TMO’nun ürün alım politikası

Buğdayda destekleme alım politikaları 1938 yılından itibaren Bakanlar Kurulu tarafından hububat kararnameleriyle belirlenmektedir. Bu kapsamda, TMO tarafından gerçekleştirilen destekleme alım politikalarının temel özellikleri ve alım süreci aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

1938-1988 yılları arasında hububat alım politikalarında hemen hemen hiçbir değişiklik olmamış, her yıl baş alım fiyatı açıklanmış ve ödemeler peşin olarak yapılmıştır. Söz konusu dönemde baş alım fiyatları ve ödeme esasları hububat kararnameleriyle belirlenmiştir. 1988-1989 döneminde baş alım fiyatı yerine buğdayın cinsine göre destekleme alım fiyatı uygulamasına geçilmiş ve asgari alım

fiyat tespit yetkisi TMO’ya verilmiştir.143

2699 sayılı Umumi Mağazalar Kanunu 1982 yılında yürürlüğe girmiştir. Yasayla umumi mağazalar, makbuz ve rehin senedi verme karşılığında serbest, gümrüklenmemiş veya tekel altında bulunan malları vedia olarak kabul etmek ve mudilerine de bu senetlerle tevdi olunan malları satabilmek veya terhin edebilmek imkânını vermektedir. Söz konusu yasa kapsamında TMO, 1993 yılından itibaren umumi mağazacılığı ürün alım ve satış politikalarının önemli bir aracı olarak

143 _{TMO, 2014:164}

61

uygulamaktadır. Umumi mağazacılık, hububat kararnamelerinde belirlenmiş üretici ve/veya diğer kesimlere ürünlerini belirli bir masraf karşılığında güvenilir bir şekilde depolama imkânı sunmaktadır. Ürünlerin depolanması sonucunda, ürünlerin mülkiyetinin makbuz senedi cirosu ile değişmesine, rehin hakkının (varant ile) temsiline ve bu surette teminat olarak gösterilerek makbuz senedi karşılığında

bankalardan kredi alınmasına olanak sağlanmaktadır.144

TMO emanet alımlarını teşvik ederek, ürün arzının hasat dönemi dışına ötelenmesini, ürünün daha yüksek fiyattan pazarlanmasını ve lisanslı depoculuğa

geçişe öncülük etmeyi amaçlamıştır.145 _{Umumi mağazacılığa benzemekle birlikte}

lisanslı depoculuk sisteminde, hasat sonrası ürün depolanması imkânının bulunması, analiz ve sınıflandırmasının gelişmiş laboratuvarlarda yapılması, ticaretin ürün senetleri vasıtasıyla ürün ihtisas borsasında yapılmasının öngörülmesi, ürünlerin ve mudilerin korunması için gelişmiş güvence mekanizmalarının bulunması dikkate alındığında sistemin, umumi mağazacılığa göre çok daha gelişmiş bir ticaret platformunu öngördüğü görülmektedir. Ayrıca lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi yalnızca uzun süreli depolanabilir ve standardize edilmesi mümkün olan tarımsal ürünlere ilişkinken, umumi mağazacılık tarımsal ürünlerin

yanı sıra depolanabilir her türlü emtiayı içermektedir.146

98/10661 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, TMO’nun un, makarna, irmik,

bulgur ve bisküvi ihracatı yapan ve Türkiye'de yerleşik, dâhilde işleme147 _izin

belgesine sahip kişi ve kuruluşlara, ihracat yapmak kaydıyla, dünya piyasa fiyatları esas alınarak TMO tarafından belirlenecek fiyat ve şartlarla buğday satışı yapmak için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nca görevlendirilebileceği, TMO’nun bu

144 _{Nacar, 2009:63} 145 _{Sayıştay, 2014:2}

146 _{GTB. Lisanslı Depoculuk ve Ürün İhtisas Borsacılığı. 15 Haziran 2015.}

<http://icticaret.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/lisansli-depoculuk-ve-urun-ihtisas-borsaciligi#1> 147 _{Dâhilde işleme rejimi, ihraç ürünlerinin üretiminde kullanılan girdilerin ticaret politikası} önlemlerine tabi olmaksızın gümrük muafiyetli olarak Türkiye Gümrük Bölgesi içerisinde işleme faaliyetine tabi tutulmak üzere geçici ithal edilmesi ve işleme faaliyeti sonrasında elde edilen işlem görmüş ürünün yeniden ihraç edilmesi esasına dayanan gümrük rejimidir. DİR, ihracatçıların yurt içi piyasa fiyatlarına göre daha düşük olan dünya piyasa fiyatlarından hammadde temin etmek suretiyle girdi maliyetlerini azaltarak ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmayı amaçlamaktadır. Sistemin diğer amaçları arasında ihraç pazarlarını geliştirmek, ihraç ürünlerini çeşitlendirmek, ölçek ekonomisi oluşturmak ve kaynakların daha etkin kullanımını sağlamak gibi amaçları bulunmaktadır.

60

 Görev alanındaki ürünlerin piyasasını düzenlemek için, ürünlerin kapalı depolarda muhafazasını sağlamak amacıyla diğer kişi ve kuruluşlar tarafından inşa edilmiş ve/veya inşa edilecek depoları uzun sürelerle kiralamak; bu amaçla yapılacak depolara kiralama garantisi vermek. Bunlarla birlikte TMO’nun haşhaş ürününe ilişkin görevleri de bulunmaktadır.

Yüksek Planlama Kurulu (YPK) tarafından onaylanan TMO Ana Statüsünde yer alan bu faaliyetler, TMO’ya işletmecilik ve düzenleyicilik görevlerinin birlikte verildiğini göstermektedir. Bu durumda; bir İDT olan TMO, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyette bulunmak zorundadır ancak ana statüsündeki düzenleyiciliğe ilişkin faaliyetleri yerine getirirken İDT tanımının dışına çıkabilmektedir.

3.2.2. TMO’nun ürün alım politikası

Buğdayda destekleme alım politikaları 1938 yılından itibaren Bakanlar Kurulu tarafından hububat kararnameleriyle belirlenmektedir. Bu kapsamda, TMO tarafından gerçekleştirilen destekleme alım politikalarının temel özellikleri ve alım süreci aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

1938-1988 yılları arasında hububat alım politikalarında hemen hemen hiçbir değişiklik olmamış, her yıl baş alım fiyatı açıklanmış ve ödemeler peşin olarak yapılmıştır. Söz konusu dönemde baş alım fiyatları ve ödeme esasları hububat kararnameleriyle belirlenmiştir. 1988-1989 döneminde baş alım fiyatı yerine buğdayın cinsine göre destekleme alım fiyatı uygulamasına geçilmiş ve asgari alım

fiyat tespit yetkisi TMO’ya verilmiştir.143

2699 sayılı Umumi Mağazalar Kanunu 1982 yılında yürürlüğe girmiştir. Yasayla umumi mağazalar, makbuz ve rehin senedi verme karşılığında serbest, gümrüklenmemiş veya tekel altında bulunan malları vedia olarak kabul etmek ve mudilerine de bu senetlerle tevdi olunan malları satabilmek veya terhin edebilmek imkânını vermektedir. Söz konusu yasa kapsamında TMO, 1993 yılından itibaren umumi mağazacılığı ürün alım ve satış politikalarının önemli bir aracı olarak

143 _{TMO, 2014:164}

61

uygulamaktadır. Umumi mağazacılık, hububat kararnamelerinde belirlenmiş üretici ve/veya diğer kesimlere ürünlerini belirli bir masraf karşılığında güvenilir bir şekilde depolama imkânı sunmaktadır. Ürünlerin depolanması sonucunda, ürünlerin mülkiyetinin makbuz senedi cirosu ile değişmesine, rehin hakkının (varant ile) temsiline ve bu surette teminat olarak gösterilerek makbuz senedi karşılığında

bankalardan kredi alınmasına olanak sağlanmaktadır.144

TMO emanet alımlarını teşvik ederek, ürün arzının hasat dönemi dışına ötelenmesini, ürünün daha yüksek fiyattan pazarlanmasını ve lisanslı depoculuğa

geçişe öncülük etmeyi amaçlamıştır.145 _{Umumi mağazacılığa benzemekle birlikte}

lisanslı depoculuk sisteminde, hasat sonrası ürün depolanması imkânının bulunması, analiz ve sınıflandırmasının gelişmiş laboratuvarlarda yapılması, ticaretin ürün senetleri vasıtasıyla ürün ihtisas borsasında yapılmasının öngörülmesi, ürünlerin ve mudilerin korunması için gelişmiş güvence mekanizmalarının bulunması dikkate alındığında sistemin, umumi mağazacılığa göre çok daha gelişmiş bir ticaret platformunu öngördüğü görülmektedir. Ayrıca lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi yalnızca uzun süreli depolanabilir ve standardize edilmesi mümkün olan tarımsal ürünlere ilişkinken, umumi mağazacılık tarımsal ürünlerin

yanı sıra depolanabilir her türlü emtiayı içermektedir.146

98/10661 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, TMO’nun un, makarna, irmik,

bulgur ve bisküvi ihracatı yapan ve Türkiye'de yerleşik, dâhilde işleme147 _izin

belgesine sahip kişi ve kuruluşlara, ihracat yapmak kaydıyla, dünya piyasa fiyatları esas alınarak TMO tarafından belirlenecek fiyat ve şartlarla buğday satışı yapmak için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nca görevlendirilebileceği, TMO’nun bu

144 _{Nacar, 2009:63} 145 _{Sayıştay, 2014:2}

146 _{GTB. Lisanslı Depoculuk ve Ürün İhtisas Borsacılığı. 15 Haziran 2015.}

<http://icticaret.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/lisansli-depoculuk-ve-urun-ihtisas-borsaciligi#1> 147 _{Dâhilde işleme rejimi, ihraç ürünlerinin üretiminde kullanılan girdilerin ticaret politikası} önlemlerine tabi olmaksızın gümrük muafiyetli olarak Türkiye Gümrük Bölgesi içerisinde işleme faaliyetine tabi tutulmak üzere geçici ithal edilmesi ve işleme faaliyeti sonrasında elde edilen işlem görmüş ürünün yeniden ihraç edilmesi esasına dayanan gümrük rejimidir. DİR, ihracatçıların yurt içi piyasa fiyatlarına göre daha düşük olan dünya piyasa fiyatlarından hammadde temin etmek suretiyle girdi maliyetlerini azaltarak ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmayı amaçlamaktadır. Sistemin diğer amaçları arasında ihraç pazarlarını geliştirmek, ihraç ürünlerini çeşitlendirmek, ölçek ekonomisi oluşturmak ve kaynakların daha etkin kullanımını sağlamak gibi amaçları bulunmaktadır.

62

satışlarından doğacak zararlarının, görev zararı sayılacağı ve Hazine'ce karşılanacağı hükmüne yer verilmiştir. Sonraki dönemlerde dâhilde işleme rejimi (DİR) uygulaması sürdürülmüş olup bu uygulamaya ilişkin yayımlanan son karar 2006/10910 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıdır.

2002-2003 Dönemi Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Karar’da TMO’nun, ürün fiyatlarını ve alım satım esaslarını Ana Statüsünde yer alan

hükümler çerçevesinde belirlemeye yetkili olduğu hükme bağlanmıştır.148

2004-2005 Dönemi Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Karar'da Değişiklik Yapılmasına Dair Karar’la TMO tarafından 2004-2005 faaliyet dönemi ve daha önceki yıllarda iç alım yoluyla temin edilmiş ürünlerin, Dâhilde İşleme İzin Belgesi ve ihraç yoluyla yapılan satışlarından ve gerektiğinde yapılacak ithalattan

doğan zararların görev zararı sayılması ve Hazinece ödenmesi kararlaştırılmıştır.149

2006/10910 sayılı Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Kararda

Değişiklik Yapılmasına Dair Kararla, TMO’nun, üretiminde hububat kullanılarak

elde edilen ürünlerin imalatçı-ihracatçılarına, ihracattan sonra piyasa regülasyonunu göz önünde tutarak stokları ölçüsünde hububat satışı yapabilmesi kararlaştırılmıştır.

Hububat alım ve satımını düzenleyen son karar 2009 yılında çıkarılmıştır. Bu karar hükümlerine göre TMO, hububat fiyatlarını ve alım-satım esaslarını Ana Statüsü ve söz konusu Kararda yer alan hükümler ile piyasa şartları çerçevesinde belirlemeye ve uygulamaya yetkili kılınmıştır. TMO; ÇKS’ye kayıtlı olan üreticilerden, tüccar ve şirketler ile üreticilerin ortağı olduğu kooperatiflerden

doğrudan veya birlikler aracılığıyla alım yapmaktadır.150

Tüm bu süreç incelendiğinde, buğdayda alım politikası ana hatlarıyla şu şekilde değerlendirilebilir:

TMO alım politikaları, 1938–1988 yılları arasında baş alım fiyatı ve bu tarihten 2002 yılına kadar olan dönemde destekleme alım fiyatlarıyla, 2002 yılı sonrasında ise müdahale alım fiyat politikalarıyla belirlenmiştir. 1988-2002 yılları

148 _{2002/4199 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı} 149 _{2004/7743 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı} 150 _{2009/15095 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı}

63

arasında hububat kararnameleriyle belirlenen destekleme alım fiyatları, bazı dönemlerde destekleme temel fiyatı ve/veya destekleme primi şeklinde, bazı dönemlerde ise destekleme alım fiyatına ilave aylık artış şeklinde veya tamamen aylık olarak belirlenmiş, 2002 yılı sonrası hububat kararnamelerinde ise destekleme alımlarına ilişkin genel bir çerçeve çizilmiş ve alım fiyatlarına yer verilmemiştir. Bu tarih sonrası alım fiyatları TMO tarafından belirlenmiştir. Bu durum ise, TMO’nun söz konusu dönemde alım politikaları açısından daha esnek bir yapıya kavuştuğu şeklinde yorumlanabilir. Ayrıca söz konusu süreçte umumi mağazacılık ve DİR’e ilişkin politikalara da hububat kararnamelerinde yer verilmiştir.

Bu politikalar çerçevesinde, her sene o yılın üretim miktarı ve piyasa şartları da dikkate alınarak açıklanan müdahale alım fiyatlarına bağlı olarak TMO’nun alım miktarları değişkenlik göstermiştir. Tablo 3.6’da, 2011-2015 yıllarını kapsayan dönemde TMO’nun buğday alım, satım ve stok bilgilerine yer verilerek bu durum özetlenmektedir.

Tablo 3.6. 2011-2015 Dönemi TMO’nun Buğday Stok, Alım ve Satış Bilgileri

2011 2012 2013 2014 2015

Dönem Başı Stok (Ton) 1.826.455 2.000.733 2.740.561 3.169.590 2.472.407

Yurt İçi Alım (Ton) 791.203 1.656.676 1.977.844 - 3.301.046

İthalat (Ton) 448.541 - - 1.055.994 169.422

Yurt İçi Satışlar (Ton) 977.082 334.017 269.580 1.403.525 601.038

Nihai Yurtdışı Satışlar (Ton) 88.383 582.831 1.279.236 349.652 1.366.980

Dönem Sonu Stok (Ton) 2.000.733 2.740.561 3.169.590 2.472.407 3.974.857

Dönem Sonu Stok Değeri (Bin TL) 1.321.390 1.946.443 2.344.880 1.880.231 3.401.236 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı, Yayımlanmamış Çalışmalar, 2016.

TMO hasat döneminde iç piyasa fiyatlarının çiftçi refahı açısından düşük gerçekleştiği dönemlerde alım fiyatı açıklamakta ve alım yapmakta; piyasa fiyatının çiftçi refahı açısından yeterli görüldüğü dönemlerde ise alım yapmamaktadır. Tablo 3.6’dan da görüldüğü üzere bazı yıllarda yurt içi alım miktarı yüksekken, bazı yıllarda ise düşük gerçekleşmiş, 2014 yılında ise hiç yurt içi alım yapılmamıştır. 2011-2013 yılları arasında sürekli artmış olan dönem sonu stoku, 2014 yılında alım yapılmamasının da etkisiyle azalmış, 2015 yılında ise tekrar artış göstermiştir.

62

satışlarından doğacak zararlarının, görev zararı sayılacağı ve Hazine'ce karşılanacağı hükmüne yer verilmiştir. Sonraki dönemlerde dâhilde işleme rejimi (DİR) uygulaması sürdürülmüş olup bu uygulamaya ilişkin yayımlanan son karar 2006/10910 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıdır.

2002-2003 Dönemi Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Karar’da TMO’nun, ürün fiyatlarını ve alım satım esaslarını Ana Statüsünde yer alan

hükümler çerçevesinde belirlemeye yetkili olduğu hükme bağlanmıştır.148

2004-2005 Dönemi Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Karar'da Değişiklik Yapılmasına Dair Karar’la TMO tarafından 2004-2005 faaliyet dönemi ve daha önceki yıllarda iç alım yoluyla temin edilmiş ürünlerin, Dâhilde İşleme İzin Belgesi ve ihraç yoluyla yapılan satışlarından ve gerektiğinde yapılacak ithalattan

doğan zararların görev zararı sayılması ve Hazinece ödenmesi kararlaştırılmıştır.149

2006/10910 sayılı Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Kararda

Değişiklik Yapılmasına Dair Kararla, TMO’nun, üretiminde hububat kullanılarak

elde edilen ürünlerin imalatçı-ihracatçılarına, ihracattan sonra piyasa regülasyonunu göz önünde tutarak stokları ölçüsünde hububat satışı yapabilmesi kararlaştırılmıştır.

Hububat alım ve satımını düzenleyen son karar 2009 yılında çıkarılmıştır. Bu karar hükümlerine göre TMO, hububat fiyatlarını ve alım-satım esaslarını Ana Statüsü ve söz konusu Kararda yer alan hükümler ile piyasa şartları çerçevesinde belirlemeye ve uygulamaya yetkili kılınmıştır. TMO; ÇKS’ye kayıtlı olan üreticilerden, tüccar ve şirketler ile üreticilerin ortağı olduğu kooperatiflerden

doğrudan veya birlikler aracılığıyla alım yapmaktadır.150

Tüm bu süreç incelendiğinde, buğdayda alım politikası ana hatlarıyla şu şekilde değerlendirilebilir:

TMO alım politikaları, 1938–1988 yılları arasında baş alım fiyatı ve bu tarihten 2002 yılına kadar olan dönemde destekleme alım fiyatlarıyla, 2002 yılı sonrasında ise müdahale alım fiyat politikalarıyla belirlenmiştir. 1988-2002 yılları

148 _{2002/4199 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı} 149 _{2004/7743 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı} 150 _{2009/15095 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı}

63

arasında hububat kararnameleriyle belirlenen destekleme alım fiyatları, bazı dönemlerde destekleme temel fiyatı ve/veya destekleme primi şeklinde, bazı dönemlerde ise destekleme alım fiyatına ilave aylık artış şeklinde veya tamamen aylık olarak belirlenmiş, 2002 yılı sonrası hububat kararnamelerinde ise destekleme alımlarına ilişkin genel bir çerçeve çizilmiş ve alım fiyatlarına yer verilmemiştir. Bu tarih sonrası alım fiyatları TMO tarafından belirlenmiştir. Bu durum ise, TMO’nun söz konusu dönemde alım politikaları açısından daha esnek bir yapıya kavuştuğu şeklinde yorumlanabilir. Ayrıca söz konusu süreçte umumi mağazacılık ve DİR’e ilişkin politikalara da hububat kararnamelerinde yer verilmiştir.

Bu politikalar çerçevesinde, her sene o yılın üretim miktarı ve piyasa şartları da dikkate alınarak açıklanan müdahale alım fiyatlarına bağlı olarak TMO’nun alım miktarları değişkenlik göstermiştir. Tablo 3.6’da, 2011-2015 yıllarını kapsayan dönemde TMO’nun buğday alım, satım ve stok bilgilerine yer verilerek bu durum özetlenmektedir.

Tablo 3.6. 2011-2015 Dönemi TMO’nun Buğday Stok, Alım ve Satış Bilgileri

2011 2012 2013 2014 2015

Dönem Başı Stok (Ton) 1.826.455 2.000.733 2.740.561 3.169.590 2.472.407

Yurt İçi Alım (Ton) 791.203 1.656.676 1.977.844 - 3.301.046

İthalat (Ton) 448.541 - - 1.055.994 169.422

Yurt İçi Satışlar (Ton) 977.082 334.017 269.580 1.403.525 601.038

Nihai Yurtdışı Satışlar (Ton) 88.383 582.831 1.279.236 349.652 1.366.980

Dönem Sonu Stok (Ton) 2.000.733 2.740.561 3.169.590 2.472.407 3.974.857

Dönem Sonu Stok Değeri (Bin TL) 1.321.390 1.946.443 2.344.880 1.880.231 3.401.236 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı, Yayımlanmamış Çalışmalar, 2016.

TMO hasat döneminde iç piyasa fiyatlarının çiftçi refahı açısından düşük gerçekleştiği dönemlerde alım fiyatı açıklamakta ve alım yapmakta; piyasa fiyatının çiftçi refahı açısından yeterli görüldüğü dönemlerde ise alım yapmamaktadır. Tablo 3.6’dan da görüldüğü üzere bazı yıllarda yurt içi alım miktarı yüksekken, bazı yıllarda ise düşük gerçekleşmiş, 2014 yılında ise hiç yurt içi alım yapılmamıştır. 2011-2013 yılları arasında sürekli artmış olan dönem sonu stoku, 2014 yılında alım yapılmamasının da etkisiyle azalmış, 2015 yılında ise tekrar artış göstermiştir.

64

TMO her yıl alım fiyatlarını; üretim maliyetlerini, piyasa fiyatlarını, dünya

fiyatlarını, ithalat fiyatlarını ve enflasyon oranlarını dikkate alarak belirlemektedir.151

Bu kapsamda söz konusu göstergelere göre alım miktarı değişkenlik gösterebilmektedir. Bu durum Tablo 3.7’de buğday için özetlenmiştir.

Tablo 3.7. 2003-2015 Dönemi Karşılaştırmalı Buğday Verileri

Yıllar ABD 2HWR Buğday _Fiyatı Türkiye Buğday Üretimi

TMO A. Kırmızı Sert Ekmeklik Buğday Alım Fiyatı TMO Makarnalık Buğday Alım Fiyatı

(FOB ABD Cari Fiyat Doları/Ton) Artış Oranı (Yüzde) Yıllık Üretim Miktarı (Bin Ton) Artış Oranı (Yüzde) TMO Alımının Üretime Oranı (Yüzde) Cari Fiyat (TL/Ton) Reel* Fiyat Cari Fiyat (TL/Ton) Reel* Fiyat 2003 154 25,2 19.000 -2,6 2,9 325 410 367 460 2004 167 8,4 21.000 10,5 9,6 370 370 392 390 2005 152 -9 21.500 2,4 19,4 350 320 360 330 2006 206 35,5 20.010 -6,9 7,3 375 310 385 320 2007 202 -1,9 17.234 -13,9 0,7 425 320 440 330 2008 347 71,8 17.782 3,2 0,4 500152 _{360 500 360} 2009 238 -31,4 20.600 15,8 18,3 500 320 525 330 2010 247 3,8 19.674 -4,5 5 550 350 575 360 2011 331 34 21.800 10,8 3,8 605 350 640 370 2012 329 -0,6 20.100 -7,8 8,1 665 350 705 370 2013 324 -1,5 22.050 9,7 9 720 350 765 380 2014 303 -6,5 19.000 -13,8 - - - - - 2015 233 -23,1 22.600 18,9 14,6 862 370 976 420 Kaynak: TMO, 2014:33,53,169 ve TMO, 2016:24,44,139

*Reel fiyat hesaplamasında Yİ-ÜFE kullanılmış ve fiyatlar 1998 yılı fiyatlarıyla reel hale getirilmiştir. Tablo incelendiğinde, TMO buğday alımlarının esas itibarıyla yurt içi üretime bağlı olarak şekillendiği görülmektedir. Genel itibarıyla, buğday rekoltesinin yüksek seyrettiği yıllarda TMO alımları artmış, düşük seyrettiği yıllarda ise azalmıştır. Mesela, üretim seviyesinin diğer yıllara göre düşük gerçekleştiği 2007-2008 yıllarında çok az alım yapılmış, 2014 yılında ise hiç alım yapılmamıştır.

Rekoltenin yüksek seyrettiği 2005 ve 2015 yıllarında TMO alımları toplam üretimin sırasıyla yüzde 19,4’üne ve 14,6’sına ulaşmıştır. 2011 yılında ise yurt içi hasat miktarının yüksek gerçekleşmesine rağmen, dünya fiyatlarındaki artışın da

151 _{Konyalı, 2008:54}

152 _{2008 yılında müdahale alım fiyatı açıklanmamıştır. Tabloda yer alan fiyat, emanet alım fiyatıdır.}

65

etkisiyle yurt içi piyasadaki buğday fiyatları yüksek gerçekleşmiş ve buna bağlı olarak üreticinin ürününü yüksek fiyattan piyasada satabilmesi neticesinde TMO

alımlarının toplam üretim içerisindeki payı düşük gerçekleşmiştir.153 _Bununla

birlikte, söz konusu tablo incelendiğinde TMO Anadolu kırmızı sert ekmeklik buğday ve makarnalık buğday alım fiyatlarının 2003-2015 yılları arasında önce reel olarak azaldığı son yıllarda ise artmaya başladığı anlaşılmaktadır.

Belgede Tarımda Lisanslı Depoculuk Sistemi Hububat Piyasası Örneği (sayfa 73-77)