Türkiye’de Yenilenebilir Enerjiye Yönelik Teşvikler

Türkiye’de yenilenebilir enerji kullanımının artırılması amacıyla çıkarılan kanun ve yönetmeliklerde, özel sektör yatırımlarını teşvik edici nitelikte bazı düzenlemelere yer verilmektedir. Bu düzenlemelerin yanı sıra, ilgili kamu kurumlarının uluslararası kuruluşlar (banka, fon vb.) ile birlikte yürüttüğü projeler kapsamında, yenilenebilir enerji piyasasının gelişimine yönelik farklı teşvikler/destekler de sağlanmaktadır. Tüm bu düzenlemeler aşağıda ayrıntılı olarak incelenmektedir277.

Satın Alma Garantisi: Türkiye’de, perakende satış lisansı sahibi tüzel kişilere278, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik enerjisinin belirli bir kısmını satın alma yükümlülüğü getirilmektedir. Buna göre; tüzel kişilerin her birinin, bir önceki takvim yılında sattıkları elektrik enerjisi miktarının ülkede sattıkları toplam elektrik enerjisi miktarına oranı kadar YEK Belgeli elektrik enerjisinden satın alması gerekmektedir.

Yapılan değişiklikle, perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler, yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten ve sadece, işletmede 10 yılını tamamlamamış YEK Belgeli tesislerden elektrik enerjisi satın alabileceklerdir. Ayrıca, elektriğin fiyatı konusunda da bir düzenleme yapılmaktadır.

Buna göre; satın alınacak elektriğin fiyatı, EPDK’nın belirlediği bir önceki yıla ait Türkiye ortalama elektrik toptan satış fiyatıdır. Oluşacak fiyat ise 5 Euro-

277

Bu bölümde; “5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına Đlişkin Kanun”, Resmi Gazete, Sayı: 25819; 18.05.2005; “4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu”, Resmi Gazete, Sayı: 24335; 03.03.2001; “5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu”, Resmi

Gazete, Sayı: 26510; 02.05.2007; “Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği”, Resmi Gazete, Sayı:

26750; 08.01.2008; “Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgesi Verilmesine Đlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”, Resmi Gazete, Sayı: 25956; 04.10.2005; Dünya Bankası (World Bank), “Yenilenebilir Enerji Projesi - SPDF”,

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/TURKEYINTURKISHEX TN/0,,contentMDK:20815979~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:455688,00.html, (Erişim Tarihi: 14.02.2008); adlı çalışmalardan yararlanılmıştır.

278

Tüzel kişi; elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan satışı, perakende satışı,perakende satış hizmeti, dış alımı,dış satımı veya ticareti yapmak üzere kurulmuş ya da kurulacak olan kamu ya da özel hukuk işletmesini ifade etmektedir.

Cent/KWh karşılığı Türk lirasından az ve 5,5 Euro-Cent/KWh karşılığı Türk lirasından fazla olamayacaktır. Üretici firmaların söz konusu teşvikten yararlanabilmesi için, perakende satış şirketlerinin serbest piyasada 5,5 Euro- Cent/KWh sınırının üzerinde bir satış olanağının bulunması gerekmektedir.

Satın alma garantisiyle ilgili bu düzenlemeler, 31 Aralık 2011 tarihinden önce işletmeye giren üretici firmaları kapsamaktadır. Ancak, Bakanlar Kurulu, uygulamanın sona ereceği tarihi 31 Aralık 2009 tarihine kadar Resmi Gazete’de yayımlanmak şartıyla en fazla 2 yıl süreyle uzatma yetkisine sahiptir.

Bu uygulamalara ek olarak; perakende satış lisansı sahibi tüzel kişilerin, serbest olmayan tüketicilere279 satış amacıyla yapılan elektrik enerjisi alımlarında bir yükümlülüğü daha bulunmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı bir üretim tesisinde üretilen elektrik enerjisinin satış fiyatının; Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketinin (TETAŞ’ın) satış fiyatından düşük veya bu fiyata eşit olması ve daha ucuz bir başka tedarik kaynağı bulunmaması durumunda, satış şirketinin bu tesislerde üretilen elektriği satın alması gerekmektedir.

Arazi Kullanımı: Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üretilecek olan tesislerin, Orman veya Hazine sahipliğindeki veya Devletin kullanım yetkisinin bulunduğu arazilerde kurulması durumunda hangi teşviklerin verileceği de, konuyla ilgili yasal düzenlemelerde yer almaktadır.

Đfade edilen arazilerin yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üretimi yapmak amacıyla kullanılması halinde, sadece tesisin kurulacağı yer teşvik kapsamına alınmamaktadır. Bununla birlikte; ulaşım yolları ve şebeke bağlantı noktasına kadar olan enerji nakil hattının bulunduğu araziler için de teşvik uygulaması yapılmaktadır.

279

Serbest olmayan tüketici kavramı, elektrik enerjisi ve/veya kapasite alımlarını, sadece bölgesinde bulunduğu perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketi veya perakende satış şirketlerinden yapabilen gerçek veya tüzel kişiyi ifade etmektedir. Serbest tüketici ise, EPDK tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimde bulunan veya iletim sistemine doğrudan bağlı olması nedeniyle tedarikçisini seçme serbestisine sahip gerçek veya tüzel kişidir.

Arazilerin kullanımına ilişkin izinler, teşvikler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Đzinler, arazinin sahipliğine bağlı olarak Çevre ve Orman Bakanlığı veya Maliye Bakanlığı tarafından verilmektedir. Bakanlıkların verdiği başlıca izinler ise şunlardır:

* Arazi bedeli karşılığı izin * Kiralama olanağı

* Đrtifak hakkı * Kullanma izni

Bu izinlerin yanı sıra, 2011 yılı sonuna kadar devreye alınacak tesislerin, ulaşım yollarının ve şebeke bağlantı noktasına kadar olan enerji nakil hatlarının kurulacağı araziler için izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izni bedellerine % 50 olarak uygulanan indirim oranı % 85’e yükseltilmiştir. Đndirim olanağı, daha önce olduğu gibi sadece yatırım dönemlerinde değil, işletme dönemlerinin ilk 10 yılında da geçerli olacaktır. Ayrıca, orman arazilerinde “Orman-Köy Đlişkileri (ORKÖY)” ve “Ağaçlandırma Özel Ödeneği” gelirlerinin alınmaması uygulamasına devam edilecektir.

Proje ve Yatırım Finansmanı Desteği: Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanarak elektrik üretim tesisi kuracak olanlara yönelik bir başka destek, tesisin projelendirme aşamasında verilmektedir. Gerçek ve tüzel kişiler, sadece kendi gereksinimlerini karşılamak amacıyla şebeke bağlantısı olmayan, en çok 1 MW kurulu güce sahip elektrik üretim tesisi ve şebeke destekli tesis yatırımlarında proje hizmet bedeli ödemeyeceklerdir. Bu destekten yararlanabilmek için, yatırıma ilişkin kesin proje, planlama veya ön incelemenin DSĐ veya EĐE tarafından yapılması gerekmektedir.

Proje desteğinin dışında, bazı yatırımlara yönelik teşviklerin verilmesi de mümkündür. Bu teşvikler; enerji üretim tesis yatırımlarını; tesislerde kullanılacak olan elektromekanik sistemlerin yurt içinde üretimi halinde satın alınmasını ve biyokütle kaynakları, güneş pilleri veya odaklayıcılı sistemler kullanarak elektrik

enerjisi veya yakıt üretimine yönelik araştırma ve geliştirme yatırımlarını içermektedir. Teşviklerin hangi ögelerden oluşacağı Bakanlar Kurulu kararına bağlı olarak belirlenecektir.

Proje değerlendirme ve yatırım finansmanı konularını içeren bir diğer çalışma, Dünya Bankası ile Hazine Müsteşarlığı tarafından yürütülmektedir. 2004- 2010 dönemini kapsayacak olan çalışmaya göre Yenilenebilir Enerji Üretiminin Finanse Edilmesinde Özel Amaçlı Borç Fonu (SPDF) adında bir fon oluşturulmuştur. Bu çalışmayla, Türkiye’deki özel şirketlerin sahipliğinde bulunan ve bu özel şirketler tarafından işletilen tesislerce yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen ve dağıtılan enerjinin artırılması amaçlanmaktadır.

SPDF’nin ortakları arasında sadece Dünya Bankası bulunmamaktadır. Dünya Bankası’nın Özel Amaçlı Borç Fonu’ndan aktaracağı 202,3 Milyon $’lık kredinin yanı sıra; özel destekleyicilerden (sponsorlardan), dış satım kredisi kurumlarından ve ticari bankalardan sağlanacak finansmanla birlikte, SPDF’nin büyüklüğünün yaklaşık 500 Milyon $ olması beklenmektedir.

Projenin yönetim işlevi (uygulama ve denetim) Türkiye Kalkınma Bankası (TKB) ve Türkiye Sınai Kalkınma Bankasına (TSKB’ye) verilmiştir. Bu iki banka, kendilerine sunulan proje önerilerini ilgili uzmanlar eşliğinde değerlendirerek karara bağlamakta ve krediler, yönetim kurullarının onayından sonra dağıtıma hazır hale gelmektedir. Proje başına verilebilecek kredi miktarı ise en fazla 40 Milyon $ olarak belirlenmiştir. Hala uygulama aşamasında bulunan çalışmayla, üçü TKB ve dördü TSKB tarafından olmak üzere toplam 7 projeye mali destek sağlanmıştır. Bu projelerden dördü küçük ölçekli hidroelektrik, ikisi jeotermal ve bir tanesi de rüzgar santrali projesidir. Büyük ölçekli hidroelektrik santralleri de dahil olmak üzere yaklaşık 9 adet proje daha hazırlanmaktadır.

Diğer Teşvikler: Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını geliştirmeye yönelik başka teşvikler de bulunmaktadır. Bu teşvikler şöyledir:

* Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kurmak üzere lisans almak için başvuruda bulunan tüzel kişiler, lisans bedelinin sadece % 1’ini ödemektedir. Ayrıca, bu kişilerden, tesis tamamlanma tarihini izleyen ilk 8 yıl süresince yıllık lisans bedeli alınmamaktadır.

* Yine bu tesislere, TEĐAŞ ve/veya dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından, sisteme bağlantı yapılmasında öncelik tanınmaktadır.

* Yeterli jeotermal kaynakların bulunduğu bölgelerdeki valilik ve belediye sınırları içinde kalan yerleşim birimlerinin ısı enerjisi gereksinimlerini, öncelikle jeotermal ve güneş enerjileri ısı kaynaklarından karşılaması temel alınmaktadır.