İpotekli Alacaklının ve Sigortalının Ödeme Yapma Hakkı ve Sigortacının Ödemeleri Kabul Yükümlülüğü

Sigortacının prim ve diğer alacaklarının ipotekli alacaklı ve sigortalı gemi maliki tara-fından ödenmesini kabul etme yükümlülüğüne ilişkin kuralın yasama süreci tereddüt uyandırmaktadır. Öğretide, bu hükmün VVG (7/11/1939) m. 35a’dan uyarlandığı bildi-rilmişken¹⁰⁰, yasama gerekçesinde VVG (1908) m. 105’in örnek alındığı, hükme açıklık getirmek için ayrıca ikinci fıkranın eklenerek, gemi ipoteğinin, bu madde uyarınca sigor-tacıya yapılacak ödemeleri de güvence altına aldığı açıklanmıştır¹⁰¹. Gerçekten de, VVG (1908) m. 105 yalnızca tek fıkradan oluşmakta ve sigortacının ödemeleri kabul etme yü-kümlülüğünü öngören bir hüküm içermektedir. Öyle anlaşılıyor ki, VVG (1908) m. 105 ör-nek alınarak önce SchRG m. 38 hazırlanmış ve bu hüküm için ikinci fıkra geliştirilmiştir.

Aynı dönemde, VVG’de değişiklik yapılmasına ilişkin yasa tasarısı hazırlanınca, SchRG m. 38’de öngörülen kurallar, bir genel hüküm hâline getirilmiş ve VVG (7/11/1939) m.

35a olarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla, SchRG m. 38 f. 1’in yorumu için VVG (1908) m.

105’e ilişkin yasama gerekçesi ve diğer kaynaklar da geçerliliğini sürdürmektedir.

BGB m. 267 f. 1 c. 1 uyarınca borcun bizzat borçlu tarafından ifa edilmesi gerekmi-yorsa, üçüncü bir kişi de borcu ifa edebilir¹⁰². Aynı fıkranın ikinci cümlesine göre, bu kuralın işletilmesinde borçlunun onayı aranmaz. Ardından gelen ikinci fıkra, inceleme konusu hükmün hazırlanmasına sebep olmuştur. Bu kural uyarınca, borçlu, borcun üçüncü kişi tarafından ifa edilmesine itiraz ederse, alacaklı, tercih hakkı kullanabile-cektir: alacaklı borçlunun itirazı ile bağlı olmaksızın üçüncü kişinin ifasını kabul ede-bilir veya ifayı geri çevireede-bilir. İşte bu son hak sebebiyle, VVG (1908) m. 105 sevk edilmiştir¹⁰³. Bu hükme göre, ipotekli taşınmazın sigortasında sigortacı, BGB m. 267 f. 2’den farklı olarak, sigorta ettiren itiraz etse bile, ipotekli alacaklının teklif ettiği prim ödemesini kabul etmek zorunda tutulmuştur. Böylece, sigorta ettirenin aksi yöndeki iradesine rağmen, ipotekli alacaklıya, sigorta sözleşmesini yürürlükte tutma olana-ğının sağlandığı açıklanmıştır¹⁰⁴. SchRG m. 38’in yasama gerekçesine göre, hüküm hazırlanırken bu kural esas alınmış, ayrıca tereddütlerin giderilmesi amacıyla hükme

100 Bkz. Prause, Schiffskredit, s. 42 (§ 38); Soergel/Winter, SchiffsG § 38 Rn. 1. Yeni VVG’de aynı hü-küm 34’üncü maddeyi karşılamaktadır, bkz. Staudinger/Nöll, SchiffsRG § 38 Rn. 1.

101 Bkz. Krieger, SchRG, s. 101 (sağ sütunda birinci paragrafın sonu).

102 Genel olarak BGB m. 267 hakkında bilgi ve kaynakça için bkz. Palandt/Grüneberg, BGB § 267, s.

339.

103 Begründung zum Entwurf eines Gesetzes über den Versicherungsvertrag, Motive zum Versiche-rungsvertragsgesetz, Berlin 1963, s. 173 (§ 105); Abraham, Schiffshypothek, s. 163 (3); Prause, Schiffskredit, s. 42 (§ 38); Soergel/Winter, SchiffsG § 38 Rn. 1; Staudinger/Nöll, SchiffsRG § 38 Rn.

1; Akıncı, Gemi İpoteği, s. 102.

104 Begründung zum VVG, Motive s. 173 (§ 105).

ikinci fıkra eklenerek, ipotekli alacaklının sigortacıya yaptığı ödemelerin gemi ipoteği-nin kapsamında gemi malikine karşı ileri sürülebileceği açıklığa kavuşturulmuştur¹⁰⁵. Bu hüküm ile getirilen kurallar henüz kanunlaşmadan, motorlu araç işletenleri için zorunlu sigortaya ilişkin 7/11/1939 tarihli Kanun yayımlanmış ve o Kanun’un III’üncü maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca VVG’ye eklenen m. 35a sayesinde SchRG m. 38 genel hüküm hâline getirilmiştir.

Öncü konumundaki VVG (1908) m. 105 ile VVG (7/11/1939) m. 35a f. 1 = SchRG m. 38 f. 1 karşılaştırıldığında, yeni hükümlere iki önemli ek yapıldığı saptanmaktadır. 105’inci maddeye göre sigortacı yalnızca ipotekli alacaklıdan ödemeyi kabul etmekle yüküm-lü tutulmuşken, yeni hükümlerde sigortalı da bu kurala eklenmiştir¹⁰⁶. Diğer yandan, 105’inci madde uyarınca sigortacının ödemeyi kabul etme yükümlülüğü yalnızca prim için öngörülmüşken, yeni düzenlemede “sigorta sözleşmesi uyarınca sigortacıya ya-pılması gereken diğer ödemeler” de kuralın kapsamına alınmıştır. Alman Hukuku ba-kımından “diğer ödemeler”in kapsamına faiz, yan edimler ve sigorta primi vergisinin gireceği açıklanmıştır¹⁰⁷.

İpotekli alacaklının bu madde ile getirilen haktan yararlanabilmesi için, ipoteğin si-gortacıya bildirilmiş olması şart değildir; bu husus, VVG (1908) m. 105’in yasama gerekçesinde açıkça bildirilmiştir; sebep olarak da, ipoteğin daha önce bildirilmemiş olması yüzünden sigortacının durumunun herhangi bir şekilde ağırlaşmadığı kabul edilmiştir¹⁰⁸.

Sigortacının, muaccel olan sigorta primlerini ve sigorta sözleşmesi gereğince ona yapılması gereken diğer ödemeleri kanunen reddedebileceği hâllerde bile, bunları si-gortalıdan ve ipotekli alacaklıdan kabul etmek zorunda olmasına ilişkin kural (VVG (1908) m. 105 g VVG (7/11/1939) m. 35a f. 1 = SchRG m. 38 f. 1) tercüme edilerek önce TTK m. 908 f. 1, ardından da Y-TTK m. 1029 f. 1 olarak Türk Hukuku’na kazan-dırılmıştır. Bu ödemelerin ipotekli alacaklı tarafından yapılması hâlinde, o alacaklıya tanınmış olan ipoteğin, hem yapılan ödemeleri hem de faizlerini temin edeceği kuralı (VVG (7/11/1939) m. 35a f. 2 = SchRG m. 38 f. 2) da tercüme edilerek TTK m. 908 f.

2’ye aktarılmıştır. Ne var ki, Y-TTK hazırlanırken, aynı kural, sigortanın kapsamı ile ilgili olduğu gerekçesiyle¹⁰⁹, Y-TTK m. 1022’ye ikinci fıkra olarak eklenmiştir; ancak içerik bakımından bir değişiklik yapılmamıştır.

Sigortacının ödemeleri “kanunen reddedebileceği hâller”in Türk Hukuku bakımından ne anlama gelebileceği, Akıncı tarafından haklı olarak sorgulanmıştır¹¹⁰. Nitekim BGB m. 267 f. 2’yi karşılayan bir hükmün Türk Hukuku’nda bulunmaması sebebiyle bu soru gündeme gelmektedir. BGB m. 267 f. 1 c. 1’i karşılayan OR m. 68 = BK m. 67 = TBK m. 83 uyarınca borçlu kural olarak borcunu bizzat ifa etmek zorunda değildir, meğerki

105 Krieger, SchRG, s. 101 (sağ sütunda birinci paragrafın sonu).

106 Aynı yönde bkz. Y-TTK m. 1431 f. 4.

107 Prölss/Martin/Knappmann, Versicherungsvertragsgesetz, 27. Auflage, München 2004, VVG § 35a Rn. 7; Abraham, Schiffshypothek, s. 163 (3); Prause, Schiffskredit, s. 42 (§ 38).

108 Begründung zum VVG, Motive s. 173 (§ 105).

109 TBMM Dönem: 23, Yasama Yılı: 2, S. Sayısı: 96, s. 328 sonu (1012 ilâ 1058’inci Maddelere İlişkin Genel Açıklamalar), s. 331 (Madde 1022 ve Madde 1029).

110 Bkz. Akıncı, Gemi İpoteği, s. 102.

alacaklının aksi yönde bir çıkarı bulunsun¹¹¹. Buna karşılık BGB m. 267 f. 1 c. 2 ve f. 2 hükümleri İsviçre-Türk Kanunları’na geçmemiştir. Yine de öğreti, aynı kuralların İsviçre-Türk Borçlar Hukuku’nda geçerli sayılması gerektiğini kabul etmektedir¹¹². Bu çerçevede, Türk Hukuku’nda da sigorta ettirenin dışında bir başka kişinin prim borcu-nu ifa etmek istemesi hâlinde, sigortacı, sigorta ettirenin itirazı üzerine ifayı geri çe-virme hakkına sahip sayılacaktır. Böyle bir hâlde, gemi ipoteğine ilişkin özel hüküm¹¹³ uyarınca sigortacının, ipotekli alacaklının ödemesini kabul etmek zorunda tutulması, kredi veren kuruluşların korunması açısından önemli bir gereksinimi karşılamaktadır.

Akıncı’nın işaret ettiği gibi, bu kuralın uygulama alanı da esas itibarıyla bu somut ör-nek ile sınırlı kalmaktadır¹¹⁴.

Gemi üzerindeki mülkiyet menfaatinin sigortasında, yeni Türk Hukuku bakımından

“sigorta sözleşmesi uyarınca sigortacıya yapılması gereken diğer ödemeler”e örnek olarak, Y-TTK m. 1434 uyarınca prim borcunun ödenmesinde temerrüde düşülmesi hâlinde doğacak ihtarname, takip ve dava masrafları ile temerrüt faizi (Y-TTK m. 10) gösterilebilir.

Gerek kaynak Alman hükümlerine ilişkin yasama gerekçesi, gerekse TTK ve Y-TTK’da madde başlıklarında benimsenen sistematik¹¹⁵ çerçevesinde, TTK m. 908 f. 1 = Y-TTK m. 1029 f. 1 hükümlerinin işletilmesinde, ipoteğin önceden sigortacıya bildirilmiş olma-sı şart değildir. Dolayıolma-sıyla yapılan ödeme oranında ipoteğin kapsamının genişlemesi hükmü¹¹⁶ de, bildirim yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın, ipotekli alacaklının sigorta-cıya, sigorta ettirenin borçlarını ödediği hâllerde geçerlidir.

Kaynak hükümlerin yasama gerekçesine göre, amaç, sigorta ettirenin aksi yöndeki iradesine rağmen, sigorta sözleşmesinin ipotekli alacaklı veya sigortalı malik tarafın-dan yürürlükte tutulabilmesini sağlamak olduğuna göre, VVG (1908) m. 103 = SchRG m. 34 f. 1 = TTK m. 903 f. 1 = Y-TTK m. 1024 f. 1 hükümlerinden farklı olarak bu kuralın uygulamasında, peşin ödenmesi gereken prim veya ilk prim taksidi (Y-TTK m. 1434 f.

2) de ipotekli alacaklı veya sigortalı gemi maliki tarafından ödenebilir.

Bu kuralların işletilmesi, ipoteğin sigortacıya bildirilmesine bağlı olmadığına göre, bi-limsel sistematik bakımından, bu kuralların, sigorta tazminatının surrogat teşkil ettiği-ne ilişkin geettiği-nel hükümden sonra, ancak ipoteğin sigortacıya bildirilmesiettiği-ne bağlanan sonuçlardan önce ele alınması gerekmektedir. Nitekim kronolojik olarak da bu hüküm-ler ilk primin ödenmesine bile uygulanabildiğinden, Y-TTK m. 1022 f. 3, m. 1023 ve m.

1024’te düzenlenen olgulardan önce devreye girebilmektedir.

111 OR m. 68: “Der Schuldner ist nur dann verpflichtet, persönlich zu erfüllen, wenn es bei der Leistung auf seine Persönlichkeit ankommt.”

112 Bkz. Akıncı, Gemi İpoteği, s. 102 ve orada dn. 82.

113 VVG (1908) m. 105 → VVG (7/11/1939) m. 35a f. 1 = SchRG m. 38 f. 1 = TTK m. 908 f. 1 = Y-TTK m.

1029 f. 1.

114 Bkz. Akıncı, Gemi İpoteği, s. 102.

115 TTK m. 908 ve Y-TTK m. 1029 için kabul edilen başlık bölümlemesi, TTK m. 903-905 ve Y-TTK m.

1024-1026 hükümlerinin alt başlıklarından bağımsız ve ayrıdır.

116 VVG (7/11/1939) m. 35a f. 2 = SchRG m. 38 f. 2 = TTK m. 908 f. 2 = Y-TTK m. 1022 f. 2.