Terim

Hukukumuzda ilkeyi ifade etmek için kovuturma mecburiyeti teriminin kullanlyor olmas, bu terimin soruturma evresini kapsamad
n, salt kovuturma evresine yönelik bir takip zorunlulu
unu ifade ediyor oldu
u düüncesini akllara getirebilir. Fakat, kovuturma mecburiyeti ilkesi muhakemenin bütünü bakmndan etki do
urdu
una göre buradaki “kovuturma” terimi geni biçimde anlalmal ve hemen aa
da da de
inilece
i üzere aratrma mecburiyeti ilkesi, kamu davas açma mecburiyeti (iddianame düzenleme) ilkesi ve kamu davasn yürütme mecburiyeti ilkesini içerecek biçimde yorumlanmaldr. Bu noktada kovuturma mecburiyeti ceza takibat yapma mecburiyeti anlamn tar. Kald ki, kovuturma teriminin biri geni di
eri de dar olmak üzere iki yönü bulunmaktadr. Dar anlamda kovuturma terimi CMK m. 175/ 1 ile çakmaktadr ve buna göre iddianamenin kabulüyle balayan evreyi ifade eder. Buna karlk geni anlamda kovuturma ise bir fiilin ilendi
i üphesi üzerine yaplan aratrma ve soruturmalarn tümüne verilen addr89. Dolaysyla ilkeyi ifade etmek için kullanlan kovuturma mecburiyeti terimi geni anlamda kovuturma anlamn tamaktadr ve bu nedenle kovuturma mecburiyeti teriminin kullanlmas yanl bir ifade de
ildir.

Alman Hukuku’nda ise Alman CMK § 152’nin açk ifadesi dolaysyla kanunîlik ilkesi terimi (=Legalitätsgrundsatz) kullanlmaktadr. Kanunîlik teriminin di
er hukuk alanlarnda belirli bir içeri
e ve anlama sahip olmas bu ilkeyi ifade etmek açsndan kanunîlik teriminin seçilmesini tartlr klabilir. Çünkü, kanunîlik, anayasa ve idare hukukunda dogmatik bir kavram olarak yer edinmitir90. Gerçekten kanunîlik ilkesi esasen bir yandan idarenin tüm eylem ve ilemlerinde eklî ve maddî

89 _{Öztürk Bahri, Ceza Muhakemesi Hukukunda Ko
uturma Mecburiyeti (Hazrlk Soruturmas),}

Ankara 1991, s. 7. Ayrca bkz. Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük (http://tdkterim.gov.tr/bts, eriim tarihi: 18.04.2011); Ylmaz Ejder, Hukuk Sözlü
ü, 7. Bask, Ankara 2002, s. 709.

90_{Schürer Karl- Heinz, Die Entwicklung des Legalitätsprinzips mit der Emmingerschen Verordnung,}

hukuk kurallaryla ba
l oldu
u anlamn tarken di
er yandan eitlik prensibini ifade etmektedir91. Alman Hukuku’nda kanunîlik (kovuturma mecburiyeti) ilkesinin, kanuna uygunlu
un sa
lanmasna ve somutlatrlmasna hizmet etti
i92 ve ayrca bir suça ancak kanunda gösterilen cezann uygulanabilece
i (nulla poena sine lege) ilkesinin di
er yüzü oldu
u savunulmaktadr93. Bu nedenle de maddî ceza hukuku anlamndaki kanunîlik ilkesi ve ceza muhakemesi hukuku anlamndaki kanunîlik ilkesinin esasen idarenin tüm eylem ve ilemlerinde eklî ve maddî hukuk kurallaryla ba
l olmas anlamna gelen anayasa ve idare hukuku anlamndaki kanunîlik ilkesinden türemi oldu
u kabul edilmektedir94. Bu yönüyle kovuturma mecburiyeti ilkesi ile kanunîlik ilkesinin çakt
 dile getirilerek Alman Hukuku’nda ilkeyi ifade etmek üzere kanunîlik ilkesi terimi kullanlmaktadr. Fakat, kovuturma mecburiyeti ilkesinin kanunîlik terimi ile ifade edilmesi yerinde de
ildir. Çünkü, burada kovuturma mecburiyeti ile maslahata uygunluk ilkeleri birlikte de
erlendirilerek bir sonuca varlmaldr. Buna göre, kanunîlik ilkesinin tersi kanunsuzluk olacaktr95. Bu da maslahata uygunluk ilkesini karlamamaktadr. Çünkü, maslahata uygunlu
a yer veren hükümler de kanun aracl
yla düzenlenmektedir96. Dolaysyla maslahata uygunlu
un tersi mecburiyet oldu
una

91_{Karlsruher Kommentar- Schoreit, § 152 kn. 13; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 305; Schmid, kn.}

95; Deiters, Mark, Legalitätsprinzip und Normgeltung, Tübingen 2006, s. 3; ayrca krl. Roxin

Claus/ Arzt Günther/ Tiedemann Klaus, Einführung in das Strafrecht und Strafprozessrecht, 5. Auflage, Heidelberg München Landsberg Berlin2006, s. 118.

92 _{Karlsruher Kommentar- Schoreit, § 152 kn. 13; Deiters, s. 3; Fuchs Therese, Alternative}

Formen der Reaktion auf Straftataten im Rechtsvergleich Österreich- Frankreich, Diss. Wien 2009, s. 109.

93 _{Hassemer Winfried, “Legalität und Opportunität im Strafverfahren”, in: Strafverfolgung und}

Strafverzicht- Festschrift zum 125jährigen Bestehen der Staatsanwaltschaft Schleswig- Holstein, Köln Berlin Bonn München, 1992, s. 529; Erb, Volker, Legalität und Opportunität, Berlin 1999, s. 118-119; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 306. Bu görüün eletirisi için bkz. Aa
da 2. Bölüm II C 5 altnda yaplan açklamalar.

94 _{Karlsruher Kommentar- Schoreit, § 152 kn. 13; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 305; Fuchs, s.}

109.

95_{Tosun Öztekin, “Ceza Davasnn Açlmasnda Sistemler”, HFM C. XXXIV, S. 1- 4, stanbul 1969,}

s. 44- 45.

96_{Berkemeier Anne, Das Opportunitätsprinzip, Zurich 2008, s. 17 (}

www.swisslex.ch, eriim tarihi: 11.11.2010).

göre ilkeyi kovuturma mecburiyeti olarak dile getirmek daha yerinde olur97. Bu tercih, kovuturma mecburiyeti ilkesinin anayasa ve idare hukuku anlamndaki kanunîlik ilkesi ile olan ba
lantsnn reddedildi
i anlamna gelmemektedir.

B. Anlam

Kovuturma mecburiyeti ilkesi, bir suçun ilendi
i izlenimini veren halin ö
renilmesi (balangç üphesi)98 üzerine, suçu takibe yetkili makamlar tarafndan derhal soruturmaya balanmas (CMK m. 160/ 1); soruturma sonucunda failin ve fiilin belli olmas, yeterli suç üphesinin bulunmas ve dava artlarnn gerçeklemi olmas halinde Cumhuriyet savcs tarafndan iddianamenin düzenlenmesi (CMK m. 170/ 2); açlan kamu davasnn muhakeme sonuna dek Cumhuriyet savcl
 tarafndan yürütülmesi (CMK m. 188) anlamn tar99. Alman Hukuku’nda ise ilkenin iki yönlü oldu
u ve savcl
n iin gerçe
ini aratrmak üzere soruturmaya girimesi ve yeterli üphenin varl
 halinde de kamu davas açmas mecburiyeti

97_{Tosun, HFM, s. 44- 45.}

98

Balangç üphesi, suç ilendi
i izlenimi veren somut olgulara dayanan halin varl
n gerektirir. Dolaysyla somut olgulara dayanan hal, kriminalistik tecrübelere göre kovuturulabilir bir fiilin bulundu
u ihtimalini ortaya koymaldr (Löwe- Rosenberg/ Beulke, § 152 kn. 21; Roxin/

Schünemann, § 39 kn. 15; Karlsruher Kommentar- Schoreit, § 152 kn. 28; Meyer- Goßner, §

152 kn. 4; Pfeiffer, § 152 kn. 3; Schürer, s. 1; Roxin/ Arzt/ Tiedemann, s. 118; BeckOK-

Beukelmann, § 152 kn. 4- 4.1; Ranft, kn. 279; Engländer Armin, Examens- Repetitorium

Strafprozessrecht, 2. Auflage, Heidelberg 2006, s. 8; Kunter/ Yenisey/ Nuholu, s. 34- 35;

Özbek/ Kanbur/ Doan/ Bacaksz/ Tepe, Ceza Muhakemesi, s. 186- 187).

99 _{Yüce, s. 641; Tosun, HFM, s. 44; Keyman, s. 100- 101; Kunter/ Yenisey/ Nuholu, s. 35;}

Öztürk, Ko
uturma Mecburiyeti, s. 5; Öztürk/ Erdem, Ceza Muhakemesi, s. 188- 189; Öztürk

Bahri, “Türkiye’nin Yeni Savc Modeli ve Adil Yarglama”, in: Alman- Türk Karlatrmal Ceza Hukuku (Yayna Hazrlayanlar: Hilgendorf Eric/ Ünver Yener), C. III, stanbul 2010, s. 820;

Özbek/ Kanbur/ Doan/ Bacaksz/ Tepe, Ceza Muhakemesi, s. 68; Ünver/ Hakeri, s. 32; Toroslu/ Feyziolu, s. 30, 119; Centel/ Zafer, s. 99; Yenidünya, kn. 15; Uur Hüsamettin, “Ceza

Muhakemesinde Kovuturma Mecburiyetinden Maslahata Uygunluk lkesine”, TBBD, S. 73, 2007, s. 257; Özen Mustafa, “Kamu Davas Açma Konusunda Benimsenen lkeler, Cumhuriyet Savcsnn Takdir Yetkisi ve ddianamenin adesi”, ABD, Y. 67, S. 3, Yaz 2009, s. 19; Aydn Murat, “ddianamenin Unsurlar ve adesi“, HPD, S. 6, Mays 2006, s. 163.

anlamna geldi
i dile getirilmektedir100. Bunun nedeni olarak da savcnn durumaya katlmas zorunlulu
unun kovuturma mecburiyeti ilkesinin bir parças de
il, sadece kendine özgü bir usulî yükümlülük oldu
u öne sürülmektedir101. Fakat, Cumhuriyet savcs, kovuturma evresinde de isnatlarn hukuken ve fiilen savunmak zorunda oldu
undan savclk makam bakmndan kovuturma mecburiyeti ilkesinin kovuturma evresinde de geçerli oldu
u kabul edilmelidir. Kamu davasnn açlmasyla beraber iin esasn aratrma ödevinin mahkemeye geçti
i düüncesi bu hususta yeterli de
ildir; bu ödev kovuturma evresinde savclk açsndan da devam etmektedir. Bu noktada savclk bakmndan de
ien tek ey onun aratrma ve takip yetkisinin kovuturma evresine geçilmesiyle beraber tâli bir niteli
e dönümesidir102. Savclk bakmndan kovuturma mecburiyeti ilkesi, CMK m. 188/ 2’de yer alan sulh ceza mahkemesinde yaplan durumalarda Cumhuriyet savcsnn bulunmayaca
 düzenlemesinin uyguland
 hallerde dahi geçerlidir. Çünkü, bu halde Cumhuriyet savcs yalnzca durumada yer alamaz; fakat, ilgili dosyay takip etmekle yine de yükümlüdür. Dolaysyla kovuturma mecburiyeti ilkesi yalnzca soruturma evresinde de
il, ayn zamanda kovuturma evresinde de sonuç do
urur.

Kovuturma mecburiyeti ilkesinin hukuk politikas bakmndan anlam, hukuk devleti olmann bir gere
i olarak kamu davas açma tekelinin tamamlanma zorunlulu
unda yatmaktadr. Ayrca, bu ilke bireylerin konumlar, saygnlklar ve di
er kiisel özellikleri göz önüne alnmakszn ceza takibatnn eit biçimde yaplmasn güvence altna almaktadr. Bunun yan sra adlî makamlarn yetkilerini snrlayarak keyfî ve nesnel olmayan etki ve kararlardan adliyeyi korumaktadr. Tüm

100

Bkz. Löwe- Rosenberg/ Beulke, § 152 kn. 8; Roxin/ Schünemann, § 14 kn. 1; Roxin/ Arzt/

Tiedemann, s. 118; Schürer, s. 1; Karlsruher Kommentar- Pfeiffer/ Hannich,, Einl. kn. 5; Meyer- Goßner, § 152 kn. 2; Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 17; Volk, § 18 kn. 7; Hartmann/ Schmidt, kn. 86; Beulke, kn. 17; Pfeiffer, § 152 kn. 2; Joecks, § 152 kn. 3; Ranft, kn.

278- 279- 280; Nomos Kommentar- Pfordte, § 152 kn. 3; Heidelberger Kommentar- Gercke, § 152 kn. 3; Engländer, s. 8; Schulenburg Johanna, “Legalitäts- und Opportunitätsprinzip im Strafverfahren”, JuS 2004, s. 765; Avusturya Hukuku’nda ve sviçre Hukuku’nda da ayn düünce dile getirilmektedir. Avusturya için bkz. Fuchs, s. 110; sviçre için bkz. Sollberger Jürg, Das Opportunitätsprinzip im Strafrecht- Ein tauglicher Versuch zur Bewältigung des Bagatelldelikts?, Basel Frankfurt am Main 1989, s. 27, 29; Berkemeier, s. 97.

101_{Meyer- Goßner, § 152 kn. 2; Joecks, § 152 kn. 4.}

bu nedenlerden ötürü kovuturma mecburiyeti ilkesinin halkn adil ve sarslmaz bir yargnn varl
na güvenmesi bakmndan temel bir unsur oldu
u söylenmelidir103.

Esasen, ceza hukukunda var olan belirlilik ilkesi ve kanun ile ba
ll
n kovuturma mecburiyeti ilkesi ile olan ilikisine de de
inilmelidir. Kovuturma mecburiyeti ilkesi ile belirlilik ilkesi arasnda ba
lant kuran bir bak açs kovuturma mecburiyeti ilkesinin bir baka ilevini ortaya çkaracaktr. Gerçekten, kovuturma mecburiyetinin kanunî bir yükümlülük olmas, yaptrm içeren ceza hukuku normlarnn tutarl bir biçimde (ilenen her fiile) uygulanmasn zorunlu klar. Bu nedenle kanunkoyucu, hangi davranlarn cezalandrmay gerektiren hakszlk olarak nitelenece
ini önceden çok yönlü düünmelidir. Dolaysyla kanunkoyucu, boluk içeren emir ve yasaklarn uygulamada düzeltilmesini umarak hareket edemez. Bu yönüyle kovuturma mecburiyeti ilkesinin önemli bir getirisi, kovuturma mecburiyeti gere
i kanunkoyucuya ceza kanunlarnn belirlili
i ilkesine dikkat etme zorunlulu
u yüklemesidir104.

Son olarak belirtilmelidir ki, CMK m. 170/ 2’deki “Soruturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun ilendii hususunda yeterli üphe oluturuyorsa; Cumhuriyet savc
s
, bir iddianame düzenler” hükmü kovuturma mecburiyeti ilkesinin ceza muhakemesi sistemimizde istisnasz uyguland
 izlenimini yaratmaktadr. Oysa ki hemen aa
da incelenece
i üzere CMK m. 171 gere
i soruturma evresi sonucunda suçun ilendi
i hususunda yeterli üphe olusa dahi Cumhuriyet savcs gereken artlar gerçeklemi ise iddianame düzenlememe hakkna sahiptir. Bu sebeple CMK m. 170/ 2’de yer verilen düzenleme “Soruturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun ilendii hususunda yeterli üphe oluturuyorsa; kanunda aksi belirtilmedii sürece Cumhuriyet savc
s
, bir iddianame düzenler” eklinde de
itirilmelidir105.

103

Krl. Schürer, s. 3- 4; Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 74- 75; Karlsruher

Kommentar- Schoreit, § 152 kn. 13; Hassemer, s. 529; Öztürk, Ko
uturma Mecburiyeti, s. 33;

Tosun, HFM, s. 63- 64; Özbek/ Kanbur/ Doan/ Bacaksz/ Tepe, Ceza Muhakemesi, s. 68.

104_{Erb, s. 268; Deiters, s. 4; ayrca krl. Rieß Peter, “Die Zukunft des Legalitätsprinzips” , NStZ}

1981, s. 5; Tosun, HFM, s. 60; Kunter/ Yenisey/ Nuholu, s. 300.

105

Kovuturma mecburiyetinin kat bir ekilde kabul edilmesi ve kovuturma mecburiyetinin varl
nn gereklili
i maslahata uygunluk ilkesinin açklanmas bakmndan zorunluluk tekil etti
inden bu hususlara aa
da maslahata uygunluk ilkesi ile ilikisi çerçevesinde de
inilecektir.