Senedin Zayi Olması

TTK’nın 651. maddesi uyarınca; kıymetli evrakın iptaline karar verilebilmesi için bulunması gereken başlıca şart, senedin zayi olmasıdır. Bu şartın gerçekleşmediği durumlarda talepte bulunanın iptal davası açmakta hukukî menfaati bulunmamaktadır. “Kıymetli evrakın zayi edilmiş olması” kavramı, sadece senede ilişkin bir durumu ifade eder; senette yer alan hakla bir ilgisi yoktur 364_.

Zayi olma, esas itibariyle senedin hamilin elinden iradesi dışında çıkması nedeniyle ibraz edilemeyecek duruma gelmesidir 365. Senedin ibraz edilemeyecek hâle gelmesinden, ibrazın herkese karşı ve objektif anlamda mümkün olmaması anlaşılmalıdır 366_{. Bu nedenle, örneğin borçlunun seyahate ya da yurt dışına çıkması}

nedeniyle senedi ibraz edememesi hâli bu kapsamda değerlendirilemez. Aynı şekilde hamilin görme engelli olması sebebiyle senedi bulamaması da objektif anlamda imkânsızlık kapsamına girmez 367_.

363 _{İptal şartlarını TTK’da belirtilen şartlar ve işin niteliğinden çıkarılan şartlar olarak tasnif edenler için}

bkz. Öztürk Dirikkan, Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali, s. 21 vd.; iptal şartlarını şeklî ve maddî şartlar olarak ele alanlar için bkz. Kınacıoğlu, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 55 vd.; Gültekin, Kıymetli

Evrakın Ziyaı ve İptali, s. 87 vd.

364 _{Ertekin/ Karataş, Uygulamada Ticari Senetler, s. 45; Pulaşlı, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları,}

s. 77; Gültekin, Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali, s. 89; Göç Gürbüz, Kıymetli Evrakın Zayi

Olması ve İptali, s. 95; Karakaya, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 46; Gürühan, Çekin Zayi Olması ve İptali, s. 61; Esenkar, Çekin Ziyaı Özellikle Çalınma Hali, s. 76; Sezer, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptal Davası, s. 135; Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 56; Bozer/ Göle, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 43-44.

365 _{“…Kıymetli evrakın zayi nedeniyle iptali davalarının çekin kaybolması veya daha genel olarak ibraz} edilemez hâle gelmeleri sebebiyle bu hâllerde açılan davalar olduğu…” Yargıtay 11. HD., 10/04/2014

T., 2013/18133 E.-2014/7116 K. sayılı ilâmı için bkz. Gürühan, Çekin Zayi Olması ve İptali, s. 61, dn. 166.

366 _{Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 37; Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak}

Hukuku, s. 125.

367 _{Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 56; Karahan/ Arı/ Bozgeyik/ Saraç/ Ünal, Kıymetli Evrak}

Hukuku, s. 125; Karakaya, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 46; Coşkun, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 983; Göç Gürbüz, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 96.

105

İptal davasına konu senet, gerçek ve meşru hamilin elinden rızası olmaksızın çıkmış olabileceği gibi, senet özelliğini kaybedecek derecede bozulmuş veya yıpranmış da olabilir. Senedin fotokopi veya kopyasının, hamilin elinde olması, iptal davasının açılmasına engel teşkil etmez 368_{. Çünkü kıymetli evrakın borçlusu, senedin aslının}

kendisine teslimi karşılığında senetteki borcu ödemekle yükümlüdür; hamilin senedin fotokopisini veya kopyasını senet borçlusuna ibraz ederek borçludan senetteki borcun ödenmesini talep etmesi hukuken mümkün değildir 369_{. Buna karşın, senedin bir}

nüshasının hamilin elinde olması hâlinde hamil, senedin bu nüshasını borçluya ibraz ve teslim ederek senet borçlusundan, senette mündemiç olan hakkı talep edebilir. Bu nedenle, böyle bir ihtimalde hamil, iptal davası açamaz 370.

Senedin, hak sahibi olmayan üçüncü kişinin elindeyken çalınması, kaybolması veya kullanılamaz hâle gelmesi gibi durumlarda da, senedin zayi olduğu kabul edilir ve hak sahibi, bu gibi zayi durumlarına dayanarak iptal davası açabilir 371_.

Senette mündemiç olan hakkın sahibi olan kişinin, o senedi bilerek ve isteyerek yırtması hâlinde, hak sahibinin hakkını talep etmekten vazgeçtiği, kendi rızası ile hakkını sonlandırdığı, senedi hükümsüz hâle getirdiği kabule edildiğinden TTK’da meşru hamili koruyan “senedin ziyaına” ilişkin hükümlerden yararlanmaması gerekir 372_.

368 _{Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 56; Pulaşlı, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, s. 77;}

Bahtiyar, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 37; Bilgili/ Demirkapı, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 38; Sezer,

Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptal Davası, s. 135; Karakaya, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 46; Göç Gürbüz, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 95-96; Coşkun, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 983; Esenkar, Çekin Ziyaı Özellikle Çalınma Hali, s. 76-77.

369 _{Pulaşlı, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, s. 77; Sezer, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptal}

Davası, s. 135.

370 _{Öztürk Dirikkan, Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali, s. 9; Sezer, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve}

İptal Davası, s. 135; Karakaya, Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali, s. 46.

371 _{“…Davacının tahsil edilmek üzere davalı bankaya tevdi ettiği bononun zayi olması sebebiyle} davacının, öncelikle TTK m. 566 ve müteakip, 669 ve müteakip maddeleri gereğince hasımsız olmak üzere zayi sebebiyle iptal davası açması ve alacağı zayi kararıyla önce keşideciye müracaat etmesi, alacağını ondan istihsal edemediği takdirde, zarara uğramış olacağından bankaya karşı bir tazminat davası açması gerekirken, doğrudan doğruya bankaya karşı dava açması bozmayı gerektirmiştir.”

Yargıtay 11. HD., 03/04/1990 T., 1990/5036 E.-1990/3989 K. sayılı ilâmı için bkz. Sezer, Kıymetli

Evrakın Zayi Olması ve İptal Davası, s. 135-136, dn. 224.

106

Senet üzerindeki zilyetliğin kaybı, katastrofik bir olay sonucunda meydana gelebileceği gibi, beşerî bir olay sonucunda da ortaya çıkabilir. Doktrinde, senedin, ehliyetsiz bir kimse veya hacir altına alında bulunmayan bir akıl hastası tarafından üçüncü bir kişiye verilmesi hâlinde de zayi hâlinin ortaya çıkacağı kabul edilmektedir 373_{. Yargıtay da, senedin ehliyetsiz kişilerce üçüncü bir kişiye verilmesi}

hâlinde, senedin meşru hamilinin zayi sebebiyle iptal davası açabileceği yönünde kararlar vermiştir 374_.

Senedin mahkeme ya da icra dairelerine tevdi edilmesinden sonra kaybolması hâlinde ise iptal davası açılamaz 375. Keza, Yargıtay da, kıymetli evrakın iptali davasının senet hamilin elinde iken kaybolduğu takdirde açılması gerektiğine, resmi mercilerde

kaybolan senetler için hamile dava açma külfetinin yükletilemeyeceğine

hükmetmiştir 376_.