Mamul Üretim Maliyeti

İşletmelerde mamul üretim maliyetleri; direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim maliyetlerinden oluşmaktadır. Mamul üretim maliyetini oluşturan bu maliyet unsurları kısaca aşağıdaki gibi açıklanabilir.

3.2.1.2.5.1. Direkt İlk Madde ve Malzeme (Hammadde) Maliyeti Hammaddeler, üretilen mamulün bünyesine giren ve bu mamulün özünü oluşturan, hangi mamul için ne miktarda tüketildiği kolaylıkla belirlenebilen maddelerdir. (Lucey, 2002, 9) Örneğin; hazır giyim üretiminde kumaş, mobilya üretiminde kereste gibi. Bu maliyet unsuru; hammaddenin satın alma maliyeti, sipariş, taşıma, komisyon, sigorta gibi katlanılan diğer giderlerden oluşur.

Direkt ilk madde ve malzeme maliyeti, üretim yapan işletmeler için var olan bir maliyet unsurudur. Bu maliyet unsuru, tedarik zincirinde de üretim yapan işletmeler için söz konusu olan bir maliyet unsurudur. Yani, nihai mamulü üreten işletme ve bu işletmeye hammadde sağlayan tedarikçi işletmeler için geçerli olan bir maliyet unsurudur. Üretim işletmesinin ürettiği mamulü perakendecilere dağıtan toptancı işletmeler ve nihai müşterilere satan perakendeci işletmeler için hammadde maliyeti söz konusu değildir.

3.2.1.2.5.2. Direkt İşçilik Maliyeti

Direkt işçilik maliyeti, bir üretim işletmesinde esas üretim gider yerlerinde çalışan ve fiilen üretim yapan işçilere ödenen ücretlerden oluşur. Bu işçiler fiilen

üretim bölümlerinde çalıştıklarından, bu maliyet unsuru üretilen mamul maliyetlerine doğrudan yansıtılabilir.

Bu maliyet unsuru da üretimle ilgili olduğundan, tedarik zincirinde üretim yapan işletmeler için söz konusudur. Yani, zincirdeki ana mamulü üreten işletmede ve ona hammadde sağlayan tedarikçi işletmelerde üretim için çalışan işçilere ödenen ücretler bu maliyet unsurunu oluşturur.

3.2.1.2.5.3. Genel Üretim Maliyeti

Genel üretim maliyeti, direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik maliyetleri dışında kalan ve üretimle ilgili olan diğer maliyetlerden oluşur. Bu maliyet grubunu, oluşturan maliyet öğeleri kısaca aşağıdaki gibi açıklanabilir.

3.2.1.2.5.3.1. Endirekt İlk Madde ve Malzeme Maliyeti

Direkt ilk madde ve malzeme dışında kalan ve mamullerin üretilmesine yardımcı olan maddelerdir. Bu maddelerin her bir mamul için ne miktarda tüketildiğinin belirlenmesi zor olduğundan veya ekonomik olmadığından dolayı, bu tür madde ve malzemelerin maliyeti mamullere dolaylı olarak yansıtılır. Endirekt ilk madde ve malzeme maliyeti iki maliyet unsurundan oluşur.

 Yardımcı Madde ve Malzeme Maliyeti: Üretilen mamullerin üretilmesine yardımcı olan ve bünyesine giren, ancak hangi mamul için ne miktarda kullanıldığının belirlenmesi zor olan ya da ekonomik olmayan madde ve malzemelerin maliyetidir. Örneğin, hazır giyim üretiminde iplik, tela, düğme; mobilya üretiminde boya ve perçin gibi.

 İşletme Malzemesi Maliyeti: Üretilen mamullerin bünyesine girmeyen ancak mamullerin üretilmesine yardımcı olan ve üretimin kesiksiz bir şekilde akışını sağlayan maddelerin maliyetidir. İşletme

• Makinelerin yedek parçaları, • Bakım-onarım malzemeleri, • Temizlik malzemeleri,

• Aşındırıcı, parlatıcı, yumuşatıcı kimyasal malzemeler, • Ambalaj malzemeleri,

• Kırtasiye ve basılı evraklar, • Bilgi işlem tüketim malzemeleri, • Diğer işletme malzemeleri

Madde ve malzemeleri türlerine göre; ilk madde, yardımcı madde ve işletme malzemesi diye kesin olarak tanımlamak mümkün değildir. Çünkü herhangi bir madde, bir mamulün üretiminde ilk madde iken bir başka mamulün üretiminde yardımcı madde veya işletme malzemesi olarak kullanılabilir. Bu maddelerin işletmelerde kullanılmaları, mamul maliyetlerine direkt ilk madde ve malzeme maliyeti ya da genel üretim maliyeti olarak yansıtılır.

3.2.1.2.5.3.2. Endirekt İşçilik Maliyeti

Bir işletmede üretim ile ilgili olarak ortaya çıkan, direkt işçilik dışındaki işçilik maliyetleridir. Genellikle üretim bölümleri dışında çalışan işçilerin ücretleri bu özelliktedir. Örneğin, üretimde kullanılan makinelerin bakım-onarımını yapan işçilerin ücretleri endirekt işçilik maliyetidir. Endirekt işçilik maliyeti pek çok unsurdan oluşmaktadır. Bu unsurlar aşağıdaki gibi sayılabilir.

• Fazla mesai ücretleri,

• Yıllık izin, tatil ve ikramiye ücretleri, • Kıdem tazminatları,

• Bakım-onarım işçilikleri, • Ustabaşı ücretleri,

• Güvenlik görevlilerinin ücretleri,

• Sosyal sigorta işveren payları (SSK, İşsizlik Sigortası), • Sağlık giderleri,

• Eğitim ve staj giderleri, • Diğer işçilikler.

3.2.1.2.5.3.3. Enerji Maliyeti

Mamullerin üretilmesi için kullanılan her türlü enerji maliyetidir. İşletmeler üretim yapabilmek için, elektrik, petrol ürünleri (mazot, benzin, fuel-oil, lpg, gaz), kömür, buhar gibi enerji kaynaklarından yararlanırlar. İşletmelerin kullandıkları bu enerjiden kaynaklanan maliyetler, bir genel üretim maliyet unsuru olarak mamullere yansıtılırlar.

3.2.1.2.5.3.4. Amortisman ve Tükenme Payı Maliyeti

İşletmelerde mamullerin üretilmesi için kullanılan her türlü sabit değerin amortisman maliyetidir. Üretimde kullanılan bu sabit değerlerin amortisman maliyetleri, uygun bir dağıtım anahtarı kullanılarak genel üretim maliyeti olarak mamullere yüklenir. Üretimde kullanılan ve amortisman maliyeti olan sabit varlıklar aşağıdaki gibi belirtilebilir:

• Üretimde kullanılan her türlü makineler, • Fabrika binasının üretimle ilgili olan bölümleri, • Üretimde kullanılan her türlü araç ve gereçler, • Üretimde kullanılan taşıt araçları,

• Üretimde kullanılan demirbaşlar.

3.2.1.2.5.3.5. Bakım ve Onarım Maliyeti

Üretimde kullanılan sabit varlıkların bakım ve onarımı için yapılan giderler, işletmelerde bakım-onarım maliyetini oluşturur. Bu tür maliyetler de uygun bir dağıtım anahtarı kullanılarak, genel üretim maliyeti olarak mamullere yüklenir. Bakım-onarım maliyet unsuru, bakım-onarım için kullanılan parça ve malzemeler ile

3.2.1.2.5.3.6. Aydınlatma, Isıtma ve Havalandırma Maliyeti

İşletmeler üretimlerini verimli bir şekilde sürdürebilmek için; kış aylarında ısıtma, yaz aylarında havalandırma ve gerekli durumlarda da aydınlatma giderleri yapmaktadırlar. Yapılan bu giderlerin de üretimle ilgili olanları yine uygun bir dağıtım anahtarı kullanılarak, genel üretim maliyeti olarak mamul maliyetlerine yüklenir.

3.2.1.2.5.3.7. Üretimde Kullanılan Sabit Değerlerle İlgili Maliyetler İşletmeler, üretimde kullandıkları sabit değerlerle ilgili amortisman gideri dışında, bir takım giderler yapmaktadırlar. Üretimde kullanılan sabit değerlerle ilgili olarak yapılan bu giderler, bir genel üretim maliyeti unsuru olarak mamul maliyetlerine yüklenmektedir. Üretimde kullanılan sabit değerlerle ilgili bu maliyetler aşağıdaki gibi belirtilebilir:

• Kira giderleri, • Sigorta giderleri,

• Vergi, resim ve harç giderleri.

3.2.1.2.5.3.8. Üretim Faaliyetiyle İlgili Sosyal Maliyetler

İşletmeler, çalışanlarına bir takım sosyal hizmetler vermektedirler. Bu hizmetleri verebilmek için de pek çok gidere katlanmaktadırlar. Bu tür sosyal giderler de bir genel üretim maliyeti unsuru olarak mamul maliyetlerine yansıtılır. İşletmelere maliyet getiren sosyal faaliyetler aşağıdaki gibi belirtilebilir:

• Yemekhane giderleri, • Spor tesisi giderleri, • Sağlık giderleri, • Kreş giderleri,

3.2.1.2.5.3.9. Diğer Genel Üretim Maliyetleri

Yukarıda sayılan genel üretim maliyetleri dışında kalan ve üretimle ilgili olan faaliyetlerin maliyetidir.

Genel üretim maliyetleri, işletmelerin yapısına ve üretimin özelliğine göre işletmeden işletmeye farklılıklar gösterebilir. Bu yüzden, yukarıda sayılan genel üretim maliyetlerinin hepsi her işletmede bulunmayabileceği gibi; bazı işletmelerde de yukarıda sayılan genel üretim maliyetlerinden farklı genel üretim maliyetleri ortaya çıkabilir.