin sadece ifle iade talep edebilmesi, iflçiyi sendikal haklara sayg› göstermeyen bir iflverene ba¤l› olarak yeniden çal›flmak zorunda b›rakt›¤› için elefltirilmekteydi. Çünkü ifl gü-vencesi kapsam› d›fl›nda olanlar, hiç olmazsa sendikal tazminat alma olana¤›na sa-hipken; daha güçlü korunmaya çal›flan ifl güvencesi kapsam›ndaki iflçilerden eski iflyerine dönmek istemeyenlerin hem ifllerinden hem ifl güvencesi veya sendikal tazminat haklar›ndan yoksun kalmalar› adil de¤ildi ve Anayasa’n›n eflitlik ilkesine (m.10) de ayk›r›yd›. ‹flte yeni Kanun kan›mca bu ayk›r›l›klar› giderecek flekilde bir düzenlemeye giderek, ifl sözleflmesi sendikal nedenle feshedilen iflçinin ifl güven-cesinden yararlanma koflullar›n› tafl›sa bile bunu iflletmeyerek ba¤›ms›z biçimde sendikal tazminat talebine imkân tan›m›flt›r.
Baflka Bir Tazminat da ‹stenebilip ‹stenemeyece¤i
Bilindi¤i ve ilgili yerlerde de dile getirildi¤i üzere, ifl sözleflmesi sendika üyeli¤i ve-ya baflka bir sendikal nedenle feshedilen iflçinin (ifl güvencesinden ve-yararlans›n ve- ya-rarlanamas›n) ba¤›ms›z biçimde sendikal tazminat talep etme hakk› vard›r.Bu ko-nu ile ilgili akla gelebilecek bir di¤er sorun ise (koko-numuz bak›m›ndan üyelik ne-denli bir) sendikal ayr›ma tabi tutulan iflçinin sendikal tazminat yan›nda “ayr›m ya-sa¤› (veya bir baflka ifadeyle haks›z ay›r›mc›l›k) tazminat›na” (‹K m.5, m17; D‹K m.16/D-2) da hak kazan›p kazanamayaca¤›d›r. Durum tart›flmal› olsa da, iflçinin bu
iki tazminat› bir arada talep edip edemeyece¤inin saptanabilmesi için, öncelikle ‹fl Kanununun 5. maddesine bakmak gerekir. ‹flverenin eflit ifllem yapma borcunun esaslar› ile haks›z ay›r›m yasa¤›n› düzenleyen ‹fl Kanununda “2821 say›l› Sendika-lar Kanunu’nun 31.maddesi hükümleri” sakl› tutulmufltur (‹K m.5/V). Bunun ar-t›k Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 25. maddesi olarak anlafl›lmas›
gerekir (m.81/2). Bu düzenlemeye göre, iflçi, sendika üyeli¤i (veya baflka bir sen-dikal) nedenli haks›z ay›r›ma maruz kald›¤›nda ‹fl Kanununun 5. maddesine de¤il, Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 25. maddesine dayal› olarak hakk›-n› aramal›d›r. Bu kanuni düzenleme karfl›s›nda iflçi ayhakk›-n› olay nedeniyle hem sen-dikal tazminat hem de haks›z ayr›mc›l›k tazminat› talep edemez. Bu konu ile ilgili kararlar›nda Yarg›tay’da, sendikal tazminat›n kabulüne ve eflit davranma borcuna ayk›r›l›ktan do¤an tazminat›n (haks›z ay›r›mc›l›k tazminat›n›n) reddine dair yerel mahkeme karar›n› onam›flt›r.
Kan›mca bu durum, iflçinin ifl sözleflmesinin iflverence sendikal nedenle feshi halinde de; ilgili iflçi ifl güvencesinden yararlanma koflullar›na sahip olsun olmas›n, sahip bulundu¤unda da ifl güvencesini iflletsin iflletmesin, seçti¤i bu fl›klara göre alaca¤› sendikal tazminat yan›nda ba¤l› oldu¤u kanunun durumuna göre; kötüni-yet tazminat› (‹K m.17; D‹K m.16/D-2; TBK m.434) veya haks›z ay›r›mc›l›k tazmi-nat› (‹K m.5) talep etti¤i hallerde de geçerlidir. Zira bizce an›lan düzenlemelerde amaçlanan, sendikal nedenli iflten ç›karma (fesih) halinde iflçiyi buna bir flekilde de¤inen tazminatlarla tazminatlar y›¤›n› oluflturarak zenginlefltirmek de¤il, iflvere-nin bu haks›z ifllemine karfl› makul düzeyde korumakt›r. Bununsa yeni getirilen sistemle ysa¤lanmaya çal›fl›ld›¤›n› söylemek mümkündür. Kald› ki, bizzat ‹fl Kanu-nunun 17. maddesinde, ifl güvencesi kapsam› d›fl›nda kalan bu iflçilerin ifl sözlefl-melerini fesih hakk›n›n iflverence kötüye kullan›ld›¤› durumlarda “kötüniyet taz-minat›” (‹K m.17; D‹K m.16/son; TBK m.434) söz konusu olmaktad›r. Dolay›s›yla da art›k, ifl güvencesinden yararlanabilir konumdaki iflçinin sözleflmesinin iflveren-ce sendikal nedenle (özel kötüniyetle) feshi halinde kötüniyet tazminat›n›n da gündeme gelmeyece¤ini belirtmek daha kolayd›r. Buna karfl›n Deniz ‹fl Kanunu-nun 16. maddesinin D-2’de ‹fl KaKanunu-nunuKanunu-nun 17. maddesinin son f›kra içeri¤inde bir düzenlemeye yer verilmedi¤inden, durum tart›fl›labilirse de, bizce bu konuda te-reddüte gerek olmamal›, ayn› olgu nedeniyle iki ayr› tazminat d›fllanmal›d›r.
‹fl güvencesinden yararlanacak konumdakiler ise, bu güvenceyi iflletsin iflletme-sin sendikal tazminat yan›nda kötüniyet tazminat› veya haks›z ayr›mc›l›k tazmina-t› talep edemez. ‹kisini birden talep etti¤inde, fikri sorularak istedi¤i karara ba¤la-nabilece¤i gibi, daha yükse¤ine karar verme yolu da seçilebilir. Ancak iflçi sadece kötüniyet tazminat› istedi¤inde de maalesef buna karar verilmelidir. Özetle, sendi-kal tazminat ne ayr›mc›l›k tazminat› veya kötüniyet tazminat› ne de ifl güvencesi tazminat› ile biraraya gelebilir. Zaten ifl güvencesi iflletilip iflçi gerekli baflvuruyu yapt›¤› ve iflveren onu ifle bafllatmad›¤›nda, iflçiye sadece sendikal tazminat ödene-ce¤i, ayr›ca ‹fl Kanununun 21. maddesi uyar›nca ifl güvencesi tazminat› ödenmeye-ce¤i bizzat kanunda dile getirilmifltir (m.25/5).
Buna karfl›n eski Kanun döneminde hem bu durum ve hem de sendikal neden-li veya kötüniyetneden-li feshe maruz kalan iflçinin ifl güvencesinden ba¤›ms›z biçimde sendikal tazminat davas› açabilip açamayaca¤› da, sendikal tazminat›n di¤er tazmi-natlarla birlikte karar alt›na al›n›p al›nmayaca¤› da tart›flmal›yd›. Yarg›tay da böyle bir dava hakk›n›n bulunmad›¤›n› savunuyordu (9. HD, T.7.10.2004, E.21425, K.22545). Dolay›s›yla, eski dönemde sendikal nedenlerle ifl sözleflmesi feshedilen ifl güvencesi kapsam›ndaki iflçilere seçimlik bir hak tan›nmam›fl, yaln›zca ifle iade
talebiyle dava açma olana¤› tan›nm›flt›. ‹fl sözleflmesinin iflverence sendikal neden-li bir haks›z ayr›m sonucu feshinde veya feshe gitmeyen bir haks›z ay›r›mc›l›kta ifl-çinin sendikal tazminat yan›nda (kötüniyet tazminat›, haks›z ay›r›mc›l›k tazminat›
gibi) di¤er ilgili tazminatlar› talebe de hakl› olup olmad›¤› tart›fl›l›yordu.
Bu arada belirtilsin ki, gerek eski dönemde ve gerekse yeni evrede sözleflme-si sendikal nedenle feshedilen iflçinin flartlar› varsa, ihbar/k›dem tazminat› talep etmesi mümkün ve do¤ald›r. Hatta Kanunun iflçinin ifl kanunlar› ve di¤er kanun-lara göre sahip oldu¤u haklar› sakl›d›r biçimindeki hükmünü (m.25/9) de böyle anlamak gerekir. An›lan ifadeye, sendikal tazminat yan›nda ayr›mc›l›k tazminat›
ve kötüniyet tazminat›n› da içerecek anlam vermek, Kanunun amac›n› aflar gibi gözükmektedir.
Sendikal ayr›mla karfl›laflan iflçi, sendikal tazminat d›fl›nda ayr›mc›l›k tazminat› da talep edebilir mi?
‹fl Güvencesinin ‹flletilebilmesi
Bilindi¤i üzere, dar anlam›yla ifl güvencesi, belirsiz süreli ifl sözleflmesinin iflveren-ce önel verilerek veya para peflin ödenerek de olsa, hakl›/geçerli bir neden yok-ken feshine karfl› getirilmifl bir güvencedir.Ancak sistemimizde kanuni olarak sa-dece 4857 say›l› ‹fl Kanunu 18 ila 21. maddeleri ve Bas›n ‹fl Kanununun 6. madde-sinde düzenlenmifl olup, di¤er kanunlara tabi iflçiler bundan yoksun b›rak›lm›flt›r.
Kald› ki, an›lan kanunlar ba¤lam›nda da bir iflçinin hemen de¤il ancak belli koflul-lar›n varl›¤› durumunda güvenceden yararlanabilece¤i belirtilmelidir. Bununla bir-likte Kanun, ifl sözleflmesinin sendika üyeli¤i nedeniyle (veya baflka bir sendikal nedenle) feshetti¤inde, ilgili iflçinin ‹fl Kanununun 18, 20 ve 21. madde hükümle-rine göre dava açma hakk›na sahip oldu¤unu belirterek, iflçinin ifl iliflkisi hangi ka-nuna ba¤l› olursa olsun, sözleflmesinin sendikal nedenle feshinde ifl güvencesi hü-kümlerinden yararlanarak ifle iade davas› açabilece¤inden söz etmektedir (m.25/5).
Oysa eskiden durum farkl›yd› (SK m.31/VI). Dolay›s›yla yeni sistem farkl›d›r. An-cak bundan, k›demi, konumu, sözleflmesinin durumu vs ne olursa olsun, sendikal nedenli fesihte, ifl iliflkileri hangi kanuna tabi olursa olsun tüm iflçilerin ifl güven-cesini iflletebilece¤i sonucu ç›kar›lamaz. Bizce ifl güvencesi için ‹fl Kanununun 18, 20, 21. maddelerinde aranan tüm koflullardan iflin do¤as›na uygun olanlar burada da aranmal›d›r. Çünkü; Kanun an›lan madde hükümlerine göre ifl güvencesinin ifl-letilebilece¤inden söz etmektedir ve flimdi k›saca de¤inece¤imiz koflullar da an›lan maddelerde yer alan koflullard›r. Hal böyle olunca, ifl güvencesinden yararlanmak ba¤lam›nda her bir iflçinin ‹fl Kanununun 18, 20, 21. maddesindeki koflullar› sa¤la-y›p sa¤lamad›¤›na göre, sendikal nedenli fesihte ifl güvencesini iflletebilip iflleteme-yece¤ini irdelemek gerekir. Buna göre, bir iflçinin iflverence fesih karfl›s›nda ifl gü-vencesini iflletebilmesi için;
- Öncelikle o iflçinin çal›flt›¤› iflyerinde belli say›da iflçi çal›flt›r›l›yor olmal›d›r. Bi-lindi¤i üzere bu say›, ‹fl Kanununun 18. maddesinde en az otuz iflçi diye ifade edil-mifltir (‹K m.18/I). fiüphesiz, bu say› ‹fl Kanununda yaln›zca ‹fl Kanununa tabi iflçi-ler ve iflyeriflçi-leri için getirilimifltir. Ancak flimdi Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Ka-nununun 25. maddesinin beflinci f›kras› yollamas›yla iflçi ve iflyeri hangi kanuna ta-bi olursa olsun uygulanacakt›r. Dolay›s›yla, iflyerinde en az otuz iflçi çal›flmas› ko-flulunun yine aranmakla birlikte, iflçinin ifl sözleflmesi hangi kanuna ba¤l› olursa ol-sun en az otuz iflçi say›s›n›n varl›¤› gerekli ve yeterlidir. Otuz iflçinin hesab›nda ay-n› iflverenin ayay-n› iflkolundaki iflyerlerindeki iflçilerin tümünün birden hesaba
kat›l-S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
3
mas› gerekir. Bunun önemli yan›; örne¤in Deniz ‹fl Kanununa veya Türk Boçlar Kanununa tabi çal›flan iflçinin iflyerinde en az otuz iflçinin çal›fl›yor bulunmas›n›n yetece¤idir. ‹flçi tar›m ve orman iflletmesinde bu ifllerde çal›flsa bile o iflyerinde (el-libir de¤il) en az otuz iflçi çal›fl›yorsa güvenceden yararlanacak demektir. Çünkü burada Kanun, iflçinin ifl iliflkisinin ‹fl Kanununa tabili¤ini (‹K m.4/e) aramadan ifl güvencesinden yararlanmas›n› sa¤lama amac› gütmektedir. Fakat istenirse sözlefl-mede otuz iflçi say›s›n›n tümden veya k›smen kald›r›lmas› mümkündür ve böylesi hallerde, an›lan sözleflmesel belirleme burada da geçerli olur.
- Sonra sözleflmesi iflverence feshedilen iflçinin ifl sözleflmesi belirsiz süreli ol-mal›d›r. ‹fl Kanununun 18. maddesinin birinci f›kras›nda aç›kça dile getirilen bu kural, ifl iliflkisi hangi kanuna ba¤l› olursa olsun, tüm iflçiler için geçerlidir. O hal-de belirli süreli ifl sözleflmesiyle çal›flan iflçilerin ifl sözleflmesi sendikal nehal-denle fes-hedilse de, böylesi feshe karfl› ifl gvencesini iflletmek mümkün de¤ildir. fiüphesiz bu koflul ba¤lam›nda hangi sözleflmenin belirli ya da belirsiz süreli say›laca¤›, özel-likle de zincirleme ifl sözleflmeleri halinde her bir ilgili kanuna bak›larak saptan›r.
Fakat 01.07.2012’de yürürlü¤e giren Türk Borçlar Kanununun 430. maddesinin hü-kümlerinin özellikle de belirli sürelili¤i ve uzamas›n› ayr›ca düzenleyen Deniz ‹fl Kanununun 7 ve 8. madde hükümleri karfl›s›ndaki konumunun belirlenmesi önem tafl›r.
- Di¤er bir koflul, iflverenin fesih için geçerli bir nedene dayanmas› gere¤idir.
Geçerli nedenin iflçiden veya iflyerinden-iflletmeden kaynaklanmas› mümkündür (‹K m.18/I). Ancak sendika üyeli¤inin ve di¤er bir sendikal faaliyetin fesih için ge-çerli neden olamayaca¤› aç›kt›r (‹K m.18/a).
- Yine iflçinin sözleflmesinin feshinin kendisine bildirildi¤i anda en az alt› ayl›k k›deminin bulunmas› da gerekir (‹K m.18/I, II). Alt› aydan daha az k›demi olan çinin sendikal nedenle fesihte hangi kanuna ba¤l› olursa olsun ifl güvencesini ifl-letmesi mümkün de¤ildir. Ancak ona da uygulanan toplu ifl sözleflmesinde veya ifl sözleflmesinde alt› ayl›k k›demin hiç ya da o kadar aranmayaca¤› belirtilmiflse, ku-ral›n nispi emredici yap›s› nedeniyle burada da alt› ayl›k k›dem aranmaz.
- Di¤er flartlar aranmaz: Normal ifl güvencesindeki fesih bildriminin yaz›l› ol-mas› ve fesih bildiriminde feshe sebep al›nan nedenin gösterilmesi ve sebep iflçi-nin davran›fllar›ndan kaynaklan›yorsa da iflçiiflçi-nin savunmas›n›n al›nmas› koflullar›
(‹K m.19), Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 25. maddesinin beflici f›kras› uyar›nca iflletilecek ifl güvencesinde aranmayacakt›r. Zira bunlar ‹fl Kanu-nunun 19. maddesinde düzenlenmifltir ve kanuni emir (m.25/5) gere¤i
(‹K m.19), Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kanununun 25. maddesinin beflici f›kras› uyar›nca iflletilecek ifl güvencesinde aranmayacakt›r. Zira bunlar ‹fl Kanu-nunun 19. maddesinde düzenlenmifltir ve kanuni emir (m.25/5) gere¤i