Rusya Federasyonu’nda Lisanslı Depoculuk Sistemi

Rusya’da lisanslı depoculuk sisteminin temellerini depo senetleri oluşturmaktadır. İlk defa 19. yüzyılın sonlarında Rusya ticaret yasasında tanımlanan hububat depo senetleri 1906-1911 yılları arasında Başbakan Stolypin’in reformları

esnasında çar yanlısı Rusya’da kullanılmaya başlanmıştır. Kullanılması belli bir

dönem kesintiye uğrayan bu senetler, 1925 yılında Sovyetler Birliği'nin Yeni Ekonomi Politikasının (1921-1929) bir parçası olarak Halk Komiserleri Konseyi Kararı ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Merkez Yürütme Kurulu tarafından

94 _a.g.e.:38

38

yeniden kullanılmaya başlanmış olmakla birlikte daha sonra sahiplik belgeleri olarak

bu belgelerin kullanımına son verilmiştir.96

1990’lı yıllardan itibaren Rusya ekonomisinin liberalleşmesi depoculuk faaliyetlerini de etkilemiştir. Liberalleşme ile birlikte yeniden ortaya çıkan lisanslı depoculuk sistemi için gerekli olan yasal ve düzenleyici çerçevede pek çok eksiklik bulunmaktadır. 1995 yılından itibaren stokların teminat olarak kullanılması Rusya Medeni Kanununa göre mümkün olmuştur. Uygulamada, depolara ürün alınırken verilen senetler teminat aracı olma işlevini yerine getirmekte ve bu yönüyle lisanslı depoculuk sistemi benzeri bir işlev üstlenmektedir. 1996 yılında benimsenen Medeni Kanunun ikinci kısmında açıkça lisanslı depoculuk sisteminden bahsedilmemesine rağmen lisanslı depoculuk sisteminin kullanılabildiği yasal çerçevenin kurulmasında daha ileri bir aşama gerçekleştirilmiştir. Yasada tanımlanan üç tip depo senedinden

ikisi menkul kıymet niteliğindedir.97 _{Depo senetleri kullanımında yüksek potansiyeli}

olan büyük hububat üreticileri ile uluslararası ticaret ve finans kurumlarının lisanslı depoculuk sistemine çok fazla ilgisi olmasına rağmen, lisanslı depoculuk sistemine ilişkin doğru yasaların ve yönetmeliklerin ortaya konulmasında çok az ilerleme kaydedilmiştir. Bununla birlikte ürün ihracat ve ithalat piyasasında ortaya çıkan büyük fırsatların teşvik etmesi sonucunda özel sektör tarafından kendi kontrolleriyle

(örneğin; tarla depolaması) depo senetleri finansmanı kullanılmıştır.98

1994-1996 yılları arasında Rusya Federasyonu’nda sunulan düzenlemeler sonucunda depo senetleri üç tip olarak çeşitlenmiştir:

 Depo senetlerini elinde bulunduran kimseye belli ürünleri alma hakkı veren fakat ürün üzerinde sahiplik hakkı vermeyen senetler,

 Hamiline sertifikaların fiziksel sahipliği, ürün üzerindeki mülkiyet sahipliğinin kanıtı olan basit depo sertifikaları,

 Bir rehin senedi ve depo sertifikasından oluşan çift depo sertifikaları.99

96 _{Höllinger at al, 2009:41} 97 _{Csaki at al, 2002:96-97} 98 _{Höllinger at al, 2009:41} 99 _a.g.e.:41-42 39

Son zamanlarda olumlu gelişmeler yaşanmasına rağmen lisanslı depoculuk sisteminin yerleşmesinin önünde hala çok sayıda engel bulunmaktadır. Bu engeller şöyle sıralanabilir:

- Bu düzenleyici rejimde borçlunun temerrüdü büyük bir sorundur.

- Finansörlerin haklarının korunması zor olabilmekte ve sistem, açık

artırmayla satış ve mahkemeleri de içeren birçok yavaş ve güvenilmez süreci içerebilmektedir.

- Bankalar gerçek mallar üzerinde doğrudan kontrol kurmada başarısız

olduklarından esaslı kayıplar yaşayınca repo tabanlı finansman

geliştirilmiştir.100

Likit ve ticari bir enstrüman olarak lisanslı depoculuk Rusya’da kullanılmazken, lisanslı depoculuk benzeri işlemler farklı biçimdeki çok sayıda ticari işlemde stokların teminat olarak gösterilmesiyle geniş çapta kullanılmaktadır. Özellikle ihracat ve ithalat öncesinde bu işlemler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu işlemler tipik olarak depoların denetimini, risklere karşı sigorta yapılmasını ve nihayetinde ürün tesliminde veya kredi ödendiğinde senetlerin iptalini içermektedir. 1998 krizi ve ürün stoklarının sermaye değerlerinde büyük miktarda aşınmanın gerçekleşmesi sonucunda lisanslı depoculuk sistemine ilişkin programlar geçici olarak durmuş ve 1999-2000 yıllarında yeniden ortaya çıkmıştır. Bu dönemin olumlu bir özelliği bankaların önceki dönemlerden daha çok sisteme katılım sağlamalarıdır. Bu durumun ortaya çıkmasındaki en önemli etken ise, hazine tahvillerinin getirisinin

düşmesi ve dolayısıyla üretken sektörlere daha fazla kredi verme gereksinimidir.101

2000 yılında lisanslı depoculuk potansiyelini değerlendiren bir çalışma, 20 milyon tonluk depolama alanı bulunan Rusya’da depo senetlerinin ihraç edilmesiyle 2 milyar dolarlık potansiyel bir teminat değerinin ortaya çıkacağını göstermiştir. Bu durum yaklaşık olarak en büyük federal kredi programı kadar likiditeyi artıracaktır. İyi işleyen bir lisanslı depoculuk sistemi sektörün kredi kısıtlamalarını hafifletmek

için önemli katkı yapabilecektir.102

100 _a.g.e.:42

101 _{Csaki at al, 2002:94-95} 102 _a.g.e.:94

39

Son zamanlarda olumlu gelişmeler yaşanmasına rağmen lisanslı depoculuk sisteminin yerleşmesinin önünde hala çok sayıda engel bulunmaktadır. Bu engeller şöyle sıralanabilir:

- Bu düzenleyici rejimde borçlunun temerrüdü büyük bir sorundur.

- Finansörlerin haklarının korunması zor olabilmekte ve sistem, açık

artırmayla satış ve mahkemeleri de içeren birçok yavaş ve güvenilmez süreci içerebilmektedir.

- Bankalar gerçek mallar üzerinde doğrudan kontrol kurmada başarısız

olduklarından esaslı kayıplar yaşayınca repo tabanlı finansman

geliştirilmiştir.100

Likit ve ticari bir enstrüman olarak lisanslı depoculuk Rusya’da kullanılmazken, lisanslı depoculuk benzeri işlemler farklı biçimdeki çok sayıda ticari işlemde stokların teminat olarak gösterilmesiyle geniş çapta kullanılmaktadır. Özellikle ihracat ve ithalat öncesinde bu işlemler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu işlemler tipik olarak depoların denetimini, risklere karşı sigorta yapılmasını ve nihayetinde ürün tesliminde veya kredi ödendiğinde senetlerin iptalini içermektedir. 1998 krizi ve ürün stoklarının sermaye değerlerinde büyük miktarda aşınmanın gerçekleşmesi sonucunda lisanslı depoculuk sistemine ilişkin programlar geçici olarak durmuş ve 1999-2000 yıllarında yeniden ortaya çıkmıştır. Bu dönemin olumlu bir özelliği bankaların önceki dönemlerden daha çok sisteme katılım sağlamalarıdır. Bu durumun ortaya çıkmasındaki en önemli etken ise, hazine tahvillerinin getirisinin

düşmesi ve dolayısıyla üretken sektörlere daha fazla kredi verme gereksinimidir.101

2000 yılında lisanslı depoculuk potansiyelini değerlendiren bir çalışma, 20 milyon tonluk depolama alanı bulunan Rusya’da depo senetlerinin ihraç edilmesiyle 2 milyar dolarlık potansiyel bir teminat değerinin ortaya çıkacağını göstermiştir. Bu durum yaklaşık olarak en büyük federal kredi programı kadar likiditeyi artıracaktır. İyi işleyen bir lisanslı depoculuk sistemi sektörün kredi kısıtlamalarını hafifletmek

için önemli katkı yapabilecektir.102

100 _a.g.e.:42

101 _{Csaki at al, 2002:94-95} 102 _a.g.e.:94

40

Lisanslı depoculuk sistemine ilişkin sorunları çözmek amacıyla kapsamlı bir ürün senetleri yasası 2000 ve 2001 yılında hazırlanmıştır. “Ciro Edilebilir ve Edilemez Depo Senetleri” yasası Nisan 2001’de Duma’da (Rusya avam kamarası) onaylanmış ve Federasyon Konseyine gitmiştir. Ardından veto edilmiş ve uzlaşma komisyonunda bir kaç yıl boyunca tartışılmıştır. O zamandan beri, düzenleyici çerçevede çok fazla gelişme olmadığı görülmektedir. Samara bölgesindeki projeleri fonlayan Müşterek Emtia Fonu (Common Fund for Commodities) tarafından başlatılan lisanslı depoculuk sistemini iyileştirmeyi amaçlayan birincil mevzuat 2003 yılında Duma alt kanadı tarafından onaylanmış, ancak sonrasında nihai onay

gerçekleştirilememiştir.103 _{EBRD ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün}

(Food and Agriculture Organization of the United Nations - FAO) işbirliği programı kapsamında FAO, Nisan 2010’da ürün senetlerine ilişkin taslak bir mevzuat düzenlemesi hazırlanmasında destek sağlamak için Rusya Hububat Birliğiyle (The Russian Grain Union) anlaşma imzalamıştır. 2012 yılında nihai taslak hazırlanmış olup diğer paydaş bakanlıkların görüşlerine sunulmuştur. Bu kapsamda diğer paydaş bakanlıkların görüşleri dikkate alınarak yeniden hazırlanmakta olan mevzuat

düzenlemesinin yakın gelecekte hükümete sunulması beklenmektedir.104

Sonuç olarak; lisanslama ve gözetim, performans garantisi gibi uygulamaların bulunmaması ve yasal düzenlemenin henüz tamamlanmamış olması nedeniyle Rusya

lisanslı depoculuk sisteminin henüz gelişmediği ülkelerden biridir.105