Temsil Ettikleri Hakkın Türü Bakımından Kıymetli Evrakın

Kıymetli evrakın zorunlu unsurlarından birisi de “hak”tır. Bu nedenle her kıymetli evrak, mutlaka bir hak içerir. Dolayısıyla, her kıymetli evrak bir hakkı temsil etmektedir. Temsil ettikleri hakkın türü bakımından kıymetli evrak; alacak senetleri, eşyayı temsil eden senetler ve ortaklık senetleri olmak üzere üç ana başlık altında incelenebilir 100.

1.2.2.1. Alacak Senetleri

Bu senetler bir alacak hakkını içerirler. Bu alacak hakkının konusu para alacağı olabileceği gibi, olmayabilir de 101_{. Konusu para olan alacak hakkı bir miktar paranın}

ödenmesine; konusu para olmayan alacak hakkı ise, bir miktar paranın ödenmesinden başka bir edimin yerine getirilmesi talebine yöneliktir. Bunlardan birinci gruba “para alacağı senetleri” ya da kısaca “para senetleri”; ikinci gruba ise “diğer alacak senetleri”

99 _{Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 69-70.}

100 _{Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 70-71. Doktrinde bazı yazarlar, bu}

başlık altında farklı senet türlerine yer verebilmektedir. Örneğin; Poroy/ Tekinalp, temsil ettikleri hakkın türü ölçütüne göre yapılan sınıflandırmalarda yukarıda sayılan senet türlerine ek olarak katılma senetlerini, yedek edim yetkisi veren senetleri, bir hakkın kullanılması talebini içeren senetleri ve bedelsiz pay senetlerini istem hakkını içeren senetleri de ele almıştır (Poroy/ Tekinalp, Kıymetli Evrak

Hukuku Esasları, s. 51-52). Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya ise; temsil ettikleri hakkın türü

bakımından kıymetli evrakları alacak senetleri, emtia senetleri, ortaklık hakkı veren senetler, ortaklığa katılma senetleri, karma nitelikli senetler olmak üzere beş alt başlık altında incelemiştir (Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 20 vd.).

101 _{Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 21; Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/}

Ünal, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 71; İsmail Kayar, Kıymetli Evrak Hukuku, B. 6, Detay Yayıncılık, Ankara 2013, s. 13; Bilgili/ Demirkapı, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 13.

25

denilebilir. Bu hâliyle, alacak senetleri daha geniş bir kavram olup, para senetlerini de içermektedir 102. Ancak doktrinde bazı yazarlar, para alacağı dışında başka bir alacağın ifasını talep hakkını içeren senetlerin alacak senedi olmadığını, eşyayı temsil eden senetlerden olduğunu savunmaktadır 103_.

Para senetlerinin en tipik örnekleri kambiyo senetleri denilen poliçe, bono/ emre yazılı senet ve çektir. Aynı biçimde belirli bir miktar paranın ödenmesine ilişkin alacak hakkı içeren anonim ortaklıkların çıkardıkları tahviller (TTK m. 504 vd.), emre yazılı havaleler (TTK m. 826), emre yazılı ödeme vaatleri (TTK m. 830) 104_{, diğer borçlanma}

senetleri (TTK m. 504), faiz ve temettü kuponları 105 _{para senetleri grubuna girerler.}

Diğer alacak senetlerine ise konişmento (TTK m. 1228 vd.) örnek olarak gösterilebilir 106.

1.2.2.2. Eşyayı Temsil Eden Senetler

Bu tip senetler, Eşya Hukuku’na dâhil bulunan aynî hak türünden bir hakkı temsil ederler. Eşyayı temsil eden senetler, sahiplerine ya bir şeyin mülkiyeti veya o şey üzerinde sınırlı bir aynî hakkı sağlarlar 107_{. Merî TTK, eşyayı temsil eden senetleri ifade}

etmek için mülga Ticaret Kanunu’ndaki (m. 744 vd.) emtia senetleri kavramını terk

102 _{Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 21}

103 _{Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 32; Göç Gürbüz, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 28;}

Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 15; Kayıhan/ Yasan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 27. 104 _{Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 21}

105 _{Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 32; Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak}

Hukuku, s. 72; Göç Gürbüz, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 28; Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 15; Kayıhan/ Yasan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 27.

106 _{Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 21; Bilgili/ Demirkapı, Kıymetli}

Evrak Hukuku, s. 13. Ancak doktrinde bir kısım yazarlar konişmentoyu eşya hukuku senetleri başlığı

altında ele almışken (bkz. Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 15; Öztan, Kıymetli Evrak

Hukuku, s. 32-33), diğer bir kısmı ise emtia senetleri başlığı altında ele almıştır (bkz. Bozer/ Göle, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 26; Kayıhan/ Yasan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 28; Kayar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 13; Can, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 13; Pulaşlı, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, s. 38; Tamer Bozkurt, Kıymetli Evrak Hukuku, B. 4, Kuram Yayınevi, Kocaeli 2017,

s. 22).

26

etmiştir. Nadiren de olsa (TTK m. 119/1 ve dolaylı olarak 1234’ün kenar başlığı) “eşyayı temsil eden senet” kavramı kullanılmıştır 108_.

Eşyayı temsil eden senetler, eşya hukukuna özgü senetlerden olmayıp, eşya hukuku işlevi olan alacak hakkına ilişkin kıymetli evraklardır 109_{. Söz konusu senetlerin}

içerdiği alacak hakkı, senedin yetkili hamiline, taşınan veya tevdi edilen (taşıyıcıda veya umumî mağazada bulunan) eşyanın teslimini isteme hakkı verdiği gibi taşıyıcıdaki veya umumî mağazadaki eşyanın dolaylı zilyetliğini de bahşeder. Dolayısıyla eşyayı temsil eden senetlerin teslimi ile söz konusu eşyanın zilyetliği de devredilmiş olur 110_.

Eşyayı temsil eden senetlere örnek olarak, makbuz senedi (TTK m. 834), varant (TTK m. 835), taşıma senedi (TTK m. 856), ipotekli borç senedi (TMK m. 898) ve irat senedi (TMK m. 903) gösterilebilir 111.

1.2.2.3. Ortaklık Senetleri

Ortaklık senetleri, sermayesi paylara bölünmüş şirketlerin çıkardığı, sermaye payı ve ortaklıktan doğan hakları temsil eden kıymetli evraklardır 112_{. Anonim}

108 _{Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 75.}

109 _{Pulaşlı, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, s. 38.}

110 _{Poroy/ Tekinalp, Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, s.52; Pulaşlı, Kıymetli Evrak Hukukunun}

Esasları, s. 38.

111 _{Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya; emtia senetlerini ve emtiayı temsil eden senetleri ayrı ayrı ele almış}

ve emtia senetlerinin, çeşitli emtialar üzerinde aynî hak türünden bir hak içerdiklerini, emtiayı temsil eden senetlerin ise sadece zilyetliğin geçirilmesi bakımından işlev gördüklerini (TMK m. 980, 957), bu bağlamda emtia senetlerine örnek olarak sadece makbuz senesi ve varantın (TTK m. 834 ve 835) gösterilebileceğini, konişmentonun ise emtiayı temsil eden senet olduğunu ifade etmiştir. Bkz. Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 21-22. Kayıhan/ Yasan, Kayar ve Bozer/ Göle ise emtia senetleri ve eşya hukuku senetleri ayrımına gitmiş ve makbuz senedi, varant ve konişmentoyu emtia senetlerine; ipotekli borç senedi ve irat senedini ise eşya hukuku senetlerine örnek olarak göstermişlerdir. Bkz. Kayıhan/ Yasan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 28; Kayar, Kıymetli Evrak

Hukuku, s. 13; Bozer/ Göle, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 26-27. Bilgili/ Demirkapı ise emtia senetleri

ve karma nitelikli senetler ayrımına giderek makbuz senedi, varant ve emre yazılı taşıma senedini emtia senetleri; ipotekli borç senedi ve irat senedini ise karma nitelikli senetler başlığı altında ele almışlardır. Bkz. Bilgili/ Demirkapı, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 13-14. Öztan ise konuyu ele alırken “eşya hukuku senetleri” ibaresini kullanarak ipotekli borç senedi, irat senedi, makbuz senedi, varant, taşıma senedi ve konişmentoyu eşya hukuku senetlerine örnek olarak göstermiştir. Bkz. Öztan,

Kıymetli Evrak Hukuku, s. 32-33. Taşıma senedinin kıymetli evrak niteliğini haiz olmadığı

yönündeki görüş için bkz. Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 21; Can,

Kıymetli Evrak Hukuku, s. 13-14; Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 15-16; Kayıhan/ Yasan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 28.

27

ortaklıklar ve sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıkların çıkardığı nama ve hamiline yazılı pay senetleri ile bunların yerlerine çıkarılabilecek ilmühaberler, ortaklık hakkı veren kıymetli evrak niteliğini haiz senetlerdir 113_.

Anonim şirket pay senetleri, payı temsil etmek üzere çıkarılan ve kıymetli evrak niteliği taşıyan menkul kıymet şeklindeki senetlerdir. Pay, anonim şirketin ticaret siciline tescil edilmesiyle kendiliğinden oluştuğu için payı temsil etmek üzere bastırılan pay senetleri, ihbarî ve illî kıymetli evraktır. İlmühaberler ise, anonim şirketlerde pay senetleri çıkarılana kadar, payı temsil etmek ve pay senedinin yerini tutmak üzere bastırılan senetlerdir. İlmühaberler, sahibine, paya bağlanmış tüm hakları kullanma imkânı verir 114_.

Mülga TTK’nın 503/2. maddesi uyarınca limited ortaklıklarda ortaklar tarafından konulan sermaye için, anonim ortaklıklarda olduğu gibi hisse senedi çıkarılamayacağı, aynı Kanun’un 518/3. maddesinde de, pay hakkında tanzim edilecek senetlerin kıymetli evrak vasfını haiz olmayıp sadece bir ispat belgesi sayıldıkları düzenlenmiştir. Merî TTK’nın 593/2. maddesinde ise limited şirketlerde esas sermaye pay senetlerinin ispat aracı şeklinde veya nama yazılı olarak düzenleneceği hüküm altına alınmıştır. Her ne kadar doktrinde aksi yönde görüşler olsa da, bu pay senetlerinden nama yazılı olarak düzenlenenler, kıymetli evrak niteliğindedir 115_{. Nitekim, anılan Kanun maddesinin}

112 _{Cihat Alp Karaahmetoğlu, Kambiyo Senetlerinde Def’iler (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),}

Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016, s. 22.

113 _{Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 23; Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku,}

s. 33; Bilgili/ Demirkapı, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 14; Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 15; Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 73-74; Çeker, Ticaret Hukuku, s. 361.

114 _{Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 74.}

115 _{Bu senetlerin kıymetli evrak vasfında oldukları yönünde görüş için bkz. Poroy/ Tekinalp, Kıymetli}

Evrak Hukuku Esasları, s. 6; Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 15; Tuna/ Göç Gürbüz, Ticaret Hukuku Prensipleri-Kıymetli Evrak, s. 21; Göç Gürbüz, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali,

s. 29. Aksi yönde görüş için bkz. Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 33; Pulaşlı, Kıymetli Evrak

Hukukunun Esasları, s. 8; Bozer/ Göle, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 9; Çeker, Ticaret Hukuku,

s. 361, dn. 224; Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 23. Ülgen/ Helvacı/ Kendigelen/ Kaya’ya göre; kanun koyucunun nama yazılı senede kıymetli evrak niteliği tanımak amacında olmadığı, madde gerekçesinden çok açık olmasa da anlaşılmaktadır. Kaldı ki, limited ortaklığın sermayesi paylara bölünmüş de değildir; TTK m. 581 ve 583’ün gerekçelerinde de, esas sermaye payının, gerçek anlamda sermayenin bölünmüş bir parçası olmayıp, sadece bazı hakların

28

gerekçesinde limited şirketler tarafından nama yazılı çıkarılacak pay senetlerinin kıymetli evrak niteliğinde olduğu açıkça vurgulanmıştır 116_{. Ancak limited şirketler}

tarafından çıkarılan nama yazılı pay senetlerinin devrini düzenleyen TTK’nın 595/1. maddesi uyarınca, devir ve devir borcunu doğuran işlemlerin yazılı olarak yapılması ve tarafların imzalarının noterce onanması gerekmektedir. Bu yönüyle limited şirketler tarafından çıkarılan nama yazılı pay senetleri, nama yazılı kıymetli evrakın devir usulünü düzenleyen TTK m. 647’den daha farklı hüküm ve usullere tâbi kılınmıştır.

1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 18. maddesi uyarınca kooperatiflerce çıkarılan ortaklık senetleri ise, kıymetli evrak niteliğini haiz değildir 117_.

1.2.3. Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmaması Bakımından Kıymetli