Gemi Kirasında Sigorta İlişkileri A) Çıplak Gemi Kirası 15

Türk Hukuku’nda ilk kez Y-TTK’da düzenlenen gemi kira sözleşmelerine¹⁶ ilişkin özel bir sigorta hükmü Y-TTK m. 1126 f. 1’de kabul edilmiştir. Bu madde, Y-TTK Tasarısı’nı

Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Hükmünün Değerlendirilmesi, İHFM 2006, Sayı: 2, s. 247; Cüneyt Süzel, 1993 Cenevre Rehin Sözleşmesi ve TTK Tasarısına İktibası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Yüksek Lisans Programı, (yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, 2007; Cüneyt Süzel, 1993 Cenevre Sözleşmesinin Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Yansıması, Uğur Alacakaptan’a Arma-ğan, Cilt: 2, İstanbul 2008, s. 597; Cüneyt Süzel, Deniz İş Kanunu Kapsamında Kaptan ve Kaptanın İş Sözleşmesi, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a Armağan, Ankara 2009, s. 433; Cüneyt Süzel, Çatmadan Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 2008, Yıl: 28, Sayı: 1-2, s. 173; Doğuş Taylan Türkel, Gemi Alacaklısı Hakkının Paraya Çevril-mesi, İzmir 2008; Barış Günay, Türk ve Anglo-Amerikan Hukukunda Gemi Alacaklısı Hakkı, Ankara 2009; Serdar Hızır, “Gemi Alacaklısı Hakkının Bahşettiği Bir İmkân Olarak Rehnin Paraya Çevrilmesi Suretiyle Takip Usulü”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi 2006, Cilt: XXIII, Sayı: 4, s. 357.

14 Bkz. İngilizce: Turkish Maritime Law Association / Deutscher Verein für Internationales Seerecht, Recent Developments in Maritime Law, İstanbul 2012, başlıklı yayında yer alan şu tebliğler: Samim Ünan, Some Aspects of Maritime Law in the New Turkish Commercial Code (p. 9), Ecehan Yeşilova Aras, Liability of the Carrier for Loss, Damage and Delay According to the New Turkish Commercial Code (p. 17), Samim Ünan, Bareboat and Time Charters in the New Turkish Code of Commerce (a short comparison to German Draft dated 2011) (p. 25), Samim Ünan, Salvage in Turkish Straits Un-der Turkish Law and Practice (p. 50), Kerim Atamer, New Turkish Law of Ship Mortgages and Enfor-cement (p. 75); Barış Günay, Turkish Law of Ship Arrest and the Draft Turkish Commercial Code”, 38 Journal of Maritime Law and Commerce 83 (2007); Fransızca: Samim Ünan / İzzet Hatem, La nou-velle réglementation du droit maritime en Turquie, Droit Maritime Français (“DMF”) Decembre 2011, p. 1008; Almanca: Kerim Atamer, Das neue türkische Handelsgesetzbuch, Transportrecht 2011, S.

104; Kerim Atamer, Reform des türkischen Transport- und Seefrachtrechts, Transportrecht 2010, S.

50; Kerim Atamer, Reform des Seehandelsrechts im Entwurf des Türkischen Handelsgesetzbuchs, in: Yeşim M. Atamer / Klaus J. Hopt (Hrsg.), Kompatibilität des türkischen und europäischen Wirts-chaftsrechts - Der neue türkische HGB-Entwurf und benachbarte Rechtsgebiete, Tübingen 2009, S. 91; Turkish Maritime Law Association / Deutscher Verein für Internationales Seerecht, Recent Developments in Maritime Law, İstanbul 2012, başlıklı yayında yer alan şu tebliğ: Duygu Damar, Außervertragliche Haftung und Haftungsbeschränkung im Seehandelsrecht - Ein Vergleich zwisc-hen türkischem Handelsgesetzbuch und deutschem Referentenentwurf (p. 33); İspanyolca: Kerim Atamer, Legislación, Jurisprudencia y Bibliografía en Derecho Marítimo Turco 2004-2006, Ignacio Arroyo (ed.), Anuario de Derecho Maritimo 2007, Vol. XXIV, p. 479 (p. 480).

15 Bu başlık altında yer alan açıklamalar, şu çalışmadan uyarlanarak alınmıştır: Kerim Atamer, Yeni Türk Ticaret Kanunu Uyarınca “Zarar Sigortaları”na Giriş, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi 2011, Cilt: XXVII, Sayı: 1, s. 21 (s. 58-59).

16 Bkz. TBMM Dönem: 23, Yasama Yılı: 2, S. Sayısı: 96, s. 55 (Genel Gerekçe no. 178), s. 339-340.

hazırlayan “TTK Komisyonu”nun görüşmeleri sırasında tartışmalara sebep olmuştur.

Komisyon’a önerdiğimiz hüküm, uygulamada yaygın olarak kullanılan BARECON 2001 basılı sözleşmesinin 13’üncü maddesine¹⁷ dayanılarak hazırlanmıştır. Söz konu-su 13’üncü madde aynen şöyledir¹⁸:

“13. Insurance and Repairs

(a) (1) [1] During the Charter Period the Vessel shall be kept insured by the Char-terers at their expense against hull and machinery, war and Protection and Indem-nity risks (and any risks against which it is compulsory to insure for the operation of the Vessel, including maintaining financial security in accordance with sub-clause 10(a)(iii)) in such form as the Owners shall in writing approve, which appro-val shall not be un-reasonably withheld. [2] Such insurances shall be arranged by the Charterers to protect the interests of both the Owners and the Charterers and the mortgagee(s) (if any), and the Charterers shall be at liberty to protect under such insurances the interests of any managers they may appoint. [3] Insurance policies shall cover the Owners and the Charterers according to their respective interests. [4] Subject to the provisions of the Financial Instrument, if any, and the approval of the Owners and the insurers, the Charterers shall effect all insured repairs and shall undertake settlement and reimbursement from the insurers of all costs in connection with such repairs as well as insured charges, expenses and liabilities to the extent of coverage under the insurances herein provided for.

(2) The Charterers also to remain responsible for and to effect repairs and sett-lement of costs and expenses incurred thereby in respect of all other repairs not covered by the insurances and/or not exceeding any possible franchise(s) or de-ductibles provided for in the insurances.

(3) All time used for repairs under the provisions of sub-clause 13(a) and for repa-irs of latent defects according to Clause 3(c) above, including any deviation, shall be for the Charterers’ account.

(b) [1] If the conditions of the above insurances permit additional insurance to be placed by the parties, such cover shall be limited to the amount for each party set out in Box 30 and Box 31, respectively. [2] The Owners or the Charterers as the case may be shall immediately furnish the other party with particulars of any ad-ditional insurance effected, including copies of any cover notes or policies and the written consent of the insurers of any such required insurance in any case where the consent of such insurers is necessary.

(c) The Charterers shall upon the request of the Owners, provide information and promptly execute such documents as may be required to enable the Owners to comply with the insurance provisions of the Financial Instrument.

(d) [1] Subject to the provisions of the Financial Instrument, if any, should the

17 BARECON 2001 m. 13 hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Mark Davis, Bareboat Charters, 2nd edition, London 2005, chapter 14, s. 75. Bu sözleşmenin öncüsü niteliğindeki BARECON 1989’da aynı konuyu düzenleyen m. 12 hakkında bkz. Klaus Dimigen, Bareboatcharter und Bareboatregistrierung, Ham-burg 2000, s. 53; Viktoria Athanassopoulou, Schiffsunternehmen und Schiffsüberlassungsverträge, Tübingen 2005, s. 143.

18 Fıkra ve cümle numaraları tarafımdan eklenmiştir.

Vessel become an actual, constructive, compromised or agreed total loss under the insurances required under sub-clause 13(a), all insurance payments for such loss shall be paid to the Owners who shall distribute the moneys between the Ow-ners and the Charterers according to their respective interests. [2] The Charterers undertake to notify the Owners and the mortgagee(s), if any, of any occurrences in consequence of which the Vessel is likely to become a total loss as defined in this Clause.

(e) The Owners shall upon the request of the Charterers, promptly execute such documents as may be required to enable the Charterers to abandon the Vessel to insurers and claim a constructive total loss.

(f) For the purpose of insurance coverage against hull and machinery and war risks under the provisions of sub-clause 13(a), the value of the Vessel is the sum indicated in Box 29.”

Bu kural uyarınca geminin kiracısı, hem gemi üzerindeki mülkiyet menfaatine zarar verebilecek rizikolara karşı, hem de geminin sebep olabileceği sorumluluğa¹⁹ karşı si-gorta yaptırmakla yükümlüdür. Dolayısıyla kiracı, sisi-gorta ettiren sıfatıyla sözleşmeleri kuracak ve borçlu sıfatıyla primi ödeyecektir. Buna karşılık geminin maliki, mülkiyet menfaati kendisine ait olduğu için “sigortalı” sıfatını alacaktır. Ayrıca, geminin yol açtığı zarardan doğan sorumluluğa karşı sigortada, kiracı kişisel borçlu sıfatıyla, malik de gemi alacaklısı hakkı sebebiyle “sigortalı” sıfatlarını kazanabilecektir.

Uygulamada sıklıkla, kiracı her türlü riziko bakımından sözleşmede ve poliçede “si-gortalı” olarak gösterilmektedir. Kiracının mülkiyet menfaati bulunmadığından, bu tür sözleşmeler hukuken geçersizdir (Y-TTK m. 1408 f. 1; hüküm m. 1452 f. 1 uyarınca mutlak emredicidir). Ne var ki, yine uygulamada böyle sözleşmelere bile etki tanındığı görülmektedir. Y-TTK m. 1126 f. 1 c. 2, bu tür sorunları ortadan kaldırmak amacıyla, sigorta sözleşmelerinin “kimin olacaksa onun lehine”²⁰ (“to order”) yapılmasını öngör-mektedir. Böylece, her somut olayda, menfaat sahibinin kim olduğu saptanabilecek ve sigorta güvencesi o kişinin lehine işletilecektir.

Buna karşılık, TTK Komisyonunun tartışmaları sırasında açıklık sağlanamayan bir hu-sus, Y-TTK m. 1126 f. 1 c. 1’in ikinci yarısıdır. Komisyon’a önerilen hüküm, kiracının, kurmayı amaçladığı sigorta sözleşmeleri için gemi malikinden onay almasını öngör-mekteydi. Dolayısıyla BARECON 2001 m. 13 f. (a) hükmünde 364’üncü satırda geçen

“in such form as the Owners shall in writing approve” (“gemi malikinin yazılı olarak onay verdiği şekilde”) ibaresinin Y-TTK’ya aynen yansıtılması hedeflenmişti. Görüş-melere ilişkin tutanaklardan saptanacağı gibi, Komisyon bu amacı kural olarak benim-semiş, ancak kanunlaşan metinde geçen “sigorta sözleşmesinin kurulduğunu kiraya verene önceden bildirmekle yükümlüdür” ibaresinin bu amacı ifade etmeye elverişli olduğunu oyçokluğu ile kabul etmiştir. Hükmün, kaynak BARECON 2001 m. 13 f. (a)’da yer alan ifadeye uygun olarak kaleme alınmasına yönelik önerimiz ise oyçokluğu ile

19 Gemilerin sorumluluk sigortası hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Serdar Acar, Kulüp Sigortası - Pro-tection & Indemnity, İstanbul 2008; Didem Algantürk Light, Deniz Sigorta Hukukunda Kulüp Sigor-tası, 2. Bası, İstanbul 2006.

20 TBMM Genel Kurulunda 13/1/2011 tarihinde yapılan değişiklik uyarınca, bu hükümde geçen “hesa-bına” sözcüğü “lehine” şeklinde değiştirilmiştir; bkz. Atamer, Zarar Sigortaları, s. 39 ve orada dn. 97.

reddedilmiştir. Sonuçta, yasama amacının BARECON 2001 m. 13 f. (a) hükmünde yer alan ilkeleri benimsemek olduğu dikkate alınınca, yorumun da kaynak hüküm doğrul-tusunda yapılması, dolayısıyla kiracının sigorta sözleşmelerini kurmadan önce malik-ten onay almakla yükümlü olduğu sonucuna varılması gerekmektedir.

B) Finansal Kira