Kanun Önünde Eitlik
lkesi

Anayasa m. 10’da kanun önünde eitlik ilkesi yer ald
ndan kanunkoyucu bu ilkeyi gerçekletirme yükümlülü
ü altndadr. Kanun önünde eitlik ilkesi

54

vatandalar devlet gücünün keyfî biçimde kullanlmasnn olumsuz etkilerinden koruma anlamn tad
ndan ve bu amac güttü
ünden kanun önünde eitlik ilkesinin etkileri ceza takibatnda da kendini göstermelidir55.

Uygulamada eitli
in sa
lanmas için Anayasa m. 10’da yer alan hüküm ço
u zaman do
rudan kovuturma mecburiyeti ilkesine indirgenmektedir. Buna ba
l olarak fiiliyatta bu ilke, yeterli suç üphesinin varl
 halinde kiisel konumuna baklmakszn herkesin hakim önüne çkartlmas olarak de
erlendirilmekte ve eitlik ilkesinin bu yolla azamî seviyede ceza muhakemesi uygulamasna geçirilece
i düünülmektedir56. Fakat, aa
da daha ayrntl de
inilece
i üzere, cezalandrmay toplumsal zorunluluk ve amaca uygunlu
a ba
layan genel ve özel önleyici görüler aracl
yla mutlak ceza teorisinin terk edilmesiyle birlikte kovuturma mecburiyeti ilkesinin kendi özgün teorik temelini ksmen de olsa kaybetti
i söylenebilir57.

Kanun önünde eitlik ilkesi, suçlulu
un tamam bakmndan bütünüyle fark gözetmeyen bir muameleyi emretmemektedir. Eitlik ilkesi eitçilik demek de
ildir58. Bu nedenle kovuturma mecburiyeti bir ilke olarak muhafaza edilirken belirli artlar altnda ceza takibatndan vazgeçilmesi adaletsiz ve kanun önünde eitlik ilkesine aykr olmayacaktr. Fakat, bu tür bir aykrl
n söz konusu olmamas için istisnaî durumlara ilikin bu tür düzenlemelerin yerinde ve meselenin özüne uygun olmas gerekir59. Maddî adaletin hukuk devleti ilkesi tarafndan korunmas ve gerçekletirilmesi tüm suçlarn istisnasz bir biçimde soruturulmas ve kovuturulmasn gerektirmez. Maddî adaletin hukuk devleti

55_{Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 74.}

56

Krl. Roxin/ Schünemann, § 14 kn. 2; Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 75; Kapahnke, s. 76; Erb, s. 97.

57_{Roxin/ Schünemann, § 14 kn. 2.}

58_{Jeutter, s. 181; Erb, s. 97.}

59_{Löwe- Rosenberg/ Beulke, § 152 kn. 39; Jeutter, s. 181; Rieß, NStZ 1981, s. 5- 6; Schulenburg,}

s. 765. Bir davrann maddî ceza hukuku bakmndan cezalandrlabilirli
inin ilgililere ceza takibatnda eit muamele edilmesi için tek belirleyici ölçüt oldu
u kabul edildi
inde bu tür bir kabulün bu haliyle genel eitlik düüncesinden türetilmi oldu
u söylenemez; çünkü, bu tek bana somut olaylara ayn ya da farkl muamele edilmesinin yerindeli
ini açklayamaz; aksine hukukun uygulanmas için meselenin özüne uygun eitlik ölçütlerinin oluturulmasn gerektirir (Erb, s. 97).

ilkesi tarafndan korunmas ve gerçekletirilmesi daha çok suçlarn soruturulmas ve kovuturulmas bakmndan keyfî hareket edilmesini yasaklamaktadr. Devlet maddî adaleti tesis yükümlülü
ünden ötürü ceza takibat sistemini salt kovuturma mecburiyeti ilkesi temelinde biçimlendirmeye zorlanamaz. Ceza takibatna ilikin kamusal faaliyetin çeitli ekillerde biçimlendirilmesinde, bu farkllklar meselenin özüne uygun noktalara yöneldi
i ve keyfîlik yasa
na da dikkat edildi
i sürece kanunkoyucu serbesttir60. Bu nedenle örne
in ceza takibatnda kollu
un çeitli suçlar ayrarak bu suçlar hakknda harekete geçmemesi, meselenin özüne uygun ve hukuk düzeni tarafndan tannan nedenlerle desteklenmiyorsa keyfîlik oluturaca
ndan Anayasa m. 10’da yer alan kanun önünde eitlik ilkesine açkça aykrlk tekil edecektir. Bununla birlikte, bir davrann maddî ceza hukuku bakmndan cezalandrlabilir olmasna ra
men, bu davrana yaptrm uygulanmamasn meru klacak derecede a
r basan belirli kriterlerin kabulü genel eitlik düüncesi ile çelimez61.

Buna karn, tamamen maslahata uygunluk ilkesini benimseyen bir ceza muhakemesi sisteminde kanun önünde eitlik ilkesinin gerçekletirilebilmesi zor gözükmektedir. Çünkü, böyle bir ceza takibat sisteminde her somut olay kendi koullar içinde de
erlendirilece
inden, örne
in iki somut olay kyasland
nda bu olaylara ne eit ne de farkl muamelede bulunuldu
undan söz edilebilir. Bu durumda da ancak bu iki olay karlatrlacak ve benzerli
in mi yoksa farkll
n m a
r

60_{Gössel, s. 127- 128; Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 76; Zipf, s. 498; Kapahnke, s. 76;}

ayrca bkz. Fuchs, s. 38. Alman Federal Anayasa Mahkemesi de kanun önünde eitlik ilkesinin sadece keyfilik yasa
n içerdi
ini düünmektedir. Mahkeme’ye göre “Önemli ölçüde eit olanlara

keyfî olarak farkl
muamele edilemez” BVerfGE 18, 121, 124; 22, 254, 263 (in: Kapahnke, s. 76).

61 _{Kapahnke, s. 76; Kühne, Strafprozessrecht, kn. 584; Erb, s. 97- 98. Kriterlerin belirli olmas}

Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannmasnn meru klnmas için zorunluluktur. Aksi takdirde eitlik ilkesi zedelenecektir. Bu husus bakmndan, Alman Uyuturucu Maddeler Kanunu § 31a’da yer alan düzenleme oldukça önemli bir örnek olarak verilebilir. Alman Uyuturucu Maddeler Kanunu § 31a’da, fail uyuturucu maddeyi yalnzca kendi kullanmna yönelik olarak küçük

miktarda yetitirmi, üretmi, edinmi veya toplam ise ve kusuru düük görülmeli ve fiilin

kovuturulmasnda kamu yarar da bulunmuyor ise savcnn takipsizlik karar verebilece
i düzenlenmitir. Bu düzenlemede “küçük miktarda” ifadesinin belirli ve objektif bir ifade olmad
 ve bu nedenle eitlik ilkesine aykr uygulamalara yol açabilece
i hakl olarak dile getirilmektedir (Bkz. Kühne,Strafprozessrecht, kn. 584).

bast
 tespit edilecektir. Sonrasnda bu tespite göre kanun önünde eitlik ilkesinin ihlal edilmi olup olmad
 belirlenecektir. Görüldü
ü üzere birbirinden farkl özellikler tayan olaylarn birbiriyle kyaslanmasnn ne ölçüde sa
lkl sonuç verece
i tartlabilir62. Bu nedenden ötürü, takdir yetkisine belirli bir ölçüde yer verilmeli ve Cumhuriyet savcsna tannan bu takdir yetkisinin ölçütleri çok net bir biçimde kanun tarafndan belirlenmi olmaldr63. Bu ekilde hem kanun önünde eitlik ilkesi ihlal edilmi olmayacak hem de somut olay adaletinin sa
lanmas da mümkün olacaktr. Bir baka deyile bir yandan devletin cezalandrma hakk uygulanmal di
er yandan ise hakknda yeterli suç üphesi bulunan üpheliler bakmndan meselenin esasna uygun farkllklara imkan tannmaldr. Bu ekilde ortaya çkan farkl muameleler maslahata uygunluk sisteminde oldu
u gibi kanunen emredilmi olmamal; istisnaî olarak takdir yetkisine yer verildi
inden bu farkl muamelelere müsaade edilmi olmaldr64.

62

Krl. Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 76.

63 _{Löwe- Rosenberg/ Beulke, § 152 kn. 39; Schröder, s. 411; Schäfer, s. 18 II 3 e; Weigend,}

Anklagepflicht und Ermessen, s. 167; Schulenburg, s. 765; Kunter/ Yenisey/ Nuholu, s. 301; ayrca krl. Heidelberger Kommentar- Gercke, § 152 kn. 15- 16. Nitekim sviçre Federal Mahkemesi de savcya takdir yetkisi tannmasna kar olumlu e
ilim göstermekte; ancak, savcya kamu davasnn açlmas bakmndan takdir yetkisi tannmasnn;

xhukuki güvenlik ve kanun önünde eitli
i ihlal etmeyecek biçimde xbelirli unsurlar içeren muhakeme kurallarnn kabul edilmesi,

xbu takdir yetkisinin polis de
il mutlaka savc ya da hakim aracl
yla kullanlmas ve xsavc tarafndan verilecek bu karara kar kanunyolunun öngörülmesi

koullarnn birlikte gerçeklemesi halinde mümkün olabilece
ine hükmetmitir. Bkz. BGE 109 IV 46, 50

(http://www.polyreg.ch/d/informationen/bgeleitentscheide/Band_109_1983/BGE_109_IV_46.html,

eriim tarihi: 12.03.2011). Ayrca krl. Schmid, kn. 114; Berkemeier, s. 18, 22.

64

Krl. Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 76; Erb, s. 98. Weigend, bu türden istisnaî olarak tannan takdir yetkisinin kriterleri olarak suçun objektif sosyal zararll
, suçtan zarar görenin ceza takibatndaki menfaati, failin suça ilikin iradesinin yo
unlu
u veya ceza hukuku dndaki yaptrm imkanlarnn varl
nn benimsenebilece
ini öne sürmütür (Bkz. Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 76). Ayrca krl. Jeutter, s. 182; Erb, s. 98.