C. Hukuk Devleti lkesinin Gerçekletirilmesi
4. Ceza Kanunlarnn Belirlilii lkesi
Ceza kanunlar cezalandrlabilirliin kapsam ve snrlarn açk ve belirli bir biçimde tespit etmelidir. Ceza kanunlar neyin cezalandrlaca, neyin cezalandrlmayaca hakknda hiçbir kukuya yer vermemelidir78. Bu ilke kimi yazarlar tarafndan maslahata uygunluk ilkesine eletiri yöneltmede bir argüman olarak kullanlmaktadr. Buna göre, belirlilik ilkesinin yalnzca maddî ceza hukuku bakmndan deil ayn zamanda muhakeme hukuku bakmndan da uygulanmak zorunda olduu ve dolaysyla soruturma makamlarna tercih imkannn tannd her durumun bu ilkeye aykr olaca savunulmaktadr79.
Belirlilik ilkesinin kapsamn belirlemek bakmndan “cezalandrlabilirlik” esas alnmaldr. Cezalandrlabilirliin yalnzca, hangi davranlarn cezalandrlacana ilikin düzenlemeler ile snrl olarak anlalmas gerekir. Bu nedenle cezalandrlabilirlik kavramnn kapsamna kovuturma mecburiyetinin snrlanmas hususunun dahil olmad savunulmaldr80. Alman Doktrini’nde ise, maddî ceza hukukuna dahil olan suçun unsurlar ve suçun unsurlar dnda kalan cezalandrlmaya etkili olan sebepler ile birlikte ceza tehdidi ve cezaya çarptrlmann bir birlik içerisinde görülmesi gerektiini ve bu nedenle de belirlilik ilkesinin etki
77 Tosun, HFM, s. 58; Öztürk, Kouturma Mecburiyeti, s. 40. Ayrca Tosun ve Öztürk, erkler
arasnda mutlak bir ayrlma yerine ibirliinin olumasnn kabul edilmesi gerektiini ve bunun da takdir yetkisine uygun olduunu dile getirmektedirler (Bkz. Tosun, HFM, s. 58; Öztürk, Kouturma Mecburiyeti, s. 40).
78 Jeutter, s. 178- 179; Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 73; Öztürk Bahri/ Erdem
Mustafa Ruhan, Uygulamal Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, 10. Bask, Ankara 2008, s. 39; Demirba Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 6. Bask, Ankara 2009, s. 65;Özbek Veli Özer/ Kanbur M. Nihat/ Doan Koray/ Bacaksz Pnar/ Tepe lker, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Bask, Ankara 2011, s. 69;Koca Mahmut/ Üzülmez lhan, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. Bask, Ankara 2010, s. 45- 46.
79
Bu görüler için bkz. Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 73.
80
snrnn belirlenmesi bakmndan bu hususlarn tamamnn cezalandrlabilirliin unsuru olarak kabul edilmesi gerektiini savunan görüler de bulunmaktadr81.
Belirlilik ilkesinin ceza muhakemesi hukukunda da geçerli olacan savunan görüler, kat bir kovuturma mecburiyeti sisteminin istisnas olarak Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannmas bakmndan belirlilik ilkesinin somutlatrlmasn, ceza takibatnn objektif ve açk kriterler ile snrlandrlmas zorunluluu olarak yorumlamaktadr. Bu yolla ceza kurallarnn muhataplar ne zaman ceza ile karlaacaklarn mümkün olduunca net bir biçimde bileceklerdir. O halde kovuturma mecburiyetini snrlandran kriterler somut olarak kanunda belirtilerek bu kriterlerin uygulama alanlarnn bu ekilde snr çizilmelidir82.
Halbuki belirlilik ilkesi kanunîlik ilkesinin bir sonucudur. Dier yandan, belirlilik ilkesinin varl kyas yasa ile ilgilidir. Kyas yasan kabul eden bir maddî ceza hukukunda belirlilik ilkesi vazgeçilmez niteliktedir. Fakat, ceza muhakemesi hukuku bakmndan ise kyas yaplmas kural olarak mümkün olduundan belirlilik ilkesi maddî ceza hukuku ile muhakeme hukuku bakmndan ayn anlam tayacak ekilde kullanlamaz. Belirlilik ilkesinin muhakeme hukukunda da geçerli olduunu savunan görüler bunun kovuturma mecburiyetinin snrlandrlmas bakmndan, belirli ve açk kriterlerin kanunda yer almas gerei olarak tezahür ettiini savunmaktadrlar. Kovuturma mecburiyetinin snrlanabilmesi için snrlama kriterlerinin belirli, açk ve öngörülebilir nitelikte olmas gereklidir; fakat, bu gereklilik maddî ceza hukukundaki
81Jeutter, s. 179- 180; ayrca krl. Rieß, NStZ 1981, s. 4. Alman Doktrini’ndeki bu görüler dayanak
olarak Alman Anayasas § 103/ II’de yer alan düzenlemeyi esas almaktadrlar. Bu düzenlemeye göre “Bir fiil sadece ilenmesinden önce kanunda cezalandrlabilecei yazl ise
cezalandrlabilir”. Ayn düzenleme Türkiye Cumhuriyeti Anayasas m. 38/1’de de yer almaktadr.
Fakat, bu düzenleme kanunîlik ilkesinin güvence fonksiyonunu oluturmakta ve fiilin yaps ve ona uygulanacak yaptrm bakmndan bir güvence oluturmaktadr. Dolaysyla aada da belirtilecei üzere bu düzenleme kovuturma mecburiyetinin snrlanmas bakmndan ileve sahip deildir (Krl. Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 74).
82Jeutter, s. 180. Hassemer ise, belirlilik ilkesinin muhakeme hukuku bakmndan geçerli olmamas
halinde maddî ceza hukuku düzenleme ilevini uygulamaya geçiremeyecei için, kontrol edilemez nitelikteki takdir yetkisine dayanan kararlarn uzun vadede maddî ceza hukukundan tümden vazgeçilmesi sonucuna yol açabileceini ifade etmektedir. Dolaysyla belirlilik ilkesinin muhakeme hukuku bakmndan da geçerliliini savunmaktadr (Bkz. Hassemer, s. 539).
belirlilik ilkesi ile ayn anlama gelmez. Çünkü, belirlilik ilkesinin kabulü ile bireylerin suç tekil edecek davranlar yapmalarndan önce onlara hangi davranlardan kaçnmalar gerektii gösterilmek istenmekte ve bu yolla bireylere nereye kadar izin verildii açklanarak hukukî güvenliin salanmas amaçlanmaktadr83. Dolaysyla burada kanunîlik ilkesinin güvence fonksiyonu söz konusu olmaktadr. Bu yolla bu ilke sadece, geni ve belirsiz biçimde oluturulan kanunlar ile cezalandrmaya kar bireyi korumak amacna hizmet eder84. Fakat, Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannan hallerde ise farkl bir durum söz konusu olmaktadr. Burada Cumhuriyet savcs gereken artlarn olumas kouluyla takdir yetkisini kullanabilmekte ve bu süreç failin cezalandrlmamas ile sonuçlanmaktadr. Burada söz konusu olan durum muhakeme hukukundan kaynaklanan bir imkann kullanlmasndan ibarettir ve Cumhuriyet savcsna geni bir takdir alan tannmas dahi, isnat olunan fiilin yasak olup olmadnda hiçbir deiiklik yapmamaktadr85. Halbuki maddî ceza hukukundaki belirlilik ilkesi davrann yaps ve onun karl olan ceza ve cezay etkileyen nedenler ile ilgili olup kanunîlik ilkesinin güvence fonksiyonunu yerine getirir86. Dolaysyla kovuturma mecburiyetinin objektif ve açk kriterler ile snrlandrlmas zorunlu olmakla birlikte, bu zorunluluk maddî ceza hukukundaki belirlilik ilkesi ile açklanamaz ve onunla örtümemektedir.
Son olarak Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tanyan kriterlere açklktan yoksun bir ekilde yer verilmesinden kaçnlmas gerektii bir kez daha vurgulanmaldr. Çünkü, Cumhuriyet savcsnn hangi düünceye dayanarak takdir yetkisini kullanmaya karar verecei bakmndan üpheli, en azndan bu kriterleri esas
83Özbek/ Kanbur/ Doan/ Bacaksz/ Tepe, Genel Hükümler, s. 65- 66.
84Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 74.
85Weigend, Anklagepflicht und Ermessen, s. 74. Tosun da kanunîlik ilkesinin, suç tekil eden fiillerin
kanun tarafndan gösterilmesini gerektirdiini ve kanunda gösterilmeyen fiillerin suç tekil etmeyeceini belirterek Cumhuriyet savcsna takdir yetkisi tannan hallerde kanunun suç olarak göstermi olmad bir fiilin suçmu gibi soruturulmas ve kovuturulmasnn mümkün olmadn ve bu nedenle kanunîlik ilkesi ile takdir yetkisinin bir ilikisinin bulunmadn dile getirmektedir (Bkz. Tosun, HFM, s. 59).
alarak akl yürütebilmelidir87. Fakat, bu durum, belirlilik ilkesinin yalnzca maddî ceza hukuku bakmndan deil, ayn zamanda ceza muhakemesi hukuku bakmndan (kovuturma mecburiyetinin snrlanmas ile ilgili olarak) da bir ileve sahip olduu eklinde yorumlanmamaldr88.
5. Kanunsuz Ceza Olmaz lkesinin (Nullum Crimen Sine Lege) Dier Yüzü