Dünya Jeotermal Enerji Potansiyeli ve Kullanımı

Milyonlarca yıl önce, yer bilimsel (jeolojik) hareketlere bağlı olarak yeryüzünde birçok jeotermal kuşak meydana gelmiştir. Bu kuşaklar, geniş bir coğrafyaya yayılmakta ve sahip oldukları yüksek ısı potansiyeliyle enerji kullanımında önemli bir seçenek oluşturmaktadır.

161

DPT, 1996 (Jeotermal); s. 9,21. 162 _{TÇV, 2006 (Yenilenebilir); s. 98.}

2.4.3.1. Dünya Jeotermal Enerji Potansiyeli

Dünyadaki yüksek ısı akışı gösteren jeotermal kuşakların dağılımı, petrol alanlarında olduğu gibi belirli yer bilimsel özellikler gösteren kuşaklar şeklindedir. Bu alanlarda, diğer bölgelere göre daha fazla ısı akışı bulunmaktadır. Dünyadaki jeotermal enerji açısından önemli kuşaklar ve ülkeler aşağıda verilmektedir163:

Okyanus ortası ve rift bölgeleri (zonları): Đzlanda.

Volkanik ada yayları ve yitim bölgeleri: Japonya, Filipinler, Endonezya, Yeni Zelanda, ABD, El Salvador, Nikaragua, Şili.

Genç dağ oluşumu (orojenik) kuşakları: Alp Kuşağı; Fas, Cezayir, Đtalya, Yunanistan, Türkiye, Đran, Hindistan, Çin.

Sıcak noktalar (hot spots): Hawaii.

Jeotermal kuşakların sahip olduğu jeotermal enerji potansiyeli ise kıtalar arasında önemli farklılıklar göstermektedir. Dünya jeotermal enerji potansiyelinin kıtasal dağılımına ilişkin rakamlar Tablo 9’da yer almaktadır.

Tablo 9: Dünya Jeotermal Enerji Potansiyelinin Kıtasal Dağılımı

Elektrik Üretim Potansiyeli

Doğrudan Isı Üretimi Potansiyeli Kıta TWh/yıl % TWh/yıl K.Amerika 2.700 12,1 > 33 G.Amerika 5.600 25,0 > 67 Avrupa 3.700 16,5 > 103 Asya-Pasifik 8.000 35,7 > 119 Afrika 2.400 10,7 > 67 DÜNYA TOPLAM 22.400 100 > 389

Kaynak: D. Chandrasekharam ve J. Bundschuh., “The Geothermal Potential of the Developing World”, (Edit. : D. Chandrasekharam ve J. Bundschuh), Geothermal Energy Resources for Developing Countries, Taylor&Francis Publications, Philadelphia, 2002, s. 55.

163

EĐE, “Dünyada Jeotermal Enerji Uygulamaları”,

Tablo 9’da, dünya jeotermal enerji potansiyelinin toplam 22.789 TWh/yıl seviyesinden daha fazla olduğu görülmektedir164. Jeotermal enerji potansiyeli açısından en zengin kıtalar ise; Asya-Pasifik ve G. Amerika kıtaları olmaktadır. Bu iki kıta, dünya jeotermal enerji potansiyelinin yaklaşık % 60’ına sahiptir. Asya- Pasifik’te; Endonezya, Filipinler, Japonya ve Yeni Zelanda; G. Amerika’da; Kolombiya, Ekvator, Şili, Peru, Bolivya ve Arjantin, jeotermal enerji potansiyeli sıralamasında en üst sırada bulunan ülkelerdir.

Kıtasal dağılımda Avrupa, yaklaşık % 16,5’lik payıyla üçüncü, K. Amerika % 12,1 ile dördüncü, Afrika % 10,7 ile beşinci sırada yer almaktadır. Avrupa’da Đtalya ve Türkiye; K. Amerika’da ABD; Afrika’da ise Kenya, Zimbabve ve Etiyopya, önemli jeotermal kaynaklara sahip ülkelerdir165.

2.4.3.2. Dünya Jeotermal Enerji Kullanımı

Daha önce belirtildiği gibi jeotermal enerji teknolojileri; elektrik ve ısı teknolojileri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu iki teknolojiye yönelik üretim ve kapasite miktarındaki gelişmeler Tablo 10’da gösterilmektedir.

Tablo 10: Jeotermal Enerji Teknolojileri Üretim ve Kapasite Gelişimi (1995-2005)

Kaynak: Bu tablo; John W. Lund, Derek H. Freeston ve Tonya L. Boyd., “World- Wide Direct Uses of Geothermal Energy 2005”, s. 1-5, Proceedings World

Geothermal Congress 2005 (24-29.4.2005 Antalya, Türkiye)

http://geothermal.stanford.edu/pdf/WGC/2005/0007.pdf, (Erişim Tarihi:

14.12.2007); Ruggero Bertani., “World Geothermal Generation 2001-2005: State of the Art”, s. 1-11, Proceedings World Geothermal Congress 2005 (24-29.4.2005 Antalya, Türkiye), http://geothermal.stanford.edu/pdf/WGC/2005/0008.pdf, (Erişim Tarihi: 14.12.2007) adlı çalışmalardan yararlanılarak hazırlanmıştır.

164

Bu rakama göre; jeotermal enerji potansiyeli miktarı, yıllık küresel elektrik tüketiminden daha fazla olmaktadır.

165

D. Chandrasekharam ve J. Bundschuh, a.g.ç., s. 56.

Kapasite (MW) Üretim Miktarı (TWh/yıl)

1995 2005 Değişim (%) 1995 2005 Değişim (%) Isı 8.664 27.825 221 31,23 72,62 132 Elektrik 6.798 8.912 31 37,74 56,8 50

Jeotermal ısı teknolojisi kullanımında, 1995-2005 döneminde önemli bir gelişme kaydedilmiş; gerek kurulu kapasite, gerekse üretim miktarı açısından % 100’ün üzerinde bir artış yaşanmıştır. Bu teknolojinin uygulama alanları incelendiğinde; su ısıtma (ısı pompaları), alan ısıtma ve termal tesis-kaplıca uygulamalarının (balneolojik vd.) ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bu üç uygulama alanı, toplam ısı enerjisi üretiminin yaklaşık % 81’ini kapsamaktadır.

Jeotermal enerji elektrik teknolojisinde kaydedilen ilerleme ısı teknolojisinin oldukça altında gerçekleşmiştir. 2005 yılında, jeotermal enerjiden elde edilen elektrik üretim miktarı 56,8 TWh/yıl olmuştur. Bu rakam, elektrik üretim potansiyelinden % 1 oranının altında yararlanıldığını göstermektedir. 2005 yılı küresel elektrik tüketimi dikkate alındığında, jeotermal enerjinin payı yine % 1’in altındadır.

Jeotermal enerji kullanımının ülkeler arasındaki dağılımı ise Tablo 11’de gösterilmektedir.

Tablo 11: Jeotermal Enerji Kullanımının Ülkelere Göre Dağılımı (2005)

Isı Enerjisi Elektrik Enerjisi

Ülke Üretim (TWh/yıl) Ülke Üretim (TWh/yıl)

Çin 12,6 ABD 17,42 Đsveç 10 Filipinler 9,25 ABD 8,68 Meksika 6,28 Đzlanda 6,62 Đtalya 5,34 Türkiye 5,45 Japonya 3,47 DÜNYA TOPLAM 72,62 DÜNYA TOPLAM 56,8

Kaynak: Bu tablo; John W. Lund, Derek H. Freeston ve Tonya L. Boyd., a.g.m., s. 1-5; Ruggero Bertani., a.g.m., s. 1-11; adlı çalışmalardan yararlanılarak

hazırlanmıştır.

Jeotermal kaynaklı elektrik enerjisi üretiminde ABD % 30,7’lik payıyla ilk sırada yer almaktadır. Filipinler, Meksika, Đtalya ve Japonya, elektrik enerjisi üretiminde ABD’yi izleyen ülkeler olmaktadır. Filipinler, ulusal elektrik üretiminin

% 16,3’ünü jeotermal enerjiden sağlarken, diğer ülkelerde bu oran % 0,1 ile % 5 arasında değişmektedir.

Bu ülkelerdeki yüksek sıcaklıklı volkanik sahalar, elektrik enerjisi üretimi için oldukça elverişli alanlardır. Bu sahaların bulunduğu bölgelerden bazıları ise şöyledir: Kaliforniya (ABD), Leyte (Filipinler), Cerro Prieto (Meksika), Larderello (Đtalya) ve Oita (Japonya).

Isı enerjisi üretiminde ise ilk sırada, % 17,4’lük payıyla Çin gelmektedir. Çin’i sırasıyla Đsveç, ABD, Đzlanda ve Türkiye takip etmektedir. Bu beş ülke, genelde düşük sıcaklıklı jeotermal sahalara sahip olup; söz konusu jeotermal kaynakları, alan ısıtma ve termal tesis-kaplıca uygulamalarında kullanmaktadır. Đzlanda, toplam ısı enerjisi gereksiniminin (konut ısıtma) yaklaşık % 86’sını bu yolla karşılamakta; Türkiye ise, özellikle termal tesis-kaplıca uygulamalarıyla her yıl önemli sayıda turist çekmektedir.

Sonuç olarak; dünyada jeotermal enerji kullanımındaki artış hızı (yıllık ortalama % 2,3), diğer yenilenebilir enerji kaynaklarıyla karşılaştırıldığında oldukça düşüktür. Buna karşın, yeni teknolojilerin geliştirilmesiyle birlikte, gelecek yıllarda hem elektrik hem de ısı teknolojisi uygulamalarında belirgin artışlar yaşanması beklenmektedir. Jeotermal Enerji Derneği - Geothermal Energy Association (GEA), 2010 yılı için elektrik enerjisi alanındaki kurulu kapasiteyi 13.500 MW; IEA ise, 2030 yılında jeotermal enerjiden elektrik üretimini 185 TWh/yıl olarak öngörmektedir166.

166

Bu kısımda; John W. Lund, Derek H. Freeston ve Tonya L. Boyd, a.g.m., s. 1-5; Ruggero Bertani, a.g.m., s. 1-11; IEA, 2007 (Renewable Supply); s. 12; IEA Geothermal Implementing Agreement, “Strategic Plan: 2007-2012”, s. 2, http://www.iea-gia.org/documents/StrategicPlan2007-

2012Final16Nov06secure.doc, (Erişim Tarihi: 15.12.2007); Karl Gawell ve Griffin Greenberg, “2007 Interim Report Update on World Geothermal Development”, s. 1, http://www.geo-

energy.org/publications/reports/GEA%20World%20Update%202007.pdf, (Erişim Tarihi: 17.12.2007); adlı çalışmalardan yararlanılmıştır.