TEKNE SİGORTASINDA SORUMLULUK TEMİNATI KAPSAMI

Tekne sigortası, teminat kapsamındaki bir rizikonun gerçekleşmesi sonucunda gemi-nin ziya veya hasara uğraması ya da malikin hakimiyet alanından çıkması nedeniyle gemi malikinin malvarlığının aktifinde meydana gelecek azalmaya karşı teminat sağ-lar¹. Tekne sigortası, bir zarar sigortası olması nedeniyle kural olarak sigortalı gemiye ve bu gemide bulunan mallara verilen zararlar ile sınırlıdır ve esas itibariyle malik menfaatini teminat altına alır. Ancak tekne sigortası kapsamında sorumluluk teminatı verilmek suretiyle, sigortacı sigorta ettirenin üçüncü kişilere karşı sorumluluğuna yol açan olaylar sonucunda, zarar gören üçüncü şahsın tazminat talebine karşı himaye sağlar. Bu özelliği dikkate alındığında tekne sigortası hem aktifin azalması hem de pasifin artması şeklinde ortaya çıkan zararları teminat altına alan karma bir sigorta türüdür².

Tekne sigortasının sorumluluk teminatı, çatmadan zararalarından doğan sorumluluk, geminin payına düşen müşterek avarya borcu ve kurtarma ücreti ve bazı zorunlu mas-raflardır.

* İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi.

1 YAZICIOĞLU, Emine: Tekne Sigortası, İstanbul 2003, s. 16

2 Yazıcıoğlu, s.17.

1. Çatma Zararlarından Doğan Sorumluluk Doktrinde, TTK m. 1379 / 2 (7)’ de yer alan

“ Çarpışma neticesi sigortalının; doğrudan doğruya veya bir üçüncü şahsa ika edilen zararı tazmine mecbur olmak suretiyle bilvasıta zarar görmüş olması…”

şeklindeki hükmü ile çatma zararlarından doğan sorumluluk teminatının diğer gemi-ye ve diğer gemide bulunan mallara verilen zararların yanı sıra can zararlarının da teminat kapsamına alabilecek nitelikte olduğu ve bu nedenle sigorta sözleşmesinde teminat kapsamının belirlenmesi gerektiği kabul edilmektedir³. Nitekim Tekne Poliçesi Genel Şartları m.3’de benzer şekilde bir düzenleme mevcuttur⁴ ve bu şarta uygun olarak tekne sigortası poliçesine eklenen İngiliz Tekne Klozları⁵ “running down klozu”⁶ çatma sorumluluğu teminatının kapsam ve koşullarını belirlemektedir⁷. Tekne sigorta-sında verilen bu teminat malik menfaatine ek bir teminattır⁸. Bu teminat kapsamındaki zararları şu şekilde sıralayabiliriz:

a. Donatanın Kendi Gemisinde Veya Gemideki Malların Uğradığı Zarar Bakımından

Çatma tarafların kusuru olmaksızın gerçekleşmiş bir başka ifade ile, kusursuz çatma söz konusu ise, çatma sorumluluğu doğmadığından tekne sigortası teminatı kapsa-mında değildir.

Çatma, gemilerden birinin kusuru ile meydana gelmiş ise ve donatanın sigortalı gemi-sinin çatmada bir kusuru yok ise, diğer gemiden uğradığı zararın tazminini talep eder.

Ancak çatma, donatanın sigortalı gemisinin kusuru ile meydana gelmiş ise, sigortalı gemi diğer geminin çatma nedeniyle doğan bütün zararının tazminini kendi tekne si-gortacısından talep eder⁹.

Sigortalı geminin, kusurlu bir eylemi sonucunda kendi gemisinde bulunan mallara verilen zararlar tekne sorumluluk teminatı kapsamında değildir¹⁰.

Müşterek kusurlu çatmada, her iki geminin donatanı kusurları oranında sorumlu oldu-ğundan, sigortalı gemi karşı geminin kusuru oranında donatanından zararın tazmini talep eder, kendi gemisinin kusuru oranında ise kendi tekne sigortacısına başvurur¹¹.

3 Yazıcıoğlu, s.179-180.

4 Tekne Poliçesi Genel Şartları m.3 “Bu sigorta, rizikonun gerçekleşmesi sonucu gemi veya diğer deniz ve göl aralarının yahut bunları ilişkin diğer menfaatlerin uğrayacağı zıya ve hasarı, ayrıca te-minata dahil edilmişse sorumluluk teminatını, yahut bunlarla ilgili masrafları kapsar. Zıya veya hasar yahut sorumluluk teminatı ile bunlara ilişkin masrafların kapsam ve içeriği, teminata dahil ve istisna edilen rizikolar, bu poliçeye eklenen özel şartlarla belirlenir.”

5 ITCH 83 m.8, ITCH 95 m.8, IHC 02 m.6.

6 Uygulamada bu kloz “Çatma Klozu (Collision Clause)” olarak da adlandırılmaktadır.

7 IHC 02 m.40 greğince, sigortacıların yazılı olarak kabul etmeleri halinde m.6 da yer alan ¾ çatma sorumluluğu kaldırılarak, bu sorumluluk 4/4 oranında tam sorumluluğa çevrilebilir.

8 Yazıcıoğlu, s.180; ALGANTÜRK LIGHT, S. Didem: Denizde Çatma Hukuku, İstanbul 2011, s. 85-90.

9 ITCH 83 m.8, ITCH 95 m.8, IHC 02 m.6.

10 Yazıcıoğlu, s.180., ITCH 83 m 8.4, ITCH 95 m.8.4, IHC 02 m.6.4

11 ÜLGENER, Fehmi: “Tekne ve P&I Sigortacısının Sorumlulukları”, (kıs.Ülgener, Sigorta) www.aktü-eldeniz.com, s. 2, 24.6.2010.

Müşterek kusurlu çatmada, çatışan gemilerden birinin sorumluluğu hukuken sınırlandı-rılmışsa, tek başına sorumluluk-basit sorumluluk (single liability) kuralı uygulanır.

Bu kurala göre, öncellikle kusur-zarar hesabı yapılarak, gemilerden her birinin sorum-luluğu tespit edilir¹². Sorumluluk miktarları arasındaki fark takas suretiyle hesaplanır ve çıkan bakiye sorumluluğu fazla olan geminin çatmadan doğan sorumluluk miktarıdır.

Bu kuralı bir örnek ile açıklayacak olursak; çatmanın A gemisinin: %80 kusuru ve B gemisinin %20 kusuru ile meydana geldiği tespit edilmişir.

A gemisinin hasarı : 20.000 TL B gemisinin hasarı : 40.000 TL A gemisi B gemisinin hasarı 40.000 TL’nin %80’ni : 32.000 TL B gemisi A gemisinin hasarı 20.000 TL’nin %20’ni : 4.000 TL ödemekle yükümlüdür.

Eğer, basit sorumluluk esası uygulanırsa;

A’nın ödeyeceği 32.000 TL-B’nin ödeyeceği 4.000 TL: 28.000 TL A’nın tek başına ödeyeceği miktardır.

Bu durumda çatma sorumluluğu gereğince;

A’nın tekne poliçesi 28.000 TL’nin ¾: 21.000 TL öder.

B’nin tekne poliçesi ise, hiçbir meblağ ödemez.

Müşterek kusurlu çatmada, çatışan gemilerden birinin sorumluluğu hukuken sınır-landırılmamışsa, çapraz sorumluluk (cross liability) kuralı uygulanır¹³. Bu kurala göre, her iki geminin kusurları oranında diğer geminin zararı ödenir. Şöyle ki, yukarıda belirttiğimiz örneğe çapraz sorumluluk kuralı uygularsak;

A’nın tekne poliçesi; 32.000 TL’nin ¾ : 24.000

B’nin tekne poliçesi; 4.000 TL’nin ¾ : 3.000 TL ödeyecektir.

b. Diğer Geminin Veya Diğer Gemide Bulunan Eşyaların Uğradığı Zarar Bakımından

Çatma sonucunda diğer gemi veya makinesi zarara uğrayabileceği gibi, diğer gemide-ki eşya da zarara uğrayabilir. Diğer gemidegemide-ki eşyadan kast edilen, gemide yük olarak taşınan eşya, yük dışındaki diğer eşya ve geminin teferruatı sayılabilecek donanım ve ekipmanlarıdır. Bu zararlardan doğan sorumluluk tekne poliçelerinde yer alan “Run-ning Down Clause- RDC” gereğince ¾ oranında teminat altına alınır ¹⁴.

12 AKIN, Zeki M./ YAZICI, Mehmet: “Donatanın Akit Dışı Sorumluluğu ve Sigorta”, Sorumluluk İle Sigorta Hukuku ve Uygulama Açısından Türkiye’de Deniz Kazaları Sempozyumu, Bildiriler- Tartış-malar, Ankara 1983, s. 266-267; ACAR, Serdar: “Çatmadan Doğan Sorumluluğa Verilen Sigorta Teminatı”, İstanbul Barosu Dergisi, C.80, S.2, Y.2006, s. 650.

13 ITCH 83 m 8.2, ITCH 95 m.8.2, IHC 02 m.6.2.

14 ALGANTÜRK LIGHT, S. Didem: Deniz Sigorta Hukukunda Kulüp Sigortası, 2. B., İstanbul 2006, s.48.

Sigortalı geminin gemi niteliğine haiz olmayan yüzer veya sabit bir cisme çarpması veya kurtarılamayacak şekilde batan veya tamir kabul etmez hale gelen gemiye veya enkaz halindeki gemiye çarpmadan doğan sorumluluğu ise, isteğe bağlı olarak tekne sigortası sözleşmelerine eklenen klozlar ile teminat kapsamına alınması mümkündür.

Örneğin, sabit ve yüzer nesnelere verilen zarardan doğan sorumluluk IHC 02 m. 41’

de yer alan düzenleme gereğince mümkündür. IHC 02 m.41 uyarınca, m.6 ¾ çatma sorumluluğu ve m.7 kardeş gemi klozlarını değiştirme imkanı sağlamakta ve poliçeye eklenmesi halinde teminat dışı kalan bu husus teminat kapsamına alınabilmektedir.

c. Diğer Gemi Veya Diğer Gemideki Yükün Gecikmesi Dolayısıyla Doğan Zarar Bakımından

Çatma sonucunda diğer gemi veya diğer gemideki yükün gecikmesinden doğan za-rarlar, ¾ oranında tekne sigortası teminatındadır. Sigortalı gemi ile sigortalı gemideki yükün gecikmesinden doğan zararlar ise, tekne sigortası teminat kapsamında değil-dir.

d. Diğer Gemi Veya Diğer Gemideki Yükün Kullanım Kaybından Doğan Zarar Bakımından

Çatma sonucunda diğer gemi veya diğer gemideki yükün kullanılmamasından doğan zararlar ¾ oranında tekne sigortası teminatındadır.

e. Diğer Gemi Veya Diğer Gemideki Yük İçin Yapılan Müşterek Avarya Katılma Payları Ve Kurtarma Masraflarına Katılma Payları Veya Sözleşme İle Kararlaştırılan Kurtarma Ücreti

Çatma sebebiyle diğer geminin ve diğer gemideki yükün müşterek avarya ve kurtarma masraflarının yapılması halinde, diğer geminin veya yükün müşterek avarya grame payları ile kurtarma katılım payları ve bunlara ait kurtarma ücreti ¾ oranında sigortalı geminin tekne sigortası teminatındadır¹⁵.

f. Savunma masrafları

Sigortacının yazılı onayı alınmak şartı ile sorumluluğun sınırlandırılması ve sigortalıya karşı açılmış olan çatmadan doğan sorumluluk davası ile ilgili olarak yapılan yargıla-ma giderleri, avukat, eksper ücretleri gibi yargıla-masrafların 3/4 ‘ü tekne sigortası temina-tındadır¹⁶. Ancak, 2002 tarihli Enstitü Tekne Klozları mahkeme masrafları teminatını, sigorta değerinin %25 ile sınırlandırılmaktadır¹⁷.

g. Kardeş Gemi Klozu (Sister Ship Clause)

Kardeş gemi klozu gereğince¹⁸, çatışan gemilerin her ikisinin de aynı gemi donatanına ait olması veya aynı işletme altında bulunması halinde, çatışan gemiler sanki farklı

15 ITCH 83 m 8.1.3, ITCH 95 m.8.1.3, IHC 02 m.6.1.3

16 Bu kloz ilk defa 1868 tarihinde “Xenos v. Fox” ismi ile anılan örnek davada Mahkeme’nin verdiği karar ile uygulamaya girmiştir, Akın/Yazıcı, s.266; ITCH 83 m 8.3, ITCH 95 m.8.3.

17 IHC 02 m.6.1.3.

18 Bu kloz, 1877 yılında “Simpson-Thompson” ismi ile anılan örnek davada, aynı donatana ait iki geminin çarpışması sonucunda mahkemenin vermiş olduğu kararın etkisi ile 1901 yılında Enstitü Zaman Klozları (Tekne)’ye dahil edilmiştir, ayrıntılı bilgi için bkz. Yazıcıoğlu, s. 185, dpn.138; Akın/

Yazıcı, s.272; ITCH 83 m.9, ITCH 95 m.9, IHC 02 m.7.

donatanlara ait veya farklı işletme altında işletilen gemiler gibi kabul edilerek, çatma sorumluluğu uyarınca verilen teminattan yararlanırlar¹⁹.

h. Kirlenme Zararları

Çatma sonucunda çevre zararları bakımından tekne sigortasının verdiği teminat yal-nızca çarpılan gemiye ve bu gemideki eşyaya verilen kirlenme veya bulaşmadan ileri gelen zararlarından doğan sorumluluk ile sınırlı olup, bunun dışındakiler sigorta temi-natı kapsamında değildir.²⁰ Bu düzenleme gereğince, bunun dışında kalan gemi maliki veya işletenin petrol veya kirletici maddelerden kaynaklı kirlenme zararlarından dolayı sorumluluğu teminat kapsamı dışındadır. Ancak, ITCH 95 m. 8.4.5 ve IHC 02 m. 64.5 hükümleri uyarınca, 1989 tarihli Kurtarma Hakkında Uluslararası Andlaşma’nın 13.1.b maddesi uyarınca çevreye verilen hasarı önlemek veya azaltmakta beceri ve çaba gösteren kurtarıcıya ödenecek kurtarma ücreti teminat kapsamındadır.

2. Müşterek Avarya ve Kurtarma Teminatı

Müşterek avaryaya ilişkin verilen sigorta teminatı zarar sigortasıdır. Sigortacının müş-terek avarya nedeniyle uğradığı zararın tazmini bakımından sigortanın aktif sigorta, sigortalının ödeyeceği garame payı bakımından ise pasif sigortası söz konudur.

Tekne sigortası gemiye gelen zararlara ek olarak, müşterek avaraya ve kurtarma bakımından sorumluluk teminatı ve masraf teminatı sağlamaktadır²¹. Tekne Poliçesi Genel Şartları’nda müşterek avarya teminat kapsamı hakkında herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu husus, İngiliz Tekne Klozlarında yer alan ve “müşte-rek avarya ve kurtarma” başlığı tahtında düzenlemem ITCH 83 m.11, ITCH 95 m.10 ve IHC 02 m.8. hükümleriyle belirlenecektir. Bu düzenleme kapsamında, sigorta konusu gemiye verilmiş olan kurtarma hizmeti dolayısıyla gemiye düşen kurtarma ücreti ve müşterek avaraya dolayısıyla gemiye düşen katılma payı sorumluluk teminatı kapsa-mındadır²².

ITCH 95 m.10.5 ve IHC 2002 m. 8.5 hükümleri müşterek avarya ve kurtarma klozu kapsamında hangi zararların tazmin edilemeyeceği açık olarak sıralanmıştır. Buna düzenlemeye göre; kurtarma faaliyetinin müşterek avarya kabul edilmesi halinde, kur-tarıcıya 1989 tarihli Kurtarma Hakkında Uluslararası Andlaşma’nın 14. maddesi uya-rınca ödenecek özel tazminat²³, çevre zararları ile kirletici maddelerin gemiden akma-sı veya akma-sızmaakma-sı ya da böyle bir tehlikenin mevcudiyetinden kaynaklanan sorumluluk ve masraflar teminat kapsamında değildir. Bununla birlikte, ITCH 95. m. 10.6, IHC 02 8.6 uyarınca 1989 tarihli Kurtarma Hakkındaki Uluslararası Andlaşma’nın 13/I, b

mad-19 Yazıcıoğlu, s. 185-186.

20 ITCH 83 m.8.4.5, ITCH 95 m. 8.4.5, IHC 02 m.6.4.5.

21 ÇETİNGİL, Ergon/ ÜNAN, Samim/KENDER Rayegân: Müşterek Avarya Hukuku, İstanbul 2011, s.

423

22 Çetingil/ Ünan/Kender, s. 423.

23 M.14/1 “kurtarıcı, yük veya yakıt olarak kirletici madde bulunan ve bu nedenle çevre kirliliğine sebe-biyet verme tehlikesi bulunan bir gemiyi kurtarmak için faaliyette bulunur, ancak bu Andlaşma’nın 13. maddesi uyarınca kurtarma ücreti talep edemezse, yararsız kalan kurtarma masrafları dolayı-sıyla Andlaşma’nın 14. maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde tespit edilecek özel bir tazmina-ta hak kazanır”.

desi uyarınca çevre zararlarını önleme veya azaltmaya yönelik faaliyetleri dolayısıyla kurtarıcıya yapılan ödeme teminat kapsamındadır.