Tedarik Zinciri Kavramı

Yukarıda kısaca açıklanan üretim yönetiminde geliştirilen teknikler günümüzde de önemini korumakla beraber, uluslararası rekabetin artması ve koşulların giderek daha zorlaşması ile işletmeler, iç süreçlerindeki iyileştirme ve verimlilik artırma çalışmalarını ilişkide bulundukları dış sistemlere doğru yöneltmektedirler. Müşteriler, tedarikçiler, aracılar, dağıtıcılar ve servis sağlayıcılar bu dış sistemin oyuncuları durumuna gelmiş ve tedarik zinciri yönetimi anlayışında birer ortak olarak görev almaya başlamışlardır. Günümüzde işletmeler kendi ana işlerine odaklanarak en rekabetçi koşullarda büyümenin yollarını aramaktadırlar.

Bilgi teknolojilerinin gelişmesi ve küreselleşmesi de tedarik zinciri yönetiminin olanaklarını artırmakta ve katkıda bulunmaktadır. Küresel lojistik yönetimi gündeme gelmiş ve artık her ihracatçı işletme bu zincirin bir elemanı olmak zorunluluğunu hissetmeye başlamıştır. Tedarik zinciri yaklaşımı üretim ve dağıtım sistemlerinin giderek entegre bir sisteme dönüştüğü ana üreticiler ve alt üreticilerin ortak stratejiler geliştirerek, rekabetçi avantajlar sağlayacak şekilde yapılanmalarına yardımcı olan ortak yönetim felsefesidir. Müşteriye her zaman en yüksek değeri minimum maliyetle sağlamak amacıyla pazara sunulan ürünlerin, servislerin, bilgi akışlarının uyumlaştırılması ve bir merkezden yönetilmesi, tedarik zinciri yönetiminin temel hedeflerinden biridir. Tedarik zincirindeki elemanlar, sadece entegre bir yönetimi benimsemekle kalmaz; aynı zamanda bilgi ve deneyimlerini birleştirerek katma değeri artırabilecek yeni buluşlar ile teknoloji ve yönetimsel ilerlemeleri de sistemin içerisinde geliştirerek tam bir sinerjik ilerlemeye yol açmış olurlar.

Tedarik zincirinin yapısı ve yönetimi üzerine çok sayıda tanımlamalar yapılmıştır. Tedarik zinciri terimi, tedarikçi ortaklığı veya lojistik işlevler kavramları yerine kullanılmamaktadır. Aksine yeni bir düşünce ve bu yapının yönetilmesinin önemi ile yeni kazanımların nasıl ve hangi çabalarla elde edileceği üzerine geliştirilen bir terimdir. Bir işletmenin tedarik zincirinin stratejik noktaları ve bu zincirin başarılı bir şekilde yönetilmesinin, işletmeye getireceği kazanımlar her

zaman o işletmenin başarısı için önemli bir yapı taşıdır. Tedarik zinciri ile ilgili farklı tanımlamalar aşağıda verilmiştir.

Tedarik zinciri, malzeme tedariki işlemlerini yerine getiren, bunları yarı mamul ve mamullere dönüştüren ve daha sonra bunları dağıtım kanalıyla müşterilere ulaştıran hizmet ve dağıtım seçeneklerinden oluşan şebekeyi ifade eder. (Ataman, 2002, 35)

Tedarik Zinciri Konseyi’ne göre, tedarik zinciri kavramı son ürünün üretilmesi ve dağıtımı (tedarikçinin tedarikçisinden müşterinin müşterisine kadar) ile ilgili bütün çabaları kapsar. Bu çabalar plan, (tedarik ve talebin yönetimi), kaynak (hammadde ve yarı mamullerin temini), üretim (imalat ve montaj), teslim (depolama ve stok takibi, sipariş alımı ve yönetimi, bütün kanal boyunca dağıtım ve müşteriye teslim) olmak üzere dört temel süreçten oluşur. (The Supply Chain Council, 2001)

Quinn (1997) ise konseyin tanımına benzer bir tanımlama yaparak belirtilen aktivitelerin yanında bütün bu aktivitelerin denetimini sağlayan bilgi sistemlerini de tedarik zinciri aktivitesi olarak tanımlamıştır. (Lummus ve Vokurka, 1999, 11)

APICS (Amerikan Production and Inventory Control Society) sözlüğü tedarik zincirini; ilk hammadde halinden, tamamlanmış ürünün tüketimine sunuluncaya kadar tedarikçi-kullanıcı işletmeleri bağlayan ve müşterilere ürün ve hizmetleri sağlayan değer zincirinin oluşturulduğu işletme içindeki ve dışındaki işlemlerin tümü olarak tanımlamaktadır. (Cox, 1999, 168; Lummus ve Vokurka, 1999, 11; Fredendall ve Hill, 2001, 5 )

Jayashankar ve diğerlerine (1996) göre tedarik zinciri, bir veya daha fazla ürün grubuyla ilgili elde etme, üretim ve dağıtım faaliyetlerinden kollektif bir biçimde sorumlu olan otonom veya yarı otonom iş faaliyetlerinden oluşan bir şebekedir. (Çizmeci, 2002, 2)

Lee ve Billington’a göre ise tedarik zinciri, hammaddeleri elde eden, bunları yarı ve tamamlanmış ürünlere dönüştüren ve ardından bir dağıtım sistemi vasıtasıyla bu ürünleri müşterilere teslim eden yapılar şebekesidir. (Lee ve Billington, 1992, 66)

Tedarik zinciri, Lummus ve Alber tarafından malzeme akışı yoluyla varlıkların bağlanması şeklinde ifade edilmiştir. Burada söz edilen varlıklar; tedarikçileri, taşımacıları, üreticileri, dağıtım merkezlerini, perakendecileri ve müşterileri kapsayabilir. (Lummus ve Vokurka, 1999, 11; Lummus ve Alber, 1997)

Handfield ve Nichols tarafından yapılan tanıma göre; tedarik zinciri hammadde safhasından son kullanıcıya kadar olan malzeme akışı ve dönüşümü ile ilgili tüm faaliyetleri ve bunlarla ilişkili bilgi akışını kapsar. (Handfield ve Nichols, 1999, 2; Barriga vd., 2004, 2; Towill, 1996, 15)

Tedarik zinciri yine başka bir tanıma göre, üç veya daha fazla işletmenin tedarik kaynağından müşteriye doğru ürün, hizmet, finans ve bilgi yolu ile birbirine direkt olarak bağlı olması şeklinde ifade edilmiştir. (Mentzer, 2001, 5)

Yukarıda yapılan tanıma göre tedarik zincirini; “Temel Tedarik Zinciri”, “Genişletilmiş Tedarik Zinciri” ve “Üst Seviye Tedarik Zinciri” olmak üzere üçe ayırmak mümkündür. Bu durum Şekil 2.1.’de gösterilmektedir.

Şekil-2.1. : Tedarik Zinciri Yönetiminde İlişki Kanalları Kaynak: Mentzer, 2001, 7

Bir işletmede tedarik zinciri; hammadde üreticileri, hammadde ve yarı mamullerin işlenmiş ürüne dönüştürülmesi yani üretim aşamasında tedarik işleriyle uğraşanlar ile mamullerin dağıtım kanalları yoluyla son kullanıcıya kadar ulaştırılması sırasında değer yaratan öğelerin bütünüdür. Bu tanım son kullanıcı açısından ise, bir ürün veya hizmet için talepleri yerine getirmek üzere gereken değeri meydana getiren aşamaların veya öğelerin bütünü olarak yapılabilmektedir.

Nihai müşterilere dağıtılmak üzere hammaddeleri tamamlanmış ürünlere dönüştüren tedarik zinciri, çok safhalı, kapsamında birden fazla görevi olan ve birçok işletmeyi içeren bir süreçtir.

Satıcı Alıcı Ortaklık

Tedarikçi Merkez İşletme Müşteri Temel Tedarik Zinciri

Tedarikçinin Tedarikçi Merkez İşletme Müşteri Müşterinin Tedarikçisi Müşterisi Genişletilmiş Tedarik Zinciri

Üçüncü Parti Lojistik Sağlayıcı

Tedarikçinin Tedarikçi Merkez İşletme Müşteri Müşterinin Tedarikçisi Müşterisi Finans Sağlayıcısı Pazar Araştırması Firması Üst Seviye Tedarik Zinciri

Tedarik Zinciri Sistemi; işletmenin dışında yer alan tedarikçilerin etkin bir biçimde yönetilmesi için işletmenin tüm iç kaynaklarının bir bütün halinde yönlendirilmesini ele alan bir işletme sistemidir. Hammadde tedarikçisinden başlayıp, üretici ile devam edip, son kullanıcıya kadar uzanan bir zinciri ifade etmektedir.

Bu açıklamalardan sonra tedarik zinciri genel olarak şöyle tanımlanabilir. Tedarik zinciri; hammaddelerin siparişi ve elde edilmesinden, mamullerin üretilmesine, müşterilere ulaştırılmasına ve satış sonrası hizmetlere kadar olan kurumsal fonksiyonları içeren bir faaliyetler dizisidir.

Bu noktada, tek bir ürün için basit bir tedarik zinciri örneği verilebilir. Bu zincirde satıcılardan hammadde sağlanır, tek bir adımda tamamlanmış ürüne dönüştürülür, ardından dağıtım merkezlerine ve son olarak da müşterilere ulaştırılır. Gerçek tedarik zincirleri ortak bileşenlere, üretim araçlarına ve kapasitelere sahip tamamlanmış birçok ürünü bulundurur. (Ganeshan ve Harrison, 1995, 13)

2.1.3. Tedarik Zincirinin Fonksiyonları