Mevzuatta Öngörülen Teşvikler

Ülkemizde lisanslı depoculuk sistemini işler hale getirmek amacıyla Gelir Vergisi Kanunu, KDV Kanunu, Damga Vergisi Kanunu, Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Karar ve Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar’da düzenlemeler yapılmıştır. Aşağıda bu düzenlemelere detaylı bir şekilde yer verilmiştir.

5904 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na eklenen geçici 76. madde

ile 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu kapsamında düzenlenen

ürün senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların, 31/12/2014 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden istisna edildiği ve istisna edilen bu kazançlar üzerinden 94. madde uyarınca tevkifat yapılmaması, münhasıran bu kazançlar için gelir vergisi mükelleflerince yıllık beyanname verilmemesi ve bu kazançların verilecek beyannamelere dâhil edilmemesi öngörülmüştür. Söz konusu gelir ve kurumlar vergisi istisnası, 26/2/2014 tarihli ve 6527 sayılı Kanunun 4. maddesiyle 31/12/2018 tarihine kadar uzatılmıştır.

Çiftçiler ürünlerini lisanslı depolara bırakmamaları durumunda 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesi kapsamında ticaret borsalarında tescil ettirerek sattıkları zirai mahsuller için yüzde 2, bunun dışında kalan satışlar için ise

yüzde 4 vergi tevkifatına maruz kalmaktadırlar.170 _{Söz konusu düzenleme}

neticesinde ürününü lisanslı depolarda depolayan çiftçiler, depolanan ürün karşılığında elde ettikleri senetleri hasat sonrası dönemde satmaları durumunda yüzde 2 ve/veya yüzde 4 oranında vergi avantajı elde edebilmektedir. Ayrıca zirai kazançlar stopaj (tevkifat) usulüyle vergilendirilmekle birlikte, belirli şartların varlığı halinde bu kazançlar gerçek usulde de vergilendirilebilmektedir. Gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler açısından stopaj nihai vergileme olurken, gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler stopajın yanında ayrıca gelir vergisi ödemektedir. Gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler önceden ödedikleri stopaj

84

vergisini, hesapladıkları gelir vergisinden mahsup edebilmektedir.171 _{Bu kapsamda}

söz konusu gelir vergisi düzenlemesiyle gerçek usulde vergilendirilenler için ürün senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar da gelir vergisinden istisna edilmiştir. Bununla birlikte, ürün senetlerinin alınıp satılması durumunda oluşacak kazançlar da söz konusu düzenlemeler kapsamında 2018 yılına kadar gelir ve kurumlar vergisinden istisna tutulmuştur.

3065 sayılı KDV Kanununun;

- 1. maddesinin üçüncü fıkrasının (d) bendine eklenen hüküm ile ürün

senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi ticari, sınai, zirai faaliyet veya serbest meslek faaliyetleri çerçevesinde olup olmadığına bakılmaksızın KDV’nin konusuna alınmış,

- 9. maddesine eklenen üç numaralı fıkra ile ürün senetlerinin senedin

temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimine ait KDV’nin ödenmesinden lisanslı depo işletmecileri sorumlu tutulmuş,

- 10. maddesine eklenen (k) bendi ile ürün senetlerinin senedin temsil ettiği

ürünü depodan çekecek olanlara teslim işlemlerinde vergiyi doğuran olayın “ürün senetlerinin temsil ettiği ürünlerin depodan çekilmesi” anında gerçekleşeceği kabul edilmiş (Bu durum sonucunda ortaya çıkacak KDV’nin matrahı ise yine aynı Kanunun 23. maddesinin (d) bendine eklenen hüküm uyarınca, senedin en son işlem gördüğü borsada oluşan değer olacaktır.),

- 13. maddesinin birinci fıkrasının (ğ) bendine göre ürün senetlerinin ürün

ihtisas borsaları ile GTB’den ürün senedi alım-satımı konusunda izin alan ticaret borsaları aracılığıyla ilk teslimi istisna kapsamına alınmış,

- 17. maddesinin dördüncü fıkrasının (t) bendine göre ürün senetlerinin,

işlem gördüğü borsalardaki ilk teslimi ile senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi dışındaki teslimlerinin KDV’den istisna tutulması amaçlanmıştır. Bu düzenlemeyle, senetlerin ilk sahipleri ile senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek son kişi arasında kalan el değiştirmeler KDV’den istisna edilmiştir.

171 _{Artar, Yusuf. “Çiftçiye Müjde!” Tarsus Gündem Gazetesi. 4 Şubat 2015. 22 Ocak 2016.} <http://yusufartar.com/2015/02/04/ciftciye-mujde/>

85

Tüm bu hükümler değerlendirildiğinde, lisanslı depoya koymuş olduğu ürün karşılığında ürün senedini alan kimse bu ürün senedini sattığında KDV ödemeyecektir. Bu satış sonunda ürünün depodan çekilip çekilmediğinin bir önemi yoktur. Çünkü ürün senedine ilişkin ilk satışların tamamı KDV’den istisna tutulmuştur. Bu ilk satış dışındaki satışlarda ise ürün depodan çekilmiyorsa yine bu satışı gerçekleştirenler de KDV ödemeyeceklerdir. İlk satış dışındaki ürünün depodan çekilmesini gerektiren satışlar ise KDV’ye konu olmaktadır.

5904 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile 488 Sayılı Damga Vergisi Kanununda yer alan damga vergisinden istisna edilen kâğıtları gösteren (2) sayılı tabloya eklenen ibareyle lisanslı depo işletmesi ile mudi arasında yapılan sözleşmeler ve ürün senetleri damga vergisinden istisna tutulmuştur.

2012/3241 sayılı Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararının birinci maddesinde, TMO 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununa ilişkin uygulamaları geliştirmek ve yaygınlaştırmak amacıyla faaliyetlerde bulunmaya, belirleyeceği usul ve esaslarla lisanslı depoculuk şirketleri tarafından düzenlenecek ürün senetlerini satın almaya ve bu hususlara ilişkin iş ve işlemleri yapmaya yetkili kılınmıştır.

Bu kapsamda, Kararnamenin ikinci maddesiyle ürün ve kredi kullanımına ilişkin esaslar aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

- TMO, belirleyeceği esaslar çerçevesinde makbuz senedi veya ürün senedi

karşılığı avans ödemeye yetkilidir,

- Bankaların, TMO tarafından Umumi Mağazalar Kanunu hükümlerine

göre düzenlenen makbuz senetleri ile lisanslı depo şirketleri tarafından düzenlenen ürün senetleri karşılığında gerçek veya tüzel kişilere kullandıracağı kredilerde Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu kesintisi oranı yüzde 0’dır. Bankaların söz konusu krediler nedeniyle lehe aldıkları paralar yüzde 1 oranında banka ve sigorta muameleleri vergisine tabidir,

- Kullanılan kredilere esas olan makbuz senetleri ile ürün senetlerinin

bankalar tarafından TMO'ya devredilmesi durumunda, alım ve ödemeye ilişkin usul ve esaslar TMO tarafından belirlenir,

86

- TMO, makbuz senedi veya ürün senedi karşılığında kredi kullanan gerçek

veya tüzel kişilerin ürünlerini TMO'ya satmamaları durumunda, kullandıkları kredilere ilişkin yıllık faiz oranının azami yüzde 25'ine kadar olan kısmını karşılamaya ve buna ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.

2014/6849 sayılı Tarımsal Ürünlerin 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Çerçevesinde Lisans Alarak Faaliyet Gösteren Depolarda Muhafaza Edilmesi Halinde Kira Destekleme Ödemesi Yapılmasına İlişkin Karar’la buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, mercimek, nohut, fasulye, bezelye, ayçiçeği için 3 TL/ton/ay, pamuk için 7 TL/ton/ay, fındık, zeytin, zeytinyağı, kuru kayısı, antepfıstığı, kuru üzüm, kuru incir için 10 TL/Ton’u geçmemek üzere GTB’ce onaylanacak kira ücretlerinin yüzde 50’si oranında kira desteği verilmesi kararlaştırılmıştır. 16/10/2014 tarihinden itibaren 5 yıl geçerliliği bulunan kira desteği doğrudan lisanslı depo işletmelerine yapılmaktadır.

14/7/2009 tarihli ve 2009/15199 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile yürürlüğe konulan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar ve bu Kararın uygulanmasına ilişkin Hazine Müsteşarlığınca çıkarılan 2009/1 sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ” ile lisanslı depoculuk hizmetleri bölgesel desteklerden yararlandırılacak yatırım konuları arasına dâhil edilmiştir. 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile yürürlüğe konulan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar ve bu Kararın uygulanmasına ilişkin Ekonomi Bakanlığınca çıkarılan 2012/1 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ ile bu durum sürdürülmüştür. Lisanslı depoculuk yatırımı yapan şirketler yatırım teşvik belgesi düzenlemek suretiyle gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi ve faiz desteği gibi çeşitli devlet yardımlarından faydalanabilmektedir.

Bu düzenlemeler bulunmakla birlikte, ülkemizde lisanslı depoculuğa ilişkin kaydedilen ilerleme istenilen düzeyin çok altında kalmıştır. Bu durum sistemin gelişmesi açısından mevzuatta öngörülen teşviklerin tek başına yeterli olmadığı

87

sonucunu ortaya koymaktadır. Sistemin gelişmesi ve mevzuatta öngörülen

uygulamaların hayata geçirilmesi için alternatif politikalara ihtiyaç bulunmaktadır. Lisanslı depoculuk sisteminin iyi bir şekilde işlediği ABD’de, lisanslı depoculuğun başlangıç aşamalarında hububat ekiminin yaygın olduğu eyaletlerde çeşitli teşviklerin uygulandığı ve sistemin bu sayede kendi kendine yürüyebilme ve

ayakta kalma becerisi gösterdiği göz önüne alındığında ülkemizde de uygulamanın

güçlendirilebilmesi için teşvik sistemine yönelik olanlar başta olmak üzere piyasadaki oyuncuları özendirecek ve sistemin sürekli işler hale geleceğine inandıracak politikaların uygulanması büyük önem arz etmektedir.172