ABONMAN SİGORTA SÖZLEŞMESİNDE SİGORTA ETTİRENİN SÖZLEŞME KAPSAMINA GİREN TAŞIMALARIN TÜMÜNÜ SİGORTACIYA BİLDİRME

YÜKÜMLÜLÜĞÜ

1.Genel Olarak

Abonman sigorta sözleşmesinde, sözleşme kapsamına giren taşımaların tümünün si-gortacıya bildirilmesi bu sözleşmenin en önemli özelliğini teşkil etmektedir. Abonman sigorta sözleşmesinde bildirimin iki ayrı fonksiyonu olduğu daha önce belirtilmişti.

Burada, bildirim abonman sigorta sözleşmesinden doğan bir yükümlülük olma mahi-yeti itibariyle ele alınacaktır.

2. Bildirimin, Abonman Sigorta Sözleşmesinden Doğan Bir Yükümlülük Olarak Niteliği

Abonman sigorta sözleşmesinde sigorta ettiren taşımaların tümünü sigortacıya bil-dirmek, sigortacı da bu taşımaları kabul etmek, yani sigorta himayesi sağlamakla yü-kümlüdür. Sigorta ettiren sigorta himayesini sözleşme ile kendisine yüklenmiş olan bu yükümlülüğü yerine getirmesi ile elde edebilir. İngiliz ve Fransız hukuklarındaki uygulama da dikkate alındığında, sigorta ettirenin sözleşme kapsamına girdiği halde bir taşımayı sigortacıya bildirmemesi abonman sigorta sözleşmesinden doğan hakla-rının kısmen veya tamamen kaybetmesine yol açmaktadır.

Sigortanın mahiyeti icabı, bir sigorta sözleşmesinin gerek kurulması, gerek icrası safhalarında riziko ile prim arasında uygunluk bulunması gerekir. Bunun sağlanması ise, sigortacının rizikoyu tam olarak değerlendirmesini mümkün kılan bilgilere sahip olmasına bağlıdır. Türk hukukunda sigorta sözleşmesinin, sigorta himayesini elde edebilmesi için sigorta ettirene yüklediği yükümlülükler görev, külfet olarak nitelen-mektedir¹⁶³.

Sigorta hukukunda görev ya da külfet kavramı, kanun tarafından ya da sigorta söz-leşmesi tarafından yüklenen bazı davranış ödevlerini yerine getirmeyen sigorta ettire-nin (sigortalının) haklarını tamamen veya kısmen kaybetmesi, yani kendi yararına bir hukukî durumu elde edememesi, ondan yoksun kalmasını ifade etmektedir¹⁶⁴. Abonman sigorta sözleşmesinde sigorta ettirenin sözleşme kapsamına giren taşımayı sigortacıya bildirmemesi veyahut eksik ya da gerçeğe aykırı şekilde bildirmesi sigorta himayesinden tamamen veya kısmen mahrum kalmasına yol açmaktadır. Bu itibarla bildirim bir görev, külfet niteliğindedir.

3. Bildirimde Bulunacak Kişiler, Bildirimin Muhatabı, Bildirimin Kapsamı, Bildirimin Yapılacağı Zaman, Bildirimin Şekli

Abonman sigorta sözleşmesinde bildirimin sahip olduğu ikili fonksiyon nedeniyle edi-mi belirleme yetkisine sahip kişiler, bildiriedi-min muhatabı, bildiriedi-min içeriği, bildiriedi-min ya-pılacağı zaman, bildirimin şekli konusunda yapılan açıklamalar bildirimin külfet olarak yerine getirilmesi açısından da geçerlidir.

163 Kender, Sigorta Hukuku, sh.241; Görev kavramı ve görevlerin tabi olduğu ikeler konusunda bk.

ÜNAN, S.: Kara Sigortalarında Sigorta Ettirenin Görevleriyle İlgili Baz Sorunlar, Sigorta Hukuku Dergisi, Yıl 1998, Sayı 1 (sh.97-113), sh.97 vd., 102 vd.

164 Kocayusufpaşaoğlu, a.g.e., § 2, n° 54, sh.32; Kender, Sigorta Hukuku, sh.241.

4. Bildirim Görevinin İhlâli ve Sonuçları

Abonman sigorta sözleşmesinde bildirim akdî mekanizmanın vazgeçilmez bir unsu-rudur. Bildirim görevinin ihlâline bağlanacak hukukî sonuçların amacına uygun olması gerekir. Görev mahiyeti itibariyle bildirimin amacı şudur.

(1) Bildirim sigortacıya, ilgili taşıma için primi tayin ve tahsil etme imkanı sağlar.

(2) Azamî toplam sigorta bedelinin kararlaştırıldığı abonman sigorta sözleşmelerinde her taşıma konusu mal üzerindeki menfaatin değeri sözleşemde kararlaştırılan toplam azamî tutardan düşüldüğünden, bildirim sigortanın (teminatın) bakiye ka-pasitesinin izlenmesine ve sigortacının bakiye teminat tutarı konusunda sigorta ettireni de haberdar etmesini sağlar.

(3) Bildirim sigortacının reasürans sözleşmesi yapması için hazırlıklarını tamamlama-sını sağlar.

Abonman sigorta sözleşmesinde bildirim görevinin ihlâli ya hiç bildirimde bulunmama ya yanlış bildirimde bulunma ya da gecikerek bildirimde şeklinde ortaya çıkabilir.

Abonman sigorta sözleşmesinde bildirim aynı zamanda edimin belirli hale gelme-sini sağlayan bir irade beyanıdır. Bu itibarla bildirimin hiç yapılmamasına veya yan-lış yapılmasına bağlanacak hukukî sonuçlar Türk Hukuku açısından tayin edilirken sigortacının ediminin bildirimin yapılması ile belirli hale geldiği ve sorumluluğunun, hâkim görüşe göre yöneltimesi gerekli irade beyanları varma ile hükümlerini doğur-duklarından, bildirimin sigortacının iktidar sahasına girmesinden itibaren başlayacağı gözden kaçırılmamalıdır. Bu nedenle İngiliz ya da Fransız hukuklarında bu konuda kabul edilen çözümlerin Türk hukukunda da aynen benimsenmesi hukuken mümkün görülmemektedir.

a. Sigortacının Ediminin Bildirim ile Belirli Hale Geldiği Abonman Sigorta Sözleşmelerinde Bildirim Görevinin İhlâl Edilmesi

- Eksik bildirim (gerçeğe uygun olmayan bildirim)

Sigortacının edimini belirli hale gelmesini sağlayan bildirim, bir irade beyanıdır, ye-nilik doğuran hakkın kullanılmasıdır. Yeye-nilik doğuran işlemler muhatap için kesin bir nitelik taşıması gerektiğinden, irade beyanının diğer tarafa (sigortacıya) ulaşması ile otomatikman hüküm ve sonuçları doğar. Yani yenilik doğuran haklar ikinci bir defa kul-lanılamaz¹⁶⁵. Yenilik doğuran haklar geçerli olarak kullanıldıkları ve yöneldikleri hukukî sonuç meydana geldikten sonra, hakkın kullanılmasına ilişkin işlemin geri alınması ar-tık mümkün değildir¹⁶⁶. Bu açıklamalar çerçevesinde, sigortacıya bildirimin ulaşmasıyla hukukî sonuç kendiğinden ortaya çıkacağından ve bu hak niteliği icabı bir kere kullanıl-makla sona erdiğinden, bildirimin düzeltilmesi hukuken mümkün değildir. Türk hukuku açısından yegâne çözüm, yenilik doğuran hakkın kullanılması (bildirimin yapılması) ile meydana gelen hukukî sonucu sigorta ettirenin TBK’nun hata hükümlerine dayanarak iptal etmesi ve yeni bir bildirimde bulunmasıdır. Sigorta ettirenin yapacağı yeni bildirim hükümlerini ise, sigortacıya ulaşmasından itibaren doğurmaya başlayacaktır.

Sigorta ettirene hata hükümlerine dayanarak bildirimi iptal etmek ve yeni bir bildirim

165 Dural-Sarı (Sarı), a.g.e., sh.154.

166 Dural-Sarı (Sarı), a.g.e., sh.155.

yapma imkânı, İngiliz hukuku doğrultusunda, kastının ya da ağır ihmalinin mevcut olmadığı hallerde tanınmalıdır. Sigortacının sorumluluğunun başlama anı açısın-dan hukukî durum şu şekildedir: Eksik bildirime rağmen, sigortacının sorumluluğu doğmaz, çünkü edim geçerli bir şekilde belirli hale gelmemiştir. Bu nedenle, sigorta ettirenin, hata hükümlerine dayanarak ilk bildirimi iptal etmesi ve yapacağı yeni bil-dirim hükümlerini doğuruncaya kadar geçen zaman boyunca sigorta himayesinden mahrum kalacağı tereddütsüz söylenebilir. Yani bu zaman içinde riziko gerçekleştiği takdirde sigortacının tazminat ödeme borcu doğmaz. Dolayısıyla yeni bildirimin huku-ki sonucu ileriye ethuku-kilidir.

Sigorta ettirenin bildirimin eksik yapılmasında kastı ya da ağır ihmâli varsa, bu du-rumda eksik bildirimi iptal ve yeni bir bildirimde bulunma hakkına sahip olmadığı, ancak eksik bildirimin konusu olan taşıma için primi tam olarak ödemekle yükümlü olduğu kabul edilmelidir.

- Bildirimin yapılmaması

Sigorta ettirenin bir taşımayı bildirmemesi, ilgili taşıma açısından sigortacının edimi-nin belirli hale gelmemesini, dolayısıyla taşımanın sigorta himayesi altına girmemesi anlamına gelir. Ancak sigorta ettiren bildirim görevine aykırı davranmış olduğu için o taşıma için primi tam olarak ödemekle yükümlü tutulmalıdır.

- Bildirimin geç yapılması

Edimin bildirimin yapılması ile belirli hale geldiği abonman sigorta sözleşmelerinde, sigorta himayesinin bir an önce başlamasını sağlaması için sigorta ettirenin taşımayı öğrenir öğrenmez sigortacıya bildirmesinin uygun olacağını belirtmiştik. Sigorta etti-renin bildirimi gecikerek yapması sigorta himayesinin başlamasını erteleyecek oldu-ğundan kendi aleyhine bir sonuç ortaya çıkarmaktadır. Ancak, bildirimin geç yapılmış olması, bir görev ihlâli anlamına da geldiğinden, belki sigortacıya ilave prim talep hakkı tanınabilir.

b. Sigortacının Ediminin Riziko Konusu Malın Haricen Anlaşılacak Şekilde Maddî Olarak Ayırt Edilerek Sözleşmeye Tahsis Edilmesi Suretiyle Belirli Hale Geldiği Abonman Sigorta Sözleşmelerinde Bildirim Görevinin İhlâl Edilmesi Sigorta ettiren, edimin riziko konusu malın haricen anlaşılacak şekilde maddî olarak ayırt edilerek sözleşmeye tahsis edilmesi suretiyle belirli hale geldiği abonman sigorta sözleşmelerinde de sigortacıya bildirim yapmakla yükümlüdür. Bu tür abonman sigor-ta sözleşmelerinde sigor-tarafların bildirimin daha geç yapılmasını, yani bildirimin yapılaca-ğı zamanı serbestçe kararlaştırabileceklerini belirtmiştik.

Bu tür abonman sözleşmelerinde de bildirim görevinin ihlâli eksik bildirim, bildirimin yapılmaması ve geç bildirim açısından ele alınmalıdır.

- Eksik bildirim (gerçeğe uygun olmayan bildirim)

Malların ayırt edilmesi suretiyle edimin belirli hale geldiği abonman sigorta sözleşme-lerinde sigorta himayesi mallar üzerinde rizikonun işlemeye başladığı andan itibaren doğar. Bu tür abonman sigorta sözleşmesinde, bildirim bir irade beyanı değil, bilgi beyanı niteliğindedir. Bu tür abonman sigorta sözleşmesinde de İngiliz hukuku doğ-rultusunda, kastının ya da ağır ihmalinin mevcut olmadığı hallerde sigorta ettirene eksik bildirimi düzeltme imkanı tanınmalıdır.

Sigortacının sorumluluğunun başlama anı açısından ise hukukî durum şu şekil-dedir: Normalde bu tür abonman sigorta sözleşmelerinde rizikonun işlemeye başladı-ğı andan itibaren sigortacının sorumluluğu da doğar. Ancak bildirim eksik yapılmışsa, edimin geçerli bir şekilde belirli hale geldiğinden söz edilmesi artık mümkün olmaz. Bu nedenle, bildirimin eksik yapıldığı ve sigorta ettirenin eksik bildirimi düzeltme hakkına sahip olduğu (kastının ya da ağır ihmalinin bulunmadığı) hallerde, bu düzeltmenin yapılmasına kadar geçen süre zarfında riziko gerçekleşirse, sigortacının sorumluluğu ilgili taşıma açısından geçerli bir şekilde doğmamış olduğundan, eğer bir tazminat ödemişse bunun iadesini sigorta ettirenden isteyebilmelidir.

Sigorta ettirenin bildirimin eksik yapılmasında kastı ya da ağır ihmâli varsa, bu durum-da eksik bildirimi iptal ve yeni bir bildirimde bulunma hakkına sahip olmadığı, ancak eksik bildirimin konusu olan taşıma için primi tam olarak ödemek ve eksik bildirime konu olan taşıma açısından riziko gerçekleşmiş ve tazminat ödenmişse bunun sigortacıya iade etmek ile yükümlü olduğui kabul edilmelidir.

- Bildirimin yapılmaması

Sigorta ettirenin bir taşımayı bildirmemesi, o taşımanın sigorta himayesi altına girme-mesi anlamına gelir. Ancak sigorta ettiren bildirim görevine aykırı davranmış olduğu için o taşıma için primi tam olarak ödemekle yükümlü tutulmalıdır.

- Bildirimin geç yapılması

Bildirimin gerçeğe uygun ancak geç yapılmasının başlamış olan sigorta himayesine bir etkisi olmamalıdır. Ancak, bildirimin kararlaştırılan süre geçtikten sonra yapılması, bir görev ihlâli anlamına geldiğinden, sigortacıya ilave prim talep hakkı mutlaka ta-nınmalıdır.

B. ABONMAN SİGORTA SÖZLEŞMESİNDE SİGORTA HİMAYESİNİN BAŞLAMA