Cumhuriyet savcısının kamu davasını açmada takdir yetkisi

T.C.

DOKUZ EYLÜL ÜN
VERS
TES
SOSYAL B
L
MLER ENST
TÜSÜ KAMU HUKUKU ANAB
L
M DALI

KAMU HUKUKU PROGRAMI YÜKSEK L
SANS TEZ

CUMHUR
YET SAVCISININ

KAMU DAVASINI AÇMADA TAKD
R YETK
S

Serkan MERAKLI

DANIMAN

Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK

YEM
N METN

Yüksek Lisans Tezi olarak sundu
um “Cumhuriyet Savc
s
n
n Kamu Davas
n
Açmada Takdir Yetkisi” adl çalmann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr düecek bir yardma bavurmakszn yazld
n ve yararland
m eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olutu
unu, bunlara atf yaplarak yararlanlm oldu
unu belirtir ve bunu onurumla do
rularm.

Tarih

..../..../... Serkan MERAKLI

ÖZET Yüksek Lisans Tezi

Cumhuriyet Savcsnn Kamu Davasn Açmada Takdir Yetkisi Serkan MERAKLI

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dal

Kamu Hukuku Program

5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu, 171’inci maddesiyle kamu davasnn açlmas bakmndan Cumhuriyet savcsna istisnaî nitelikte takdir yetkisi tanyarak Türk Hukuku’na önemli bir yenilik kazandrmtr. 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun yürürlükte bulunduu süreçte doktrin tarafndan da savunulmakta olan bu hususunun yasalamas yerinde olmutur.

5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 171’inci maddesinde ilk olarak, yarglama sonucunda faile ceza verilmemesini gerektiren sebeplerden ahsî cezaszlk sebebi veya etkin pimanlk hükümlerinin uygulanmasn gerektiren hallerin varl halinde Cumhuriyet savcsna kamu davasn açma bakmndan takdir yetkisi tannmtr. Fakat, bu konuda Cumhuriyet savcsnn verecei kovuturmaya yer olmad kararna kar itiraz imkannn getirilmemesi yerinde olmamtr. Ayn maddenin ikinci fkrasnda ise kamu davasnn açlmasnn ertelenmesi kurumuna yer verilmitir. Bu noktada önemli olan husus, kamu davasnn açlmasnn ertelenebilmesi için suçun ilenmesiyle kamunun veya madurun urad zararn üpheli tarafndan tazmin edilmesinin zorunlu olmasdr. Dolaysyla kanunkoyucu, Cumhuriyet savcsna kamu davasn açmada takdir yetkisi tanrken yalnzca üphelinin deil; ayn zamanda madurun da menfaatlerini göz önüne almtr.

Mevcut durumda yaplmas gereken, kanunkoyucunun att önemli bir adm olan Cumhuriyet savcsna kamu davasn açmada takdir yetkisi tannmasna yönelik düzenlemelerin daha ilevsel hale getirilerek uygulama alannn artrlmas olmaldr. Dolaysyla son yüzyl içerisinde Kta Avrupas Hukuku’nda hzl bir ekilde artan Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannmasna dayal hükümlerin Türk Hukuku’nda da geniletilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet savcs, Takdir Yetkisi, Kovuturma Mecburiyeti lkesi, Maslahata Uygunluk lkesi, Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi.

ABSTRACT Master’s Thesis

The Public Prosecutor's Discretionary Power in Filing Public Claim Serkan MERAKLI

Dokuz Eylül University Graduate School of Social Sciences

Department of Public Law Public Law Program

Law No. 5271 Turkish Criminal Procedure Code brought an important innovation to Turkish Law, with article 171, as it gives the public prosecutor the power of discretion in filing a public claim in exceptional situations. By the time Law No. 1412 Criminal Procedure Code was in force, this subject was supported deservedly by doctrine and lack of legal arrangement about this matter was criticized.

The article 171 of Law No. 5271 Turkish Criminal Procedure Code gave the public prosecutor discretionary powers in cases which the requirements for the application of the provisions of effective remorse, that lift the punishment as a personal ground, or the provisions of personal impunity are present. But not enabling right of oppose against the public prosecutor’s desicion in this subject is a defect. In the article 171 (II) postponing of the filing of the public claim is mentioned. Here the particular point is that, in order to be able to render the decision on postponing of filing the public claim, the damage of victim or the public, which has been occured through the committed crime, must be recovered. In consequence legislator, as giving the public prosecutor discretionary powers in filing public claim, took into account not only suspect’s interest, and also victim’s.

Under the present circumstances, these legal arrangements relating to the public prosecutor’s power of discretion in filing public claim, which are important newness, should be rendered more functional. Therefore these provisions’ extent should be enlarged in paralel with continental law.

Keywords: The public prosecutor, Power of discretionary, Obligation of prosecution principle, Opportunity principle, Postponing of the filing of the public claim

CUMHUR
YET SAVCISININ

KAMU DAVASINI AÇMADA TAKD
R YETK
S

Ç
NDEK
LER

TEZ ONAY SAYFASI………ii

YEMN METN ... iii

ÖZET ... iv ABSTRACT ... vi ÇNDEKLER ... viii KISALTMALAR ... xvii GR ... 1 B
R
NC
BÖLÜM B
R MUHAKEME MAKAMI OLARAK SAVCILIK VE CUMHUR
YET SAVCISININ KAMU DAVASI AÇMA YETK
S
I. SAVCI ve SAVCILIK KAVRAMLARI ... 3

II. SAVCILIIN YAPISI
LE
LG
L

LKELER... 7

A. Savclk Faaliyetinin Tek Ball
lkesi ... 7

1. Anlam ... 7

2. Savclk Faaliyetinin Tek Ball
lkesinin Etkileri ... 8

a. D Emir Yetkisi ... 8

b. Adalet Bakan Karsnda Cumhuriyet Savcsnn Konumu ... 9

B. Savclk Faaliyetinin Bütünlüü
lkesi ... 12

1. Anlam ... 12

a. Ülkemizde Mevcut Hukuki Düzenlemeler Karsnda Uygulanmakta

Olan Durum ... 13

aa.
ç Emir Yetkisi ... 13

bb. Astn Adli Faaliyeti Yerine Getirmedeki Özerklii ... 16

cc. Üstün (Cumhuriyet Basavcsnn) Konumu ... 16

dd. Emir Verme Yetkisinin Snrlar ... 17

aaa. Kovuturma Mecburiyeti
lkesi ... 17

bbb. Cumhuriyet Savcsna Takdir Yetkisi Tannan Haller ... 18

ccc. Hukuka Aykr Emir ... 18

ddd. Duruma Savcsnn Durumadaki Faaliyetine
likin Olarak Emir_{Verilebilmesi Hususu ... 19}

b. Ülkemizdeki Mevcut Uygulamaya
likin Eletirilerimiz ... 20

III. MUHAKEMEN
N RESM
L


LKES
... 29

A. Anlam ... 29

B.
stisnalar ... 31

IV. DAVASIZ YARGILAMA OLMAZ
LKES
... 33

V. KOVUTURMA MECBUR
YET

LKES
... 36

A. Terim ... 36

B. Anlam ... 38

K
NC
BÖLÜM

CUMHUR
YET SAVCISININ KAMU DAVASININ AÇILMASINDAK
TAKD
R YETK
S
N
N HUKUKÎ ESASI

I. MASLAHATA UYGUNLUK
LKES
... 44

A. Terim ... 44

B. Tarihî Geliimi ... 45

C. Anlam ... 48

II. KOVUTURMA MECBUR
YET

LKES
N
N SINIRLANDIRILAB
L
RL

NE
L
K
N DEERLEND
RMELER ... 52

A. Kovuturma Mecburiyetinin Kat Üstünde Kald Eletirisi ... 52

B. Cumhuriyet Savcsnn Siyasî Etki Altna Alnmas
htimali ... 55

C. Hukuk Devleti
lkesinin Gerçekletirilmesi ... 57

1. Genel Olarak ... 57

2. Kanun Önünde Eitlik
lkesi ... 57

3. Erkler Ayrl
lkesi ... 61

4. Ceza Kanunlarnn Belirlilii
lkesi ... 64

5. Kanunsuz Ceza Olmaz
lkesinin (Nullum Crimen Sine Lege) Dier Yüzü Olup Olmad ... 67

D. Hukuk Politikas Mülahazalar ... 69

1. Genel Olarak ... 69

2. Cezalandrmann Genel Önleme Amac... 69

3. Cezalandrmann Özel Önleme Amac ... 72

4. Madurun Menfaatlerini de Göz Önüne Alarak Onun Tatmin Edilmesi Amac ... 74

F. Ceza Hukukunun Son Çare Olma Özellii ... 79 G. Ara Deerlendirme ... 81 III. CUMHUR
YET SAVCISINA TANINAN TAKD
R YETK
S
N
N

MUHAKEME KANUNLARINDA DÜZENLENME EK
LLER
... 86 A. Maslahata Uygunluk
lkesinin Kural Olduu Haller ... 86 B. Cumhuriyet Savcsna Tannan Takdir Yetkisinin
stisna Olarak Kabul Edildii Haller ... 91 IV. KANUNUMUZUN KABUL ETT

S
STEM ... 95

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HUKUKUMUZDA CUMHUR
YET SAVCISINA KAMU DAVASININ AÇILMASINDA TAKD
R YETK
S
TANINAN HALLER ve BU YÖNDEK

ÖNER
LER
M
Z

I. HUKUKUMUZDA CUMHUR
YET SAVCISINA KAMU DAVASININ AÇILMASINDA TAKD
R YETK
S
TANINAN HALLER ... 97

A. Genel Olarak ... 97 B. Maddî Ceza Hukukuna Dayanan Takdir Yetkisi ... 98

1. Cezay Kaldran ahsî Sebep Olarak Etkin Pimanlk Hükümlerinin Uygulanmasn Gerektiren Koullarn Varl (CMK m. 171/ 1) ... 98

a. Türk Ceza Kanunu’nda Etkin Pimanlk Kavram ... 98 b. Etkin Pimanln Varlna Dayanlarak Kamu Davas

Açlmayabilmesi
çin Gerekli Olan artlar ... 100 aa.
lenen Fiil Bakmndan Türk Ceza Kanunu Özel Hükümler
çerisinde Etkin Pimanlk
le
lgili Düzenleme Mevcut Olmaldr ... 100 bb. Fail Bizzat Pimanlk Göstermi Olmaldr ... 100

cc.
lenen Fiil
le
lgili Olarak Düzenlenen Etkin Pimanlk Hükmü Faile Hiç Ceza Verilmemesini Gerektirmelidir ... 103 c. Cumhuriyet Savcsna Tannan Takdir Yetkisinin Türk Ceza

Kanunu m. 184/ 5’te Düzenlenen Etkin Pimanlk Hükmü Bakmndan Uygulanabilirlii ... 104 d. Cumhuriyet Savcsna Tannan Takdir Yetkisinin Türk Ceza

Kanunu m. 221’de Düzenlenen Etkin Pimanlk Hükmü Bakmndan Uygulanabilirlii ... 105 2. ahsî Cezaszlk Sebebinin Varl (CMK m. 171/ 1)... 105

a. ahsî Cezaszlk Sebebi Kavram ... 105 b. ahsî Cezaszlk Sebebinin Varlna Dayanlarak Kamu Davas Açlmayabilmesi
çin Gerekli Olan artlar ... 107 3. Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’e
likin Ortak Açklamalar .. 110 a. Hükmün Anlam ve Amac ... 110 b. Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’de Cezay Kaldran ahsî Sebep Olarak Etkin Pimanlk veya ahsî Cezaszlk Sebebinin Varlndan Baka Herhangi Bir Kritere Yer Verilmemi Olmasnn Sakncal Olup Olmad Hususu ... 111 c. Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’de Yer Verilen Düzenlemenin Kyas Yoluyla Faile Ceza Verilmemesini Gerektiren Dier Sebeplere de Uygulanabilirlii Sorunu ... 114 d. Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’e Dayanarak Kamu Davas Açlmayan Hallerde Cumhuriyet Savcsnn Verecei Karar ... 115 e. Cumhuriyet Savcsnn Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’e Dayanarak Kovuturmaya Yer Olmad Karar Verdii Hallerde Ayrca Müsadere Talebinde Bulunabilmesi Hususu ... 116

f. Suçlarn
çtima Halinde Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’in Uygulanabilirlii ... 117 g. Cumhuriyet Savcsnn Takdir Yetkisine Dayanarak Verecei Kovuturmaya Yer Olmad Kararnn Kesin Hüküm Niteliinde Olmamas ... 118 h. Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’in Cumhuriyet Savcsna Takdir Yetkisi Tanyan Dier Düzenlemeler
le
likisi ... 120 . Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1’e Dayanlarak Verilen

Kovuturmaya Yer Olmad Kararna Kar
tiraz Olanann Bulunmad Hususu ... 120 C. Muhakeme Hukukuna Dayanan Takdir Yetkisi: Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Kurumu (CMK m. 171/ 2- 5) ... 122

1. Hükmün Anlam ve Amac ... 122 2. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesinin Anayasa’ya Aykr Olup Olmad Hususu ... 124 3. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesinin Düzenlenme ekilleri 126 4. Koullar ... 128 a. Objektif Koul (Suç Bakmndan) ... 128

aa.
snat Edilen Suç Soruturulmas ve Kovuturulmas ikayete Bal Bir Suç Olmaldr (CMK m. 171/ 2) ... 128 bb.
snat Edilen Suç Üst Snr Bir Yl veya Daha Az Süreli Hapis Cezasn Gerektiren Suçlardan Olmaldr (CMK m. 171/ 2) ... 128 b. Sübjektif Koul (üpheli Bakmndan) ... 130 aa. Genel Olarak ... 130 bb. üpheli Daha Önce Kastl Bir Suçtan Dolay Hapis Cezas
le Mahkûm Olmam Bulunmaldr (CMK m. 171/ 3- a) ... 131

cc. Yaplan Soruturma Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Halinde üphelinin Suç
lemekten Çekinecei Kanaatini

Vermelidir (CMK m. 171/ 3- b) ... 132

dd. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi üpheli ve Toplum Açsndan Kamu Davas Açlmasndan Daha Yararl Olmaldr (CMK m. 171/ 3- c) ... 133

ee. Suçun
lenmesiyle Madurun veya Kamunun Urad Zarar Aynen
ade,Suçtan Önceki Hale Getirme veya Tazmin Suretiyle Tamamen Giderilmelidir (CMK m. 171/ 3- d) ... 136

aaa. Zararn Türü ... 136

bbb. Üçüncü Kiilerin Zararn Giderilmesine Etkisi ... 137

ccc. Zararn Tespit Edilmesi ... 138

5. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesinin Uzlama Hükümleri
le
likisi ... 139

6. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi- Önödeme
likisi ... 140

7. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Kararn Verecek Makam ... 143

8. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenme Süresi ... 143

9. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Kararnn Denetimi ... 144

10. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesinin Sonucu ... 145

11. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Kararnn Kaydedilmesi ... 146

12. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Karar Verilen Hallerde Cumhuriyet Savcsnn Ayrca Müsadere Talebinde Bulunabilmesi Hususu ... 146

13. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesine
likin
statistikî Verilerin Deerlendirilmesi ... 147

II. CUMHUR
YET SAVCISINA TAKD
R YETK
S
TANINMASI

YÖNÜNDEK
ÖNER
LER
M
Z ... 149 A. Ceza Muhakemesi Kanunu m. 171/ 1 Bakmndan ... 149 1. Cumhuriyet Savcsnn Kovuturmaya Yer Olmad Kararna Kar
tiraz
mkan Getirilmelidir ... 149 2.
ddianamenin Kabulü
le Duruma Evresi Arasnda Mahkemeye de Düme_{Karar Verme Yetkisi Tannmaldr ... 150} B. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Bakmndan ... 151

1. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Sadece Takibi ikayete Bal_{Suçlarla Snrl Olarak Uygulanmaktan Çkarlmaldr ... 151} 2. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesinin Koullar Arasnda HapisCezas
le Birlikte veya Seçimlik Olarak Adlî Para Cezas

Öngörülen Hallere de Açkça Yer Verilmelidir ... 152 3. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi
le Hükmün

Açklanmasnn Geri Braklmas Kurumlarnn Koullar Arasnda Yeknesaklk Salanmaldr ... 153 4. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi
le Önödeme Kurumlarnn Snrlar Birbirlerinden Keskin Bir ekilde Ayrlmaldr ... 154 5. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Karar Verilen Haller Bakmndan Suçtan Zarar Görene ahsî Dava Açma
mkan

Tannmaldr ... 155 6. Kamu Davasnn Açlmasnn Ertelenmesi Kurumunun Snrlarnn Daha Fazla Geniletilmesi Yerine Durumann Ertelenmesi Kurumuna Yer Verilmelidir ... 155 C. Cumhuriyet Savcs Dndaki Kurum ve Kiilere Tannan Takdir

D. Yurtdnda
lenen Suçlar Bakmndan ... 158 SONUÇ ... 160 KAYNAKÇA ... 169

KISALTMALAR

ABD : Ankara Barosu Dergisi AD : Adalet Dergisi

Alm. : Almanca

AMK. : Anayasa Mahkemesi Karar AY. : Anayasa

Bay OLG : Bayerisches Oberstes Landesgerichts BeckOK : Beck’scher Online Kommentar

BGE : Entscheidungen des schweizerischen Bundesgerichtshofs BGH : Bundesgerichtshof

BGHSt : Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Strafsachen Bkz. : Baknz

BVerfGE : Entscheidungen des Bundesverfassungsgerichts C. : Cilt

CD. : Ceza Dairesi

CHD : Ceza Hukuku Dergisi

CMUK : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu

Diss. : Dissertation dpn. : Dipnot E. : Esas Einl. : Einleitung GVG : Gerichtsverfassungsgesetz Hg. : Herausgeber (Editör)
BD : stanbul Barosu Dergisi HPD : Hukukî Perspektifler Dergisi

HSYK : Hakimler ve Savclar Yüksek Kurulu

HFM : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas in : çinde

TÜSBD : stanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi JuS : Juristische Schulung

JuS- Beil. : Juristische Schulung- Beilage JZ : Juristenzeitung K. : Karar kn. : Kenar Numaras Krl. : Karlatrnz m. : Madde

NJW : Neue juristische Wochenschrift NStZ : Neue Zeitschrift für Strafrecht OLG : Oberlandesgericht

s. : Sayfa S. : Say T. : Tarih

TBBD : Türkiye Barolar Birli
i Dergisi Vor : Vorbemerkungen

vd. : ve devam Y. : Yl Yarg. : Yargtay

YCGK : Yargtay Ceza Genel Kurulu ZRP : Zeitschrift für Rechtspolitik

G
R


5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu’nun Türk Hukuku’na kazandrd
 önemli yeniliklerden bir tanesi de Cumhuriyet savcsna kamu davas açma hususunda takdir yetkisi tannmas olmutur. Bu sayede ceza takibat sisteminde çok yönlü yararlar elde edilmesi amaçlanmtr. Fakat, bu yararlarn elde edilebilmesi elbette ki uygulamaclarn bu konuda gösterecekleri hassasiyet ile mümkündür. Dolaysyla bu hassasiyetin uygulamada ortaya çkabilmesi de Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannmasnn daha çok tartlmas ile mümkün olabilir. Bu sebeple bu yönde tartma ortamnn olumasnn önünün açlmas gerekmektedir.

Günümüzde, Cumhuriyet savcsnn kamu davas açma yetkisi ele alnd
nda, bu daha çok kovuturma mecburiyeti ilkesi ekseninde de
erlendirilmekte; Cumhuriyet savcsna bu konuda takdir yetkisi tannmasnn gereklili
i; e
er gerekiyor ise snrlar gibi hususlar ise maalesef çok fazla tartlmamaktadr. Cumhuriyet savcs kural olarak kovuturma mecburiyeti ilkesi ile ba
l oldu
u için bu ba
ll
n özünü zedelemeksizin ne ölçüde Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi verilmesi gerekti
i konusu, üzerinde durulmas gereken önemli bir husustur.

Bu çerçevede çalmamzn konusunu Cumhuriyet savcsnn kamu davasnn açlmasnda takdir yetkisi oluturmaktadr. Çalmamz üç bölüme ayrlmaktadr:

Buna göre ilk bölümde Cumhuriyet savcs bir muhakeme makam olarak incelenecek ve özellikle kamu davas açma yetkisi üzerinde durularak ilerleyen bölümlerde karlalacak sorunlarn çeitli noktalarna k tutulmu olacaktr. lk bölümde buna ba
l olarak, savcl
n hukukî niteli
i, savcl
n yaps, muhakemenin resmîli
i ilkesi, davasz yarglama olmaz ilkesi ve son olarak da kovuturma mecburiyeti ilkesi ele alnacaktr.

kinci bölümde ise Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannmasnn hukukî esas incelenecektir. Bu ba
lamda öncelikle maslahata uygunluk ilkesi ele alnacak,

daha sonra ise kovuturma mecburiyetinin snrlandrlabilirli
i ekseninde Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannmasnn mümkün olup olmad
 ve mümkün ise hangi kapsamda mümkün oldu
u tartlacaktr. Bu bölümde son olarak maslahata uygunluk ilkesinin ve Cumhuriyet savcsna kovuturma mecburiyeti ilkesi yannda istisna olarak tannan takdir yetkisinin ceza muhakemesi kanunlarnda düzenlenme ekillerine ve CMK’daki düzenlenme ekline de
inilecektir.

Nihayet üçüncü bölümde ceza muhakemesi hukukunda Cumhuriyet savcsnn kamu davas açmayabilece
i haller ve bu yöndeki öneriler ortaya konmaya çallacaktr.

B
R
NC
BÖLÜM

B
R MUHAKEME MAKAMI OLARAK SAVCILIK VE CUMHUR
YET SAVCISININ KAMU DAVASI AÇMA YETK
S

I. SAVCI ve SAVCILIK KAVRAMLARI

Savc kavram kiiyi, savclk kavram ise bir makam temsil eder. Savc kavramnn kii olarak Cumhuriyet savcsn temsil etmesinden ötürü; söz konusu yetkiler makama tannm oldu
undan burada savclk makam üzerinden bir de
erlendirme yaplmaldr.

Savcl
n muhakemedeki konumu ile ilgili olarak, muhakemedeki fonksiyonu ve yaplanmasndan hareket etmek gerekir. Bu bakmdan savcl
n yetkileri ve yükümlülükleri, muhakemedeki konumunu ve dolaysyla da hukuki niteli
ini somutlatrmaktadr1. Cumhuriyet savclarnn yetkileri ve yükümlülükleri incelendi
inde bunlarn ço
unlu
unun adli nitelikte oldu
u görülecektir2. Gerçekten, savclk mahkemelere paralel bir ekilde oluturulmu ve ceza muhakemesinde ceza

1 _{Löwe- Rosenberg/ Beulke Werner, Die Strafprozessordnung und das Gerichtsverfassungsgesetz}

Großkommentar, 5. Band, 26. Auflage, Berlin 2008, § 152 kn. 4.

2 _{Beulke Werner, Strafprozessrecht, 10. Auflage, Heidelberg 2008, kn. 88. Cumhuriyet savcsnn}

görevleri; adli göreve ilikin ilemleri yapmak, durumalara katlmak ve kanunyollarna bavurmak (5235 sayl Kanun m. 20/ 1), basavc tarafndan verilen görevleri yerine getirmek (5235 sayl Kanun m. 20/ 2), Cumhuriyet basavcsna gerekti
inde vekalet etmek (5235 sayl Kanun m. 20/ 3), cezalar infaz etmek (5235 sayl Kanun m. 17, 5275 sayl Kanun m. 5), kanunlarla verilen di
er görevleri yerine getirmek (5235 sayl Kanun m. 20/ 4), kamu davasnn açlmasn talep etmek ve kamu davasn yürütmek, koruma tedbirlerine bavurmak(5235 sayl Kanun m. 20/ 4)tr. Ayrca bkz. Keyman Selahattin, Ceza Muhakemesinde (Asl Ceza Muhakemesinde) Savclk, Ankara 1970, s. 142- 143; Özbek Veli Özer/ Kanbur M. Nihat/ Doan Koray/ Bacaksz Pnar/ Tepe lker, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2011, s. 191; Ünver Yener/ Hakeri Hakan, Ceza Muhakemesi Hukuku, 3. Bask, Ankara 2010, s. 190- 191; Centel Nur/ Zafer Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 7. Bask, stanbul 2010, s. 108- 109.

takibat ile muhakemeye katlm kendisine yüklenmi bir adlî organdr3. Savclk soruturma evresinin hzl bir ekilde yürütülmesinin yannda soruturmann hukuka uygun ve esasl-titiz bir ekilde gerçekletirilmesinden ve ayrca bunlar yerine getirirken toplumun menfaatleri karsnda tarafsz bir ekilde yaptrm talep etme ve adaletin korunmas bakmndan özel bir yükümlülük altndadr4.

3

BGH 24, 170, 171; Meyer- Goßner Lutz, Strafprozessordnung Mit GVG und Nebengesetzen, 51. Auflage, München 2008, GVG vor § 141 kn. 1; Beulke, kn. 88; Pfeiffer Gerd, Strafprozessordnung Kommentar, 5. Auflage, München 2005, § 152 kn. 1; Ranft Otfried, Strafprozessrecht, 3. Auflage, Richard Boorberg Verlag, Mörlenbach 2005, kn. 208; Joecks Wolfgang, Studienkommentar StPO, 2. Auflage, München 2008, § 152 kn. 2. Cumhuriyet savclarnn adli görevleri gere
i belirli mahkemeler nezdinde görev yapmalar (CMK m. 161/ 1) savclarn bu mahkemelere ba
ml olduklar anlamna gelmez. Cumhuriyet savclar, nezdinde görev yaptklar mahkemelerden ba
msz bir ekilde faaliyet gösterir. Nitekim Alman Mahkemeler Tekilat Kanunu § 150’de bu durum açkça düzenlenmitir (Hartmann Arthur/ Schmidt Rolf, Strafprozessrecht, 2. Auflage, Grasberg bei Bremen 2008, kn. 154; Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 1; Hellmann Uwe, Strafprozessrecht, 2. Auflage, Springer Verlag, Berlin Heidelberg 2006, kn. 82; Ranft, kn. 208).

4_{BGHSt 34, 217; Löwe- Rosenberg/ Beulke, § 152 kn. 4; Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 1;}

Rüping Hinrich, Das Strafverfahren, 2. Auflage, München 1983, s. 32; Pfeiffer, § 152 kn. 1.

Savclarn bu yükümlülük altnda bulunmalar, onlarn ceza muhakemesinde taraf olarak nitelendirilmemelerini gerektirir. Gerçekten Cumhuriyet savcs Türk ceza muhakemesinde taraf de
ildir. CMK m. 160/ 2 gere
i “Cumhuriyet savc
s
, maddi gerçein arat
r
lmas
ve adil bir

yarg
laman
n yap
labilmesi için, emrindeki adli kolluk görevlileri marifetiyle, üphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza alt
na almakla ve üphelinin haklar
n
korumakla yükümlüdür”. Cumhuriyet savcsnn bunun dndaki her davran maddi gerçe
i ortaya çkarma ve

adaletin korunmas yükümlülüklerine aykrlk oluturacaktr. Buna ek olarak CMK m. 260/ 3’te yer verilen hüküm gere
i Cumhuriyet savcsnn sank lehine olarak da kanun yollarna bavurabilmesi onun muhakemede taraf niteli
inin bulunmad
n desteklemektedir. Dolaysyla Cumhuriyet savcs meru bir çerçevede üpheli veya san
n hakkn elde etmesine katk sa
lamaldr. Cumhuriyet savcs elinden geldi
ince hakimin maddi gerçe
i aratrmasn ve maddi gerçe
e uygun düen hukuki uygulamay tesis etmesini tevik etmelidir (Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 8; Roxin Claus/ Schünemann Bernd, Strafverfahrensrecht, 26. Auflage, München 2009, § 9 kn.

11; Hellmann, kn. 101; Schlüchter Ellen, Strafprozeßrecht Kernwissen, 3. Auflage, Thüngersheim

Frankfurt am Main 1999, s. 37; ayrca krl. Beulke, kn. 88; Kunter Nurullah/ Yenisey Feridun/

Nuholu Aye, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 18. Bask, stanbul

2010, s. 318). Nitekim Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 06.10.2000 tarih ve R (87) 2000 19 sayl ceza adaletinde savcl
n rolü ile ilgili olarak ald
 tavsiye karar m. 24 uyarnca da savclk, görevini ifa ederken özellikle adil, tarafsz ve objektif bir ekilde hareket etmeli; Avrupa nsan Haklar Sözlemesi’nde kabul edilen insan haklar gibi haklar korumal ve onlara sayg göstermeli; ceza adaleti sisteminin olabildi
ince kusursuz çalmas için çaba göstermelidir.

Ayrca, Cumhuriyet savcs ile üpheli- sank arasnda var olan silahlarn eitli
i ilkesi, Cumhuriyet savcs ile üpheli-san
n haklarnn dengelenmesi anlamn tad
ndan Cumhuriyet savcsnn

Bunun yan sra adlî bir organ olmasna karlk savclk idarî, bir baka deyile hiyerarik (bürokratik) bir ekilde yaplanmtr. te yargsal organizasyonun tersine savclk bakmndan, bu tür bir hiyerarik organizasyon yapsnn söz konusu olmas savcl
n yürütme erki içerisinde de yer ald
n ortaya koymaktadr5. Fakat, buna ba
l olarak Cumhuriyet savclarnn, üstlerinin emirleri ile ba
l olduklar için hakimlerin sahip oldu
u ba
mszlk ayrcal
ndan yararlanamayacaklar söylenemez; çünkü, idarî bir yaplanmaya tabi olsalar dahi Cumhuriyet savclar aa
da da incelenece
i üzere adlî faaliyetleri bakmndan üstlerinin emirleri ile ba
l de
ildirler6. Bunun yansra Cumhuriyet savclarna di
er kamu görevlilerine oranla daha fazla güvence sa
lanm da olsa hem Adalet Bakanl
 ile Cumhuriyet

muhakemede taraf olmamas ile çelimez.(bkz. Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 8). Savcl
n zarar gören toplumsal makam taraf oldu
u görüü için bkz. Keyman, s. 174- 179.

5_{BVerfGE 103, 142, 156; Rüping, s. 31; Beulke, kn. 88; Krey/ Pföhler, s. 146. Bunun yan sra,}

Meyer- Goßner, savcnn verdi
i kararlardan özellikle kovuturmama kararlarnn hakim veya

mahkeme kararlarnn aksine maddi anlamda kesin hüküm niteli
i tamamasndan ötürü bu kararlarn yarg gücüne dayanmad
n, bu bakmdan da savcl
n yürütme erkine de dahil oldu
unu öne sürmektedir (bkz. Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 5). Ancak, Cumhuriyet savcsnn verdi
i kararlarn maddi anlamda kesin hüküm tamyor olmas onun faaliyetinin adli nitelikte oldu
u gerçe
ini de
itirmez. Örne
in verilen bu örnekteki kovuturmama kararnn idari nitelikte bir karar oldu
u, di
er bir deyile idari ilem oldu
u söylenemez. Bu karar adli bir karardr. Bu nedenle doktrinde savclk faaliyetlerini idari bir ilem veya eylem olarak kabul eden ve bunlara kar, bu ilem ve eylemlerin yasayla hakim denetimine tabi tutuldu
u hallerin dnda da olsa idari yarg yolunun açk oldu
unu savunan görüe katlmyoruz (bu görü için bkz. Centel/ Zafer, s. 111;

Ünver/ Hakeri, s. 189). Ayrca, örnein CMK m. 173/ 5 gerei Cumhuriyet savcsnn kamu davasnn açlmamas hususunda takdir yetkisini kulland hallerde savcnn verdii kovuturmama kararna itiraz olana kaldrldndan bu görüün kabul edilmesi halinde savcnn verdii takdir yetkisine dayanan kovuturmama kararna kar idari yargda iptal davas açlabilecektir. Cumhuriyet savcsnn burada verdii kovuturmama kararnn adli bir karar olduu açk olup bu karar idari ilem nitelii tamaz. Dolaysyla kanmzca yalnzca

savcnn vermi oldu
u idari kararlara kar idari yarg yoluna bavurulabilir. Bu da örne
in Cumhuriyet basavcl
nn adliyenin ileyii ile ilgili olarak verdi
i bir karar olabilir.

6

Krl. BVerfGE 32, 199; Ranft, kn. 208; Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 5; Peters Karl, Strafprozeß, 4. Auflage, Heidelberg 1985, § 23 II 1; Schäfer Gerhard, Die Praxis des Strafverfahrens, 4. Auflage, Stuttgart Berlin Köln Mainz 1976, § 6 I; Beulke, kn. 88; Rüping, s. 31;

Heinz Wolfgang, “Das deutsche Strafverfahren- Rechtliche Grundlagen, rechtstatsächliche

Befunde, historische Entwicklung und aktuelle Tendenzen”, s. 7 ( www.uni-konstanz.de/rtf/kis/strafverfahren.htm, eriim tarihi: 11.11.2010); Krey Volker/ Pföhler Jürgen, “Zur Weisungsgebundenheit des Staatsanwaltes –Schranken des internen und externen Weisungsrecht-” , NStZ 1985, s. 145.

basavclarnn hem de Cumhuriyet basavclar ile Cumhuriyet savclar arasndaki iliki ast-üst ilikisidir7. Fakat, bu durumun Cumhuriyet savclarnn ba
msz oldu
u anlamna gelmedi
i görüü de kanmzca yerinde de
ildir. Çünkü, Cumhuriyet basavcs ile Cumhuriyet savcs arasnda tam bir vesayet ilikisi bulunmaz. Cumhuriyet basavcs idarî yaplanma bakmndan Cumhuriyet savclarnn üstü olarak konumlandrlmtr. Fakat, adlî faaliyet söz konusu oldu
unda bu ast- üst ilikisi yerini yatay bir ilikiye brakmaldr.

Fakat, her ne kadar savcl
n yürütme erki içerisinde yer ald
 söylenebilirse de; adlî makam olarak savclk idarî makamlar gibi amaca uygunluk (yerindelik), güvenlik ve düzene yönelik bir idari faaliyet ifa etmemekte, hukukun temini ve uygulanmasna yönelik bir faaliyeti yerine getirmektedir8. Cumhuriyet savcs için hukuk bir çerçeve de
il, faaliyetinin konusudur9. Bu nedenle Cumhuriyet savcs yarg do
rultusunda çalmakta, ilevsel alan olarak yargya dahil bulunmakta ve hakim ile birlikte ceza hukuku alannda hukuku temin etme ve uygulama görevini yerine getirmektedir10. Alman Federal Anayasa Mahkemesi’nin de belirtti
i üzere, savc organik olarak yarg ile bütünlemi bir konumdadr11.

Görüldü
ü üzere savclk hem yürütme hem de yarg erki bakmndan ele alnabilir. Fakat, kanmzca savcl
n bugün Alman Hukuku’nda oldu
u gibi “sui generis” bir niteli
e sahip oldu
u kabul edilmelidir12. Bu kabulün temelinde

7_{Ünver/ Hakeri, s. 189.}

8_{Peters, Strafprozeß, § 23 II 2; ayrca krl. Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 6; Krey/ Pföhler, s.}

146. Bu sebeple Alman Doktrini’nde savclarn verilen emirlerle ba
l olmamas gerekti
i ve bunu temin amacyla da Alman Anayasas’nda savclarn yarg erki içinde yer ald
nn açkça düzenlenmesi gerekti
ini hakl olarak ifade eden görüler de vardr. Bu görü için bkz. Rautenberg Erardo Cristoforo, “Die Abhängigkeit der deutschen Staatsanwaltschaft”, GA 2006, s. 358.

9_{Peters, Strafprozeß, § 23 II 2.}

10 _{BVerfGE 9, 223, 228; ayrca bkz. BVerfGE 32, 199; Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 6;}

Roxin/ Schünemann, § 9 kn. 10; Krey/ Pföhler, s. 146; Mackenroth Geert W./ Teetzmann

Hanspeter, “Mehr Selbstverwaltung der Justiz- Markenzeichen zukunftsfähiger Rechtsstaaten”, ZRP 2002, s. 342.

11_{BVerfGE 9, 223, 228.}

12 _{Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 6; Roxin/ Schünemann, § 9 kn. 10; Rüping, s. 31;}

savcl
n çifte konuma ya da di
er bir deyile ara role sahip oldu
u düüncesi yatmaktadr13. Buna göre, savclk makam yürütme ve yarg arasnda arac konumunda olup bu iki erk arasnda köprü ilevi görmektedir14.

II. SAVCILIIN YAPISI
LE
LG
L

LKELER

A. Savclk Faaliyetinin Tek Ball
lkesi

1. Anlam

Cumhuriyet savclar, nezdinde görev yaptklar mahkeme saysnn gerektirdi
i miktarda bölünmek suretiyle görev yaparlar15. Ancak, burada savclklarn baz mahkemeler nezdinde görev yapyor olmasnn ayn zamanda bu mahkemelere ba
ml olarak faaliyet gösterdi
i anlamna gelmedi
i unutulmamaldr. Dolaysyla Cumhuriyet savclklarnn müstakil bir kurum oldu
u söylenmektedir16. Fakat, bu müstakillik savcl
n yapsal olarak, yetki çevresi içerisinde bann Cumhuriyet basavcs oldu
u bir vücut oluturmasndan ötürü snrldr17. te bu bütüncül yap çeitli kollara ayrlsa da esasen hiyerarik yaplanmadan kaynaklanan bir tek ballk söz konusu olmaktadr. Buna da savclk faaliyetinin tek ball
 ilkesi ad verilmektedir. Di
er bir deyile savcl
n tek

13_{Peters, Strafprozeß, § 23 II; Kühne Hans Heiner, Strafprozessrecht, 6. Auflage, Heidelberg 2003,}

kn. 133; Beulke, kn. 88; Ranft, kn. 233; Volk Klaus, Grundkurs StPO, 4. Auflage, München 2005, § 6 kn. 14; ayrca krl. Joachimski von Jupp/ Haumer Christine, Strafverfahrensrecht Kurzlehrbuch, 5. Auflage, Stuttgart München Hannover Berlin Weimar Dresden 2006, s. 31.

14 _{Meyer- Goßner, GVG vor § 141 kn. 6; ayrca krl. Rüping, s. 31. Keyman ise, savcl
 milli}

egemenli
i temsil eden, idari yapya sahip bir adalet organ olarak ifade etmektedir (bkz. Keyman, s. 74).

15 _{Löwe- Rosenberg/ Schäfer Karl/ Boll Olaf, StPO Großkommentar,}

32. Lieferung, 24. Auflage, Berlin New York 1993, GVG § 142 kn. 1; ayrca krl. Peters, Strafprozeß, § 23 III 1.

16

Bkz. Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 142 kn. 1; Karlsruher Kommentar- Schmid Karl Heinz/ Schoreit Armin, 6. Auflage, München 2008, GVG § 141 kn. 3; Kunter/ Yenisey/ Nuholu, s. 319.

17 _{Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 142 kn. 1; ayrca krl. Karlsruher Kommentar-}

ball
 ilkesi, Cumhuriyet basavcl
 makamnn banda Cumhuriyet basavcsnn yer almasn ve yetki çevresi içerisindeki tüm savclk faaliyetleri bakmndan makam temsil ederek denetleme ve gözetleme görevinin bulunmas anlamn tamaktadr. Fakat, kanmzca bugün artk savclk faaliyetinin tek ball
 ilkesi sert bir ekilde uygulanmamal; istisnaî durumlarda devreye sokulmaldr. Çünkü, savclar arasndaki ast- üst ilikisi idarî faaliyet bakmndan söz konusu olmakta; adlî faaliyet bakmndan ise kural olarak yatay bir iliki bulunmaktadr. Bu bakmdan, adlî faaliyet bakmndan çok istisnaî hallere özgü olmak kouluyla savclk faaliyetinin tek ball
 ilkesi devreye sokulmal ve basavcnn savcya emir vermesi mümkün olmaldr.

2. Savclk Faaliyetinin Tek Ball
lkesinin Etkileri

a. D Emir Yetkisi

D emir yetkisi Adalet Bakan ile Cumhuriyet basavcl
 arasndaki ilikiyi ifade eder18. Gerçekten, savcl
n hiyerarik bir ekilde yaplanm olmas ve buna ba
l olarak en üst gözetim makam olarak Adalet Bakan ile birlikte yürütme içinde de bulunmas, d emir yetkisinin kabulü bakmndan hukukî bir temel tekil etmektedir19. Adalet Bakan Cumhuriyet savcs olmad
 için, bir baka deyile savclk tekilat içerisinde yer almad
 için onun emir verme yetkisi “d
” olarak nitelenmektedir. E
er bu emir kabul edilebilir nitelikte ise Adalet Bakan’nn verdi
i d nitelikteki emir Cumhuriyet basavcs tarafndan iç emir yetkisi kullanlarak altnda görev yapan Cumhuriyet savcsna iletilir20. Dolaysyla buradan çkan sonuç Adalet Bakan’nn Cumhuriyet savclarna do
rudan emir verme yetkisinin bulunmad
dr. Adalet Bakan emir verme yetkisini ancak Cumhuriyet basavcl


18

Bkz. Meyer- Goßner, GVG vor § 146 kn. 1; Beulke, kn. 84; Volk, § 6 kn. 4; Krey/ Pföhler, s. 145; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 141; Ranft, kn. 224; Hartmann/ Schmidt, kn. 164.

19_{Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 20.}

aracl
 ile kullanabilir21. Fakat, kabul etti
imiz görü uyarnca bu açklamalarn adlî faaliyet bakmndan kural olarak geçerli olmad
 bir kez daha ifade edilmelidir.

b. Adalet Bakan Karsnda Cumhuriyet Savcsnn Konumu

Adalet Bakan’nn Cumhuriyet basavcl
na emir verme yetkisi normatif bakmdan 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu22 m. 5/ 3’ten kaynaklanmaktadr. Bu düzenlemeye göre, “Adalet Bakan
, yarg
yetkisinin kullan
lmas
na ilikin görevler hariç olmak üzere hakim ve savc
lar üzerinde gözetim hakk
n
haizdir”. Yine m. 5/ 3 uyarnca “Hakim ve savc
lar idari görevleri yönünden Adalet Bakanl

’na bal
d
rlar”. te bu düzenleme Adalet Bakan’nn emir verme yetkisinin idare hukukundan kaynaklanan boyutunu göstermektedir. Ancak, Adalet Bakan’nn emir verme yetkisinin bir di
er boyutu daha vardr ki o da anayasa hukukuna dayanmaktadr. Bugün Adalet Bakan’nn emir verme yetkisinin bir di
er kayna
nn yürütmenin meclise kar tad
 siyasi sorumluluk oldu
u savunulmaktadr23. Buna göre, parlamenter sorumluluk ancak yürütmenin astlarna verdi
i emirlerin yerine getiriliyor olmas halinde gerçekleebilir; bu husus bu nedenle demokratik hukuk devleti bakmndan da bir zorunluluktur24. Bu durum Anayasa’da hakimlere tannan ba
mszl
n savclara tannmamasyla da örtüüyor gibi gözükmektedir. Fakat, Bangalor Yerg Eti
i Kurallar ve Savclar çin Etik ve Davran Biçimlerine likin Avrupa Esaslar (Budapete lkeleri) HSYK tarafndan kabul edilmi olup artk hukukumuz bakmndan da etki göstermektedir. Bu sebeple de savclarn ba
mszl
na ilikin olarak Anayasa’da hüküm bulunmuyor oldu
u fikri bundan böyle bu konuda bir dayanak tekil etmemektedir25.

21

Ancak, bu husus mevzuatmzda açkça düzenlenmemitir. Bu hususun en ksa zamanda tpk Alman Mahkemeler Tekilat Kanunu § 147’de oldu
u gibi Kanun’da açkça düzenlenmesi gerekmektedir.

22

26.02.1983 gün ve 17971 sayl Resmi Gazete’de yaymlanmtr.

23_{Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 17, 20; Krey/ Pföhler, s. 146.}

24_{BVerfGE 9, 269, 281.}

25

Krl.
çel Kayhan, “Savclar çin Etik ve Davran Biçimlerine likin Avrupa Esaslar Budapete lkeleri I
nda Savcy Ret Sorunu”, TÜSBD, y. 7, s. 14, Güz 2008, s. 27, 31; Özbek Veli Özer,

Ayrca, Cumhuriyet basavcl
nn ve dolaysyla da Cumhuriyet savcl
nn faaliyetinin önemli bir ksm adlî faaliyet niteli
indedir. Yürütmenin parlamenter sorumluluunun Cumhuriyet savclnn adli faaliyetini kapsamadn; çünkü, Cumhuriyet savclarnn adli faaliyetlerini yerine getirmede özerk olduklarn savunduumuz için; Cumhuriyet savclnn idare hukuku anlamnda yürütmeye dahil olduu ve bu nedenle Parlamento karsnda kendi faaliyetlerinden ötürü Adalet Bakan’nn sorumlu olacandan bahisle Adalet Bakan’nn Cumhuriyet savclarnn adli faaliyetlerine, verecei emirler ile etki edebileceini savunan görüe katlmyoruz26

. Dolaysyla Adalet Bakan’nn adli faaliyete etkisi kabul edilemez27. Nitekim bu düünceyi CMK da desteklemektedir. Gerçekten, CMK CMUK’ta yer alan Adalet Bakan’nn Cumhuriyet savcsna kamu davas açma emri verme yetkisine dahi yer vermemitir.

Bu açklamalara göre Adalet Bakan ile Cumhuriyet Basavcl
 arasndaki ast-üst ilikisi içerisinde Adalet Bakan ya idarî faaliyete ilikin emir verebilecektir;

“Ceza Adaletinin Sa
lanmasnda Temel Etik lkeler”, CHD, Y. 6, S. 15, Nisan 2011, s. 7; Özbek/

Kanbur/ Doan/ Bacaksz/ Tepe, Ceza Muhakemesi, s. 82. 26

Katlmad
mz bu görü için bkz. Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 20; Hund Horst, “Brauchen wir die Unabhängige Staatsanwaltschaft?”, ZRP 1994, s. 471; Hellmann, kn. 98;

Turhan Faruk, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2006, s. 83- 84. Kunter/ Yenisey/ Nuho
lu ise,

ülkemizde u anda bunun mümkün olmad
n; ancak, bu gerekçelerle Adalet Bakan’nn savcya aratrma yapma emri verme yetkisinin tekrar tannmas gerekti
ini belirtmektedir. Bkz. Kunter/

Yenisey/ Nuholu, s. 320.

27 _{Kald ki yürütmenin parlamenter sorumluluu Cumhuriyet savclnn adli faaliyetini}

kapsamaz; çünkü, Cumhuriyet savclar adli faaliyetin yerine getirilmesinde özerktir. Nitekim

Adalet Bakanl
, kamu davasnn açlmas konusunda Cumhuriyet savclarna emir verme yetkisinin bulunmad
n 8 ubat 2008 tarihinde yapm oldu
u duyuruda da belirtmitir: “Kamuoyu gündemine gelen baz
olaylarla ilgili soruturma balat
lmas
ve dava aç
lmas
için

zaman zaman Adalet Bakan
’n
n, Cumhuriyet Savc
lar
na emir ve talimat vermesinin talep edilmesi nedeniyle aa
daki aç
klaman
n yap
lmas
gerekli görülmütür: 1412 say
l
eski Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun (CMUK) 148’inci maddesinde düzenlenmi olan “Adalet Bakan
’n
n kamu davas
aç
lmas
için Cumhuriyet Savc
lar
na emir verme yetkisi” Avrupa Birliine uyum yasalar
çerçevesinde ç
kar
lan 14.07.2004 tarihli ve 5219 say
l
kanunla kald
r
lm
t
r… Yukar
da aç
kland

gibi Adalet Bakan
’n
n, haz
rl
k soruturmas
balat
lmas
ve kamu davas
aç
lmas
için Cumhuriyet Savc
lar
na emir ve talimat verme gibi bir yetkisi

bulunmamaktad
r” (http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2008/subat08/talimat.htm, eriim tarihi:

ya da adlî faaliyete ilikin olmakla beraber kanunlarn uygulanmasnda ortaya çkan farkllklar ortadan kaldrmaya yönelik, bir baka deyile kanunlarn uygulanmasn göstermek üzere çkard
 yönetmeliklere uyulmasna yönelik tavsiyelerde bulunabilecektir28. Gerçekten, Adalet Bakan tarafndan savcla adlî faaliyete ilikin olarak dorudan ve ilgili yönetmelik ya da kanunun uygulanmasna yönelik bir emir verilemez. Örne
in, somut bir olayda Adalet Bakan’nn Cumhuriyet basavcsna savcnn uygulamay düündü
ü kanun maddesi yerine baka bir maddenin uygulanmas gerekti
ine dair verece
i emir, savcnn özerk olarak ifa etti
i adli faaliyeti ile örtümez. Ayn durum savcnn yönetmeli
e uymad
, bu yönetmelik do
rultusunda hareket etmesi gerekti
i hususu bakmndan da geçerlidir. Fakat, Adalet Bakanl
’nn çkard
 genelgeler tavsiye niteli
inde de
erlendirilmeli ve somut olayda Cumhuriyet savcs mevzuat ne ekilde uygulayaca
na kendisi özgür iradesi ve hukukî görüü ile karar vermelidir.

Son olarak vurgulanmaldr ki, savcln idari faaliyeti dnda yer alan bir konuda Adalet Bakan’nn Cumhuriyet basavclna emir verme yetkisi bulunmamaktadr29

. Bu çkarm yukarda savcl
n hukuki niteli
i bakmndan yapm oldu
umuz de
erlendirmenin do
al bir sonucudur; çünkü, Adalet Bakan’nn savclar üzerinde gözetim yetkisinin bulunuyor olmas (HSK m. 5/ 3) tek bana onun idari bir makam olarak de
erlendirilmesine yol açmaz. Dolaysyla savcl
n ana faaliyetinin adli nitelikte oldu
u da göz önünde tutularak onun salt yürütme ya da yarg erkine dahil olmas sonucuna ulalmamal; onun sui generis niteli
i bulundu
u kabul edilmelidir.

28

Krl. Krey/ Pföhler, s. 146; Rudolph Kurt, “Die politische Abhängigkeit der Staatsanwaltschaft”, NJW 1998, s. 1206; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 141; Erem Faruk, Diyalektik Açsndan Ceza Yarglamas Hukuku, 6. Bask, Ankara 1986, s. 148.

29

Adalet Bakan’nn Cumhuriyet savcsna emir verebilece
i görüü için bkz. Turhan, s. 84. Burada Adalet Bakan’nn Cumhuriyet basavcl
na adli faaliyete ilikin emir verme yetkisinin bulunmamasnn istisnasn CMK m. 309’da düzenlenen kanun yararna bozma kanun yolunun tekil etti
i söylenmelidir. Bu hükme göre “Hâkim veya mahkeme taraf
ndan verilen ve istinaf veya

temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleen karar veya hükümde hukuka ayk
r
l
k bulunduunu örenen Adalet Bakanl

, o karar veya hükmün Yarg
tayca bozulmas
istemini, yasal nedenlerini belirterek Yarg
tay Cumhuriyet Basavc
l

na yaz
l
olarak bildirir. Yarg
tay Cumhuriyet Basavc
s
, bu nedenleri aynen yazarak karar veya hükmün bozulmas
istemini içeren yaz
s
n
Yarg
tay
n ilgili ceza dairesine verir”.

B. Savclk Faaliyetinin Bütünlüü
lkesi

1. Anlam

Savclk faaliyetinin tek ball
 ilkesi ile savclk faaliyetinin bütünlü
ü ilkesi arasnda sk bir iliki vardr. Savclk faaliyetinin tek ball
 ilkesinin her bir savclk makamna etkisi savclk faaliyetinin bütünlü
ü anlamn tar. Gerçekten, her bir Cumhuriyet basavcl
 çevresinde faaliyet gösteren basavc ve savclarn hukuken tek bir bütün oluturmalar ve ayrca bunlarn içinden herhangi bir savcnn faaliyetinin, makamn tümü adna olmas savclk faaliyetinin bütünlü
üdür30. te bu sayede ilgili Cumhuriyet basavcl
 çevresi içinde savclk makam bölünmez bir bütün tekil eder ve tüm ilemler Cumhuriyet basavcl makam adna gerçekletirilir31. Bu nedenle örne
in, iddianamelerin ba ksmnda da faaliyet gösterilen Cumhuriyet basavcl
nn ad yer alr. te esasen aa
da de
inilecek olan basavcnn denetim ve gözetim yetkisinin kayna
 bu ilkedir. Ayrca savclk faaliyetinin bütünlü
ü ilkesi ilgili Cumhuriyet basavcl
 çevresi içinde faaliyet gösteren savclar arasnda ibölümünün yaplmas sonucunu do
urur. Bu ibölümü sonucu görev alan Cumhuriyet savcs, çevresi içinde görev yapt
 Cumhuriyet basavcl
nn temsilcisi konumunda olacaktr.

Savclk faaliyetinin bütünlü
ü ilkesi muhakemenin çeitli evrelerinde dosyay farkl savclarn takip edebilmesine de olanak sa
lar. Bu sebeple örne
in, soruturmay yapan Cumhuriyet savcs ile durumay takip eden Cumhuriyet savcsnn ve hatta kanunyoluna bavuran Cumhuriyet savcsnn ayn kiiler olmas gerekmez. Aksine birbirlerinden farkl olmalar muhakemede savclk makamnn objektifli
inin sa
lanmas bakmndan da yararl olacaktr. Savclk faaliyetinin bütünlü
ü ilkesinin imkan tand
 bu tür bir rotasyonun imkanlar elverdi
ince

30_{Keyman, s. 186.}

31_{Keyman, s. 186; Kunter/ Yenisey/ Nuholu, s. 322- 323. Cumhuriyet savcsnn, yap
 ilemleri}

Cumhuriyet basavcs adna yapt
 ve Cumhuriyet basavcsnn temsilcisi oldu
u görüü için bkz. Turhan, s. 82.

uygulanmas gerekti
i söylenmelidir32. Bu uygulama her ne kadar büyük ehirlerde yer alan adliyelerde söz konusu olmakta ise de daha küçük adliyelere sahip yarg çevrelerinde fiilî açdan imkanszlk sebebiyle ayn savc kimi zaman muhakemenin tamamnda faaliyet gösterebilmektedir.

2. Savclk Faaliyetinin Bütünlüü
lkesinin Etkileri

a. Ülkemizde Mevcut Hukuki Düzenlemeler Karsnda Uygulanmakta Olan Durum

aa.
ç Emir Yetkisi

5235 sayl Adli Yarg lk Derece Mahkemeleri le Bölge Adliye Mahkemelerinin Kurulu, Görev ve Yetkileri Hakknda Kanun33 m. 18 uyarnca “A
r ceza mahkemesi Cumhuriyet basavc
s
n
n; a
r ceza mahkemesinin yarg
çevresinde görevli Cumhuriyet basavc
lar
, Cumhuriyet basavc
vekilleri, Cumhuriyet savc
lar
ile bal
birimler üzerinde gözetim ve denetim yetkisi vard
r. Asliye ceza mahkemesi Cumhuriyet basavc
s
n
n o yer yarg
çevresinde görevli Cumhuriyet savc
lar
ile bal
birimler üzerinde gözetim ve denetim yetkisi vard
r”. Benzer düzenleme 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu m. 5’te bulunmaktadr. Buna göre, “…Yarg
tay Cumhuriyet Basavc
s
, Yarg
tay Cumhuriyet savc
lar
üzerinde, Dan
tay Basavc
s
, Dan
tay savc
lar
üzerinde, a
r ceza Cumhuriyet basavc
lar
, merkezdeki Cumhuriyet savc
lar
ile bal
ilçe Cumhuriyet basavc
lar
ve Cumhuriyet savc
lar
üzerinde, gözetim ve denetim hakk
na sahiptir”. Nitekim 5235 sayl Kanun m. 20/ 1- (2)’de Cumhuriyet savcsnn, Cumhuriyet basavcs tarafndan verilen adlî ve idarî görevleri yerine getirme görevinin bulundu
u düzenlenmitir. Bu iki kanunda yer alan düzenlemeler iç emir yetkisinin varl
n

32

Buradaki tek kstlama, çeitli ilemleri gerçekletiren savclarn ayn Cumhuriyet basavcl
 adna faaliyette bulunuyor olmas gereklili
idir (Keyman, s. 187).

33

ortaya koymaktadr. Dolaysyla burada ifade edilmek istenen Cumhuriyet basavclar ile Cumhuriyet savclar arasndaki idarî açdan var olan hiyerarik ilikidir34.

Cumhuriyet savcsnn Adalet Bakan karsndaki konumu ile Cumhuriyet basavcs karsndaki konumu birbirinden farkldr. Cumhuriyet savcsna emir verme hakkna sahip olan tek makam Cumhuriyet basavcl
dr. Adalet bakan- basavc ilikisinden daha ileri olan basavc- savc ilikisinin do
al sonucu her basavclk çevresinin bu makamn ba saylan basavc tarafndan tek elden idare edilmesidir35. Bir baka deyile, bir çok kola ayrlarak faaliyetlerini yerine getiren savclk makamnn, bu kollar hareket ettiren tek bir irade tarafndan (Cumhuriyet basavcs) yönlendirildi
i36 ve bu noktadan hareketle savcl
n tek bal bir tarzda örgütlendi
i söylenebilir37. Bugün kabul edilen ve uygulamada da etkisini fazlasyla gösteren düünce, bu tek bal örgütlenme dolaysyla Cumhuriyet basavcs altnda görev yapan Cumhuriyet savclarnn kendi mutlak hakimiyetlerine dayanarak de
il, Cumhuriyet basavcsnn birer temsilcisi olarak ilemlerini gerçekletirdikleri düüncesidir38. Dolaysyla bu görü uyarnca Cumhuriyet savcsnn gerçekletirdi
i ilemler hukukî geçerlik bakmndan Cumhuriyet basavcsnn ilemiymi gibi görülür39. Ayrca, uygulamada ve doktrinde kabul edilen görü Cumhuriyet

34_{Volk, § 6 kn. 4; Krey/ Pföhler, s. 145; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 141; Beulke, kn. 84.} 35_{Keyman, s. 190.}

36_{Karlsruher Kommentar- Schmid/ Schoreit, GVG § 144 kn. 1; Keyman, s. 190.}

37_{Peters, Strafprozeß, § 23 III 3; Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 18; Karlsruher}

Kommentar- Schmid/ Schoreit, GVG § 144 kn. 1; Rüping, s. 31; Krey/ Pföhler, s. 145; Hellmann, kn. 84; Hartmann/ Schmidt, kn. 157.

38 _{Bkz. Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 144 kn. 2; Karlsruher Kommentar- Schmid/}

Schoreit, GVG § 144 kn. 3; Schäfer Gerhard, Die Praxis des Strafverfahrens, 4. Auflage, Stuttgart

Köln Berlin Mainz 1976, § 6 I; Roxin/ Schünemann, § 9 kn. 5; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 140;

Volk, § 6 kn. 3; Krey/ Pföhler, s. 146; Schlüchter, s. 36; Rüping, s. 31; Ranft, kn. 228; Beulke,

kn. 82; Hellmann, kn. 88. Bu görü, Cumhuriyet savcsnn, Cumhuriyet basavcsnn yerine ilem yapyor oldu
u eklinde de ifade edilebilir (bkz. Peters, Strafprozeß, § 23 III 3). Bu düüncenin eletirisi için bkz. aa
da II B 2 b bal
 altnda yaplan de
erlendirmeler.

39 _{Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 144 kn. 2. Bu nedenle aa
da da belirtilece
i gibi,}

Cumhuriyet savcsnn gerçekletirdi
i ilem, savcl
n iç ilikisi kapsamnda verilen emre uygun olup olmad
ndan ba
msz bir ekilde hukuki alanda geçerlili
ini korur. Örne
in duruma savcsnn kovuturma evresinde kanunyolundan vazgeçmesi halinde, bu açklamas Cumhuriyet

savcsnn yalnzca Cumhuriyet basavcsnn temsilcisi olarak görev yapt
n; Adalet Bakan’nn temsilcisi olarak faaliyette bulunmad
n dile getirmektedir40.

ç emir yetkisi savcl
n tek bal ve hiyerarik yapsnn bir ifadesidir41. Gerçekten iç emir yetkisi görünürde Cumhuriyet basavcsnn 5235 sayl Kanun m. 18/ 1- (3) uyarnca “Gerektiinde adli göreve ilikin ilemler yapmak, durumalara kat
lmak ve kanunyollar
na bavurmak” görevi ile de örtümekte ve sonuç olarak savcl
n tek bal ve hiyerarik bir yapya sahip olmasn sa
lamaktadr. Ayrca savclk ilemlerinin tamam mahkeme kararlarnn aksine bir hakim veya mahkeme tarafndan denetlenebilme/düzeltilebilme imkanna sahip de
ildir; sadece kanunda gösterilen ilemler bakmndan savclk kararlarna kar hakim veya mahkeme denetimi gerçekleebilir. Bu sebeple iç emir yetkisinin ayn Cumhuriyet basavcl
 çevresindeki savclk ilemlerinin (özellikle kamu davasnn açlmas ve takipsizlik kararlar bakmndan) birlik ve istikrar sergilemesini teminat altna ald
 söylenmektedir42. Bugün doktrinde ve uygulamada kabul edilen bu düünce, Cumhuriyet savcsnn Cumhuriyet basavcs tarafndan verilen emirleri yerine getirme zorunlulu
u bulunmasnn onun özerkli
ini olumsuz olarak etkileyip etkilemedi
ini ayrca aratrmamaktadr43. Çünkü, bu görüe göre emir ald
 makam, temsilcisi olarak görev yapt
 Cumhuriyet basavcsdr. Bu görüe göre, Cumhuriyet basavcsnn verece
i emir idari faaliyete ilikin olabilece
i gibi adli faaliyete ilikin de olabilir.

basavcsnn emrine aykr olsa dahi geçerli
ini koruyacaktr (bkz. BGH, vom 03.07.1964- 2 StR 208/ 64 (NJW 1964, s. 1969); Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 144 kn. 2; Roxin/

Schünemann, § 9 kn. 5; Karlsruher Kommentar- Schmid/ Schoreit, GVG § 144 kn. 4).

40_{Krey/ Pföhler, s. 146. Kald ki, Adalet Bakan’nn savcnn sahip oldu
u yetkilere sahip olmad
}

da söylenmelidir (krl. Krey/ Pföhler, s. 146; Roxin/ Schünemann, § 9 kn. 5). Ancak, Cumhuriyet savcs ne Cumhuriyet basavcsnn ne de Adalet Bakan’nn temsilcisidir. Cumhuriyet savcs yalnzca Cumhuriyet basavcl
 makamnn temsilcisidir.

41_{Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 18; ayrca krl. Krey/ Pföhler, s. 148.}

42_{Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 18.}

43

bb. Astn Adli Faaliyeti Yerine Getirmedeki Özerklii

Emir verme yetkisinin varl
na ra
men Cumhuriyet savclar yalnzca Cumhuriyet basavcl
nn temsilcisi olarak de
il bunun yannda görevlerini ifa haklarna dayal olarak faaliyet gösterirler44. Emrin yerine getirilip getirilmedi
i savcl
n iç meselesidir; dolaysyla hakim veya mahkemeye kar bir anlam ifade etmemektedir. Bunun bir sonucu olarak da Cumhuriyet savcsnn gerçekletirdi
i ilemin geçerlili
i ilemin kendisine verilen emir ile uyumlu olup olmad
na ba
l de
ildir45. Dolaysyla hukuka uygun olarak Cumhuriyet basavcsnn verdi
i ba
layc emir yalnzca iç ilikide sonuç do
urup Cumhuriyet savcsnn, verilen emre uyma yükümlülü
üne aykr olarak gerçekletirdi
i ilem hukukî alanda geçersiz olmayacaktr46. Ayrca savclk makamnn ba olan Cumhuriyet basavcsnn, Cumhuriyet savcsndan bu dosyay almas ve kendisinin ya da görevlendirece
i baka bir Cumhuriyet savcsnn ilgili ilemi gerçekletirmesi, verilen emrin yerine getirilmemesinin yaptrm olarak görülebilir47.

cc. Üstün (Cumhuriyet Basavcsnn) Konumu

Cumhuriyet basavcs savclk tekilatnda idarî faaliyet bakmndan nüfuz sahibidir. Cumhuriyet basavcl
na ba
l olarak faaliyet gösteren Cumhuriyet

44_{Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 142 kn. 5; Erem, s. 148.}

45_{BGHSt, 19, 382; Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 40; Karlsruher Kommentar-}

Schmid/ Schoreit, GVG § 146 kn. 10; Meyer- Goßner, GVG vor § 146 kn. 8.

46_{Karlsruher Kommentar- Schmid/ Schoreit, GVG § 146 kn. 10; Meyer- Goßner, GVG vor § 146}

kn. 8; Peters, Strafprozeß, § 23 III 3; Roxin/ Schünemann, § 9 kn. 5; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 140; Beulke, kn. 82; Hellmann, kn. 88. Alman Mahkemeler Tekilat Kanunu § 144’te savcnn herhangi bir özel yetkiye sahip olmakszn görev alanna giren her konuda ilem yapmaya yetkili oldu
u düzenlemesine yer verilmitir. Hukukumuzda ise 5235 sayl Kanun m. 20/1- (1)’de Cumhuriyet savcsnn adli göreve ilikin ilemleri yapmak, durumalara katlmak ve kanunyollarna bavurmak görevlerinin bulundu
u düzenlemesi yer almaktadr. Bu hükümlerin yukarda açklanan, verilen emre aykr olarak gerçekletirilen ilemin hukuki alanda geçerli olmas gere
inin dayana
 oldu
u söylenmelidir (Beulke, kn. 82; Hellmann, kn. 91).

47 _{Keyman, s. 191. Fakat aa
da II B 2 b bal
 altnda yaplacak açklamalarda da de
inilece
i}

üzere bu yetki Cumhuriyet savclarnn özerkliklerini ortadan kaldracak ekilde de
il; oldukça istisnai durumlarda son çare olacak ekilde kullanlmaldr.

savclar fiilî olarak geni bir özerkli
e ve bireysel sorumlulu
a sahip olmalarna ra
men hukukî anlamda sadece Cumhuriyet basavcl
 makamnn temsilcisi olarak hareket etmektedirler48. Cumhuriyet basavcsnn 5235 sayl Kanun m. 18/1- (2) uyarnca “Basavc
l

n verimli, uyumlu ve düzenli bir ekilde çal
mas
n
salamak, i bölümünü yapmak” görevi bulunmaktadr. Yine 5235 sayl Kanun m. 18/2-3’e göre, “A
r ceza mahkemesi Cumhuriyet basavc
s
n
n; a
r ceza mahkemesinin yarg
çevresinde görevli Cumhuriyet basavc
lar
, Cumhuriyet basavc
vekilleri, Cumhuriyet savc
lar
ile bal
birimler üzerinde gözetim ve denetim yetkisi vard
r. Asliye ceza mahkemesi Cumhuriyet basavc
s
n
n o yer yarg
çevresinde görevli Cumhuriyet savc
lar
ile bal
birimler üzerinde gözetim ve denetim yetkisi vard
r”.

dd. Emir Verme Yetkisinin Snrlar

aaa. Kovuturma Mecburiyeti
lkesi

Emir verme yetkisi öncelikle kovuturma mecburiyeti ilkesi tarafndan snrlanmaktadr49. Kanunun savcya herhangi bir takdir yetkisi brakmad
 ve kesin bir ekilde belirli bir ilemin yaplmasn ondan bekledi
i hallerde bundan farkllk gösteren emirler hukuka aykr nitelikte olur50. Fakat, Türk Hukuku’nda Cumhuriyet basavcs dndaki bir makamn Cumhuriyet savcsna emir verme yetkisi bulunmad
; Cumhuriyet basavcsna da Adalet Bakan’nn sadece idarî faaliyetler ile snrl olarak emir verme yetkisi bulundu
u için Cumhuriyet savcsna verilecek

48

Bizzat basavcnn temsilcisi olduklar görüü için bkz. Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 142 kn. 6.

49

Alman Hukuku’nda ise bu snrlamann öncelikle yine kovuturma mecburiyeti ilkesinden kaynakland
 ifade edilse de genel olarak Alman Anayasas § 20/ 3’te yer alan yürütme ve yarg erklerinin kanun ve hukuk ile ba
l oldu
u düzenlemesinden kaynakland
 dile getirilmektedir. Bkz. Löwe- Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 21; Krey/ Pföhler, s. 148; Hund, s. 472;

Beulke, kn. 85; Hellmann, kn. 94.

emrin kovuturma mecburiyeti ilkesi ile snrlanmas Türk Hukuku bakmndan bir özellik arz etmeyecektir51.

bbb. Cumhuriyet Savcsna Takdir Yetkisi Tannan Haller

Cumhuriyet savcsna kanun tarafndan takdir yetkisi tannan hallerde Cumhuriyet basavcsnn verece
i emir, takdir yetkisinin kullanlmasn ortadan kaldracak dereceye varmamaldr52. Aksi takdirde kanunun Cumhuriyet savcsna verdi
i takdir yetkisinin bir anlam kalmayacaktr. Kald ki, Cumhuriyet basavcsnn Cumhuriyet savcsnn adli faaliyetine kural olarak müdahale etme hakk bulunmad
 kabul edilmelidir53. Fakat, bugün uygulamada Cumhuriyet basavcsnn Cumhuriyet savcsna örne
in m. 171 uyarnca takipsizlik karar vermemesi yönünde talimat verdi
i ya da tavsiyelerde bulundu
u görülmektedir.

ccc. Hukuka Aykr Emir

Hiçbir durumda Cumhuriyet basavcsnn verece
i emir hukuka aykr amaçlarn yerine getirilmesine hizmet edemez. Cumhuriyet basavcsnn Cumhuriyet savcsna verece
i emir hukuka ve iin esasna aykr olamaz54.

51

Ancak, Alman Hukuku’nda Adalet Bakan’nn adli konularda da emir verme yetkisinin bulundu
u kabul edildi
inden Adalet Bakan’nn basavcnn ya da savcnn yükümlülükleri ve sorumluluklarna dikkat etmesi gerekti
i; zira, Adalet Bakan’nn da kovuturma mecburiyeti ilkesi ile ba
l oldu
u yüksek yarg kararlarnda ve doktrinde vurgulanmaktadr. Bkz. BGH, vom 23. 9. 1960 - 3 StR 28/60(NJW 1960, s. 2346); OLG Celle, vom 30. 4. 1971 - 2 Ws 94/71 (NJW 1971, s. 1375); Karlsruher Kommentar- Schmid/ Schoreit, GVG § 146 kn. 7; Meyer- Goßner, GVG vor § 146 kn. 3.

52

Aksi yönde ve takdir alann amamak kouluyla emir verilebilece
i yönünde bkz. Löwe-

Rosenberg/ Schäfer/ Boll, GVG § 146 kn. 23; Ranft, kn. 237; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 140; Joachimski/ Haumer, s. 32.

53

Bu düüncenin daha ayrntl de
erlendirmesi için bkz. aa
da II B 2 b bal
 altnda yaplan açklamalar.

54 _{BGHSt 9, 223, 229; Karlsruher Kommentar- Schmid/ Schoreit, GVG § 146 kn. 10; Meyer-}

Cumhuriyet basavcsnn Cumhuriyet savcsna hukuka aykr emir vermesi durumunda Anayasa m. 137 ve TCK m. 24/ 2’ye göre hareket edilecektir. Bu nedenle Cumhuriyet basavcsnn verdi
i emrin hukuka aykr oldu
unu düünen Cumhuriyet savcs Anayasa m. 137’ye göre hareket etmeli ve emri yerine getirmemeli; bu aykrl
 emri verene bildirmelidir. Ancak, Cumhuriyet basavcs emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yinelerse emir yerine getirilmelidir. Bu durumda Anayasa m. 137 emri yerine getirenin sorumlu olmayaca
n belirtmitir. Buna karlk, Anayasa’da bu durumda emri verenin sorumlu olup olmayaca
na ilikin bir düzenleme yer almamaktadr. Fakat, hukuka aykr bir ilemin yerine getirilmesi bakmndan kural, bu ilemin sonuçlarna katlanmak ve sorumlu olmak oldu
una göre, Anayasa’da bu konuda herhangi bir düzenlemeye yer verilmemi olmas emri veren makam olan Cumhuriyet basavcsnn bu ilem bakmndan sorumluluk tad
n ortaya koyar. Ancak, e
er Cumhuriyet basavcsnn verdi
i emrin konusu suç tekil ediyor ve Cumhuriyet savcs buna ra
men bu emri yerine getiriyorsa bu durumda Anayasa m. 137/ 2 ve TCK m. 24/ 3 uyarnca bu emir hiçbir suretle yerine getirilmemesi gereken bir emir oldu
undan hem emri veren hem de emri yerine getirenin sorumlulu
u do
ar. Cumhuriyet basavcsnn Cumhuriyet savcsna, yürütülmekte olan bir soruturma dosyasnn kapatlmas emrini vermesi bu hususa örnek oluturmaktadr.

ddd. Duruma Savcsnn Durumadaki Faaliyetine
likin Olarak Emir Verilebilmesi Hususu

Doktrinde savcnn muhakemede her ne kadar basavcdan ald
 emre uyma zorunlulu
u bulundu
u ileri sürülüyor da olsa ço
unluk görüü, verilen emre uyma zorunlulu
unun duruma evresinde özellikle delillerin de
erlendirilmesi ve esas hakkndaki mütalaa bakmndan bulunmad
n savunmaktadr55. Bu düünce, savcnn delillerin de
erlendirilmesi ve esas hakkndaki mütalaasnn da mahkemeye tannan güvencelere ba
lanmas gerekti
ini, mahkemenin bu hususlara ilikin olarak

55_{Roxin/ Schünemann, § 9 kn. 13; Schäfer, § 6 III 2; Beulke, kn. 86; Joachimski/ Haumer, s. 32;}

kanaatini özgürce ve durumada önüne gelen-tartlan noktalara ba
l olarak vermesine dayandrmaktadr. Dolaysyla vastaszlk ilkesinin sonucu olarak bu görü ileri sürülmekte; vastaszlk ilkesinin uygulanmas bakmndan hakim ve savc arasnda ayrm yaplmamas gerekti
i ifade edilmektedir56.

Fakat, Cumhuriyet savcsnn Cumhuriyet basavcsndan adlî faaliyete ilikin hiçbir konuda emir almamas gerekir. Çünkü, Cumhuriyet savcs muhakemenin bütünü bakmndan ele alnd
nda yapt
 faaliyet özellikle soruturma evresinde temelde hakimin faaliyetinden çok da farkl de
ildir. Dolaysyla vastaszlk ilkesinin Cumhuriyet savcs bakmndan uygulanabilmesi onun basavcdan muhakemenin bütünü süresince adlî faaliyetine ilikin emir almamasn zorunlu klar. Bu nedenle yukarda belirtilen düünceye dayal bir ayrm yaplmas, gerçe
in bir ksmnn göz ard edildi
ini göstermektedir; çünkü, savcnn duruma evresinde emir almamas gerekti
ini ileri süren yazarlarn bu görülerini dile getirirken savcnn soruturma evresindeki faaliyeti bakmndan ayn düünceyi paylamamalar hem anlamszdr hem de düüncelerini temelsiz klmaktadr.

b. Ülkemizdeki Mevcut Uygulamaya
likin Eletirilerimiz

Uygulamada Cumhuriyet basavcsnn Cumhuriyet savcs karsndaki emir verme yetkisi oldukça geni bir ekilde yorumlanmaktadr. Bu geni yoruma dayanarak kimi zaman Cumhuriyet basavclarnn Cumhuriyet savclarna her konuda emir vermesi söz konusu olmaktadr. Fakat, bu geni yorumlama Cumhuriyet savclarn Cumhuriyet basavcs karsnda ilevlerini tam olarak yerine getiremeyecek bir konuma indirgeyebilir.

Kanmzca olmas gereken, Cumhuriyet basavcsnn iç emir yetkisini kullanarak Cumhuriyet savcsna adlî faaliyete ilikin emir vermesinin son derece istisnaî durumlara özgü olarak uygulanmas olmal ve Cumhuriyet basavcs adlî faaliyetin yerine getirilmesi bakmndan Cumhuriyet savcsnn özerkli
ine sayg

56

göstermelidir57. Oysa bugünkü uygulamamz basavcnn yetkilerinin oldukça geni bir ekilde düzenlendi
i Almanya’daki uygulamaya benzer ekilde gerçeklemektedir. Fakat, bu yerinde de
ildir; çünkü, öncelikle Alman Mahkemeler Tekilat Kanunu’nda basavcnn yetkileri geni bir ekilde açkça düzenlenmitir. Bizde ise bu tür bir açklk yoktur ve ayrca var olan yetkinin de “gerektiinde” kullanlaca
 düzenlenmitir. Ayrca her ne kadar son yllarda ülkemizde hukuk devleti olmak bakmndan bir çaba hissedilmekteyse de Almanya hukuk devleti olmak bakmndan Türkiye’den oldukça ileridedir. Bunun yansra, hukuk devleti olmak bakmndan her ne kadar ülkemiz kadar olmasa da çeitli sorunlar yaayan talya’da 1990’l yllarn banda yaplan kanun de
iikli
i ile basavclarn savclara emir verme yetkisi kural olarak kaldrlm ve çok sk ve açk snrlamalara ba
lanmtr. Ülkemizde ise yapsal sorunlar bize daha yakn olan talya’y göz önüne almak gerekirken yapsal sorunlar ülkemizdeki sorunlarla hiç örtümeyen Alman uygulamasnn esas alnmas uygulamada tpk u anda oldu
u gibi keyfîlik tehlikesi ve hukuk devleti ile ba
damayan, adlî faaliyetin özerkli
ine ters düen sonuçlar do
urmaktadr. Dolaysyla uygulamada gerçekletirildi
i gibi Cumhuriyet basavcs istedi
i her konuda Cumhuriyet savcsna emir vererek ona müdahale etmemelidir.

Bu düüncelerimizin temelini u hususlar oluturmaktadr:

57

Nitekim talya’da da bizim burada ifade etmeye çalt
mz uygulama 90’l yllarda kanunkoyucu tarafndan düzenlenerek hayata geçirilmitir. talya’daki düzenlemeye göre hem Adalet Bakan’nn hem de basavcnn savcya kural olarak emir verme yetkisi bulunmamaktadr. Basavcnn yalnzca açkça snrlandrlm “yerine geçerek ilem yapma” ve “ilgili i bak
m
ndan baka bir

savc
y
görevlendirme” hakk bulunmaktadr. Buna göre yalnzca; savcnn görevini ifada çok a
r

bir engelin ortaya çkmas, faaliyet bakmndan çok önemli bir gereklili
in olumas ya da savcnn görevden ihraç edilmesi halleri ile snrl olarak basavc bu yetkilerini kullanabilecektir. Ayrca bu ekilde snrlandrlm olan basavcnn “yerine geçerek ilem yapma” ve “ilgili i bak
m
ndan

baka bir savc
y
görevlendirme” yetkilerinin kötüye kullanlmasnn önüne geçebilmek ve

effafl
n güvence altna alabilmek amacyla basavcnn bu yetkilerini yazl biçimde gerekçelendirmesi zorunlulu
u getirilmitir. Böylece soruturma evresine gizli ve açk müdahalelerden talyan Hukuku’nda söz edebilmek pek mümkün gözükmemektedir (Maier Winfried, “Wie unabhängig sind Staatsanwälte in Deutschland ?”, ZRP 2003, s. 390; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 1272).

x Cumhuriyet basavcsnn her konuda Cumhuriyet savcsna emir verme yetkisinin bulundu
unun kabulü, Cumhuriyet savcsnn Cumhuriyet basavcsnn temsilcisi olarak görev yapt
 ve bu nedenle onun yerine ilemde bulundu
u düüncesine dayandrlamaz. Çünkü, Cumhuriyet savclar Cumhuriyet basavcsnn de
il, Cumhuriyet basavcl
 makamnn temsilcisi olarak faaliyette bulunurlar. Bu sebeple örne
in iddianamenin banda Cumhuriyet basavcl
nn ad yazlr. Cumhuriyet basavcl
 makamn temsil etmek makamn ba olan Cumhuriyet basavcsn temsil etmek de
ildir. Cumhuriyet basavcsnn statüsünü yalnzca makamn ba olarak tespit etmek ve idarî faaliyet yönünden özel bir göreve sahip bulunduunu kabul etmek gerekir. Cumhuriyet basavcsn bu ekilde niteledikten sonra Cumhuriyet basavcsnn emir verme yetkisinin varl
na ra
men Cumhuriyet savclarnn yalnzca Cumhuriyet basavcsnn temsilcisi olarak de
il bunun yannda görevlerini ifa haklarna dayal olarak faaliyet gösterdiklerini de vurgulamak gerekir58. Dolaysyla Cumhuriyet savcs yalnzca Cumhuriyet basavcs tarafndan verilen emirleri yerine getirmekle görevli bir memur de
il, kendi adlî faaliyetini özerk bir ekilde yerine getirmek hakkna sahip hukuk adamdr.

x Öte yandan Cumhuriyet basavcsnn Cumhuriyet savcsnn adlî faaliyetine sk sk müdahale etmesi Cumhuriyet savcsnn görevini yerine getirmez duruma gelmesine sebep olur. Çünkü, böyle bir konuma itilen Cumhuriyet savcs öncelikle her zaman üzerinde bir bask unsuru hissedecektir. Bu da onun, görevlerini gere
ince yerine getirebilmesini engeller. Bu sebeple Cumhuriyet savcsna geni bir özerklik sa
lanmas ve adlî faaliyetini vicdannca ve hür iradesiyle yerine getirmesinin temin edilmesi uygulamada mutlaka hayata geçirilmelidir.

x Uygulamada savclk makamnn idarî ve adlî faaliyeti birbirinden kesin ve net çizgilerle ayrlmaldr. Savclk makamnn adlî faaliyetinin yansra idarî faaliyetinin de bulunmas ve buna ba
l olarak yürütme erki içinde de fonksiyona sahip olmas savclk makamnn yapsnn de
erlendirilmesinde hatal yaklamlara yol açabilir. Nitekim uygulamada da maalesef Cumhuriyet savcs Cumhuriyet