İşletmelerde Oluşan Gelir Unsurları

İşletmeler, faaliyetleri sonucunda elde ettikleri ürün ya da hizmetleri satarak ve diğer bazı faaliyetler sonucu bir takım gelirler elde ederler. İşletmelerde oluşabilecek gelir unsurları kısaca aşağıda açıklanmıştır.

3.2.2.1. Faaliyet Gelirleri

İşletmelerin faaliyet konusu ile ilgili olarak elde ettiği gelirlerdir.

3.2.2.1.1. Satış Gelirleri

İşletmelerin faaliyetleri sonucu ürettiği veya satın aldığı mamul ya da hizmetlerin satışından elde ettikleri gelirlerdir. Satış gelirleri yurtiçi ve yurtdışı satış gelirleri şeklinde olabilir. İşletmelerin satışından gelir sağlayabileceği unsurlar şunlardır.

• Mamul/hizmet ve ticari mal satış gelirleri, • Yan mamul satış gelirleri,

• Üretim sırasında ortaya çıkan artık, döküntü, kırpıntı gibi maddelerin satış gelirleri,

• Satış sonrası verilen hizmetler karşılığında elde edilen gelirler.

3.2.2.1.2. Diğer Gelirler

İşletmelerin korunması, ihracatı teşvik ya da hükümet politikalarına uyma zorunluluğu karşısında oluşan faaliyet hasılatındaki düşüklüğü veya faaliyet zararını gidermek için, sermaye katkısı niteliğinde olmayan, mali yardımlar (sübvansiyonlar), vergi iadeleri ve satış tarihindeki vade farkları ve ihracatla ilgili fiyat istikrar destekleme primi gibi hasılatlardan elde edilen gelirlerdir. (Yıldırım ve Tek, 2004, 781)

3.2.2.2. Faaliyet Dışı Gelirler

İşletmelerin faaliyet dışı gelir unsurları olağan ve olağandışı gelirler olmak üzere ikiye ayrılır.

3.2.2.2.1. Faaliyet Dışı Elde Edilen Olağan Gelirler

İşletmelerin esas faaliyetleri dışında; iştiraklerinden ve bağlı ortaklıklarından elde ettikleri temettü ve faiz gelirleri, temerrüt faizleri, kambiyo karları, kira gelirleri, menkul kıymet satış gelirleri gibi olağan gelirlerden oluşur. İşletmelerin faaliyet dışı elde ettikleri olağan gelirler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• İştiraklerden temettü gelirleri,

• Bağlı ortaklıklardan temettü gelirleri, • Faiz gelirleri,

• Komisyon gelirleri,

• Menkul kıymet satış karları, • Kambiyo karları,

• Diğer olağan gelirler,

3.2.2.2.2. Faaliyet Dışı Elde Edilen Olağandışı Gelirler

İşletmelerin esas ve olağan faaliyetlerinden ayrı olarak ve bu nedenle arızi nitelikte olan duran varlıkların satışından elde edilen karlar ile diğer olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gelir ve karlardır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM UYGULAMA

Çalışmanın ilk üç bölümünde açıklanmaya çalışılan kuramsal bilgileri desteklemek amacıyla, Ege bölgesi’nde otomotiv yan sanayi alanında faaliyette bulunan bir işletmede, tedarik zinciri yönetimi kapsamındaki maliyet ve gelir unsurlarının incelenmesi bu bölümün konusunu oluşturmaktadır.

4.1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ

Araştırmanın amacı; tedarik zinciri yönetiminde maliyet ve gelir unsurlarına yönelik teorik çerçeve doğrultusunda bir işletme seçilerek; söz konusu işletmede tedarik zinciri yönetimi kapsamında ortaya çıkan maliyet ve gelir unsurlarının belirlenmeye çalışılmasıdır.

Öncelikle tekstil sanayindeki hızlı tepki verme programlarının tedarik zincirinin başlangıcı olarak görülmesi (Lummus ve Vokurka, 1999, 13), 1985 yılında Kurt Salmon Assossciate tarafından yapılan çalışmalar sonucunda giyim sanayindeki tedarik zincirinde hammaddenin ürün olarak tüketiciye ulaşmasının 66 hafta sürdüğü, bunun 40 haftasının depolama ve taşımayla geçtiğinin saptandığını ifade etmekte yarar bulunmaktadır. (Özgül, 2003, 4) Tedarik zincirindeki bu uzun süre, stokta tutulan ürünün finansman ihtiyacını arttırmakta ve doğru ürünün, doğru yer ve zamanda tüketiciyle buluşmasını engellemektedir.

Tekstil sektöründe yaşanan bu 40 haftalık uzun depolama ve taşıma zamanı, ürüne değer katmayan bir zamandır. Bir başka ifadeyle bu süreçte, önemli sayılabilecek değer yaratmayan faaliyetler zinciri bulunmaktadır. Değer yaratmayan bir faaliyet, “performans, fonksiyon, kalite, öngörülen değer gibi mamul özelliklerinde bir gerilemeye neden olmaksızın ortadan kaldırılabilecek faaliyet” olarak tanımlanmaktadır. (Şakrak, 1997, 82) Oysa tekstil sektöründe, ürünleri tüketicilerle buluşturma zamanı çok önemlidir. Çünkü tekstil sektöründe, moda

araştırma sonuçlarına göre, bir hazır giyim ürününün üretim süreci başından tüketiciyle buluşması yaklaşık 15 aylık bir zaman gerektirmektedir. Bu sürenin de yaklaşık 10 aylık kısmının değer yaratılmayan bir zamanla geçmesi, ürün maliyetlerini oldukça yükseltmektedir.

Otomotiv sektörü; kullanılan hammadde ve malzemeler, tedarikçi sayıları, üretim süreçleri vb. pek çok açıdan tekstil sektöründen daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla, otomotiv sektöründe bir ürünün tüketiciyle buluşması daha uzun zaman almaktadır. En büyük benzerlik gösteren yönleri ise, her iki sektörde de her yıl yeni modellerin piyasaya sürülmesidir.

Otomotiv sektöründe yeni bir modelin zamanında veya rakiplerden daha önce müşterilere sunulması için, tedarik zinciri ağının çok iyi yönetilmesi gerekmektedir. Yeni modeli rakiplerden daha sonra piyasaya çıkarmak, çok sayıda sipariş kaybına neden olabilir. Bu nedenle; hammadde ve malzeme tedarikçilerinden yan sanayi tedarikçilerine, üreticilerden dağıtıcılara ve bayilere kadar tüm tedarik zinciri üyelerinin çok iyi koordine edilmesi gerekmektedir.

Diğer yandan bu süreyi kısaltarak müşterilerine daha hızlı ürün sunabilen tedarik zincirleri oldukça önemli bir rekabet avantajı elde edeceklerdir. Dolayısıyla, otomotiv sektöründe bir tedarik zincirinin başarılı olabilmesi için; üretim süreçlerini gözden geçirerek, tam zamanında üretim, yalın üretim gibi stokları ve değer yaratmayan faaliyetleri ortadan kaldıran modern üretim sistemlerini kullanarak, ürettiği ürünleri en hızlı şekilde pazara sunması gerekir.

Yapılan bir araştırmada; etkin bir stok ve tedarik zinciri yönetiminin işletmelerde maliyetleri % 30 civarında düşürdüğü, dağıtım performansını % 16-28 geliştirdiği, stokları % 25-60 azalttığı, döngü süresini % 30-50 iyileştirdiği ve faaliyetlerde % 10-16 verimlilik artışı sağladığı belirlenmiştir. (Candemir, 2000, 50) Bu veriler, işletmelerin başarısı için çok önemli verilerdir. Maliyetleri düşürüp rekabet avantajı sağlayarak başarılı olmak isteyen bir tedarik zinciri yönetimi, bu araştırmaya göre değer yaratmayan maliyetler üzerine yoğunlaşabilir. Araştırmanın

amacı, incelenen işletmenin tedarik zinciri yönetimi kapsamında üretim sürecinin incelenerek, maliyet unsurlarının belirlenmesi ve hangi maliyet unsurlarını düşürebileceğinin araştırılmasıdır.