3.TÜRKİYE’DE COVID 19 PANDEMİSİ, GELİŞİM SÜRECİ VE ALINAN TEDBİRLER

Salgınlar tüm dünya ülkelerini etkilediği gibi Türkiye’yi de zaman za-man etkisi altına almıştır. Osza-manlı İmparatorluğundan bugüne kadar pek

çok salgınla mücadele edilmiştir. COVID-19 Türkiye’de yaşanan ve ya-şanmakta olan en önemli salgınlardan biridir.

Daha önce ifade edildiği gibi COVID-19 salgını diğer ülkelere göre Türkiye’de daha geç bir tarihte görülmeye başlamıştır. İlk vaka 11 Mart 2020 tarihinde söz konusu olmuştur. Bunda ülkenin virüs ortaya çıktığı andan itibaren almış olduğu tedbirler etkili olmuştur. Aslında Türkiye’de pandemilere hazırlık ve bu doğrultuda planlar yapılmasına 2004 yılında başlanmıştır. Dönemin Sağlık Bakanlığı temsilcileri, uzmanlar, bilim in-sanları ve farklı bakanlıklarının ilgili birimlerinin katılımıyla birlikte ça-lışmalar gerçekleştirilmiş ve 2006 yılında Başbakanlık Genelgesi olarak yayımlanan Pandemi Hazırlık Planı oluşturulmuştur. Bu planda pandemi-lerde yapılması gerekenler, pandeminin her evresinde alınması gereken önlemler belirtilmiştir. Bu plan doğrultusunda her ilde, il ölçeğinde planlar hazırlanmıştır. Daha sonra masa başı tatbikatlar ve farklı çalışmalar ger-çekleştirilmiştir. Türkiye 2019 yılında Pandemik İnfluenza Ulusal Hazırlık Planı güncellemelerini tamamlamıştır. Bu plan Küresel Grip Salgını Cum-hurbaşkanlığı Genelgesi ile birlikte tüm kurum ve kuruluşlara gönderilmiş ve kendi planlarını güncellemeleri istenmiştir. Yapılan planlarla bir salgın durumunda alınması gereken önlemler, salgının nasıl durdurulabileceği ya da sınırlandırılabileceği, olumsuz etkilerinin nasıl en aza indirilebileceği ortaya konulmuştur. Bu planlar COVID-19 salgınında önemli müdahale araçları olmaktadırlar (Özlü ve Öztaş, 2020). Hazırlanan planlarla birlikte salgın başladıktan sonra Türkiye çeşitli tedbirler almıştır. Hazırlanan plan doğrultusunda 10 Ocak’ta Koronavirüs Bilim Kurulu oluşturulmuştur.

Ardından yurtdışından özellikle Çin’den gelen yolcular kontrol edilmiş-ler ve virüs şüphesi olanlar karantinaya alınmışlardır. Sonrasında Çin’den gelen uçuşlar yasaklanmıştır. Şubat ayında İran sınırı kapatılmış ve İtalya, Güney Kore ve Irak ile uçuşlar durdurulmuştur. Mart ayının başlarında umuma açık yerlerde ve toplu taşıma araçlarında dezenfektasyon işlemleri yapılmıştır (Karataş, 2020). Tüm bu tedbirler virüsün ülkede görülmesini geciktirmiştir ve nihayetinde 11 Mart 2020’de ülkede ilk vaka ortaya çık-mıştır. İlk vakanın Avrupa’dan gelen bir Türk vatandaşı olduğu açıklan-mıştır. İlk vakanın ardından vaka sayısı artmaya başlaaçıklan-mıştır. İlk baştaki vakaların ilk vakayla temaslı kişiler oldukları belirtilmiştir. Virüs kaynaklı ilk ölüm 17 Martta yaşanmıştır. Ardından virüs hızla yayılmaya devam etmiştir ve her geçen gün vaka sayısı ve yanı sıra ölüm sayıları da artmaya başlamıştır. Aşağıdaki tabloda Türkiye’de COVID-19 salgınına ilişkin ve-rilere yer verilmektedir.

Tablo 3: Türkiye’de COVID-19 Salgınına İlişkin Veriler Toplam Test

Sayısı Toplam

Hasta Sayısı Toplam Vefat Sayısı

20.089.966 552.304 15.314 %3,1 5.882 441.515

Kaynak: Sağlık Bakanlığı, covid19bilgi.saglik.gov.tr, 9.12.2020 İlk vakanın ortaya çıktığı tarihten itibaren Türkiye daha önce aldığı tedbirlere ilaveten ve birçok sektörü içine alacak şekilde çeşitli tedbirler almaya başlamıştır. Öncelikle bazı hastaneler pandemi hastanesi haline getirilmiş ve yeni hastaneler açılmıştır (Şenol ve Bilsel, 2020).Virüsten korunmaya yönelik 14 kural belirlenmiş (Çınar ve Oğuz, 2020) ve bunlar her türlü iletişim yoluyla vatandaşlara duyurulmaya çalışılmıştır. Sağlık Bakanı ve Bilim Kurulu üyeleri sürekli şekilde ve çeşitli mecralarda va-tandaşları bilgilendirmiştir. Sürekli olarak vatandaşlara “evde kal” çağrısı yapılmıştır. ALO 184 SABİM Korona Danışma Hattı kurulmuştur. Ay-rıca yine Sağlık Bakanlığı tarafından COVID-19 Rehberi hazırlanmıştır (Turan ve Hamza Çelikyay, 2020). 16 Martta tüm okullarda eğitime ara verilmiştir. Bu ara aslında ilk başta Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullar-daki dönem içi ara tatilin öne çekilmesi şeklinde olmuştur. Tatilin ardından eğitimin uzaktan eğitim şeklinde devam edeceği açıklanmıştır. Mart ayı içerisinde üniversitelerde ise 3 hafta şeklinde uygulanan ara verme ardın-dan, dönem sonuna kadar yükseköğretimde de uzaktan eğitime geçildiği belirtilmiştir. ÖSYM sınav takviminde değişikliğe gitmiş, sınav tarihlerini ertelemiştir. Spor müsabakalarının başlangıçta seyircisiz oynanması kararı alınmış ardından müsabakalar ertelenmiştir. Kongre, konferans gibi et-kinliklerin daha sonraki tarihlerde yapılması kararı alınmıştır. Ardından pek çok kongre, konferans online hale gelmiştir. Kamu görevlilerinin yurt dışına çıkışları izne tabi hale getirilmiştir. İl, ilçe, belediye meclislerinin toplantıları çok zorunlu haller dışında ertelenmiştir. Tüm cezaevlerinde be-lirli süreyle görüşler ertelenmiştir. Pek çok ülkeyle uçuşlar durdurulmuş-tur. Halka açık eğlence ve dinlenme yerlerinin faaliyetleri belirli süreliğine durdurulmuş, bunlara ek olarak sinema, tiyatro, kafe gibi yerlerin faaliyet-leri de yine geçici süreliğine durdurulmuştur. İfade edilen mekânların ar-dından Diyanet İşleri Başkanlığı Cuma namazı da dâhil olmak üzere cami ve mescitlerde ibadete ara verildiğini açıklamıştır. Berberlerin, kuaförlerin faaliyetlerine ara verilmiş; lokanta, restoran, pastane gibi yerlerde paket servis ve gel-al hizmeti dışında hizmet sunulmaması kararlaştırılmıştır.

Marketlerin çalışma saatlerinde düzenlemeye gidilmiş ve belirli saatlerden sonra çalışmaları yasaklanmıştır. Toplu taşıma araçlarına da sınır getirile-rek kapasitelerinin %50’si kadar yolcu alabilecekleri ve yolcuların da mas-ke ve sosyal mesafeye dikkat etmeleri gerektiği belirtilmiştir. Aynı şekilde

şehirlerarası yolculuklara kısıtlama getirilmiş ve seyahatlerde Valilik izin-leri zorunlu hale gelmiştir. Belirli süreyle 30 büyükşehir ve Zonguldak’a giriş-çıkışlar yasaklanmış ve zaman zaman hem büyükşehirlerde hem de ülke genelinde sokağa çıkma yasakları ilan edilmiştir. Kapalı ve kalabalık alanlarda maske takılması zorunlu hale getirilmiştir (İnce ve Evcil, 2020).

Umreden dönen vatandaşlar içerisinde pozitif vaka tespit edilmesi üzerine, dönen tüm vatandaşlar KYK yurtlarında 14 gün karantinaya alınmışlardır.

Umreden dönen vatandaşların yanı sıra yurt dışından gelen tüm kişiler için karantina uygulaması söz konusu olmuştur. 65 yaş üstü ve kronik rahatsız-lığı olan kişilerin sokağa çıkmaları yasaklanmıştır. Belirli bir süre sonra da 20 yaş altı gençlere de aynı yasak gelmiştir (Kahraman, 2020). Kamu çalışanlarında hizmetlerin aksamayacağı şekilde esnek çalışmaya gidil-miştir. Pek çok sektörde evden-uzaktan çalışmalar söz konusu olmuştur.

Sunulması mümkün olan hizmetlerin e-hizmet, m-hizmet şeklinde sunul-ması sağlanmıştır. Fiyatları afaki düzeyde artan maske satışı devlet eliyle dağıtılacağı gerekçesiyle durdurulmuş, ardından tavan fiyat uygulaması ile serbest bırakılmıştır (Şenol ve Bilsel, 2020). Vergi ve kredi ertelemeleri söz konusu olmuştur (Turan ve Hamza Çelikyay, 2020).

Yukarıda ifade edildiği üzere virüse yönelik çok geniş tedbirler alın-mıştır. Alınan tüm tedbirler insan hayatında önemli değişiklerin meydana gelmesine sebep olmuştur. Ancak söz konusu insan sağlığı olunca genel olarak vatandaşlar da alınan tedbirleri anlayışla karşılamışlardır. Haziran ayından itibaren alınan tedbirlerin bir kısmı gevşetilmiş ve bir kısmı da sona erdirilmiş, kontrollü sosyal hayata geçiş söz konusu olmuştur. Ancak kontrollü sosyal hayatın başlamasının ardından vaka sayılarında yeniden artışlar görülmeye başlanmıştır.

1 Haziranda başlayan kontrollü sosyal hayat sonrasında aynı ayın or-talarında vakalarda artışlar başlamıştır. Temmuz ayında nispi bir azalma söz konusu olsa da sonraki aylarda genel olarak vaka sayısında artışlar de-vam etmiştir. Özellikle Kasım ayı sonlarına doğru bu artışlar katlanmıştır (covid19.saglik.gov.tr, 9.12.2020) ve bu durum yeni tedbirlerin alınmasını zorunlu kılmıştır. Bu doğrultuda 30.11.2020 tarihinde Cumhurbaşkanı baş-kanlığında toplanan Cumhurbaşkanlığı Kabinesi’nde yeni tedbirler alınmış ve Sokağa Çıkma Kısıtlamaları Genelgesi ile Yeni Kısıtlama ve Tedbirler Genelgesi şeklinde yayımlanmıştır (www.icisleri.gov.tr/, 9.12.2020). Bu genelgeler ile Haziran ayı öncesinde uygulanan yasaklardan pek çoğu yeni bir karar alınana kadar uygulanmaya konulmuştur.

Çeşitli tedbirler alınırken hizmet sunumunun aksamamasına da dikkat edilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda hizmetlerin bir kısmı eskisi gibi su-nulmaya devam edilirken bir kısmında değişiklikler söz konusu olmuş ve yeni bir hizmet anlayışı da belirmiştir. Aynı zamanda virüs dönemi güçlü ve yetkin kamu otoritesinin ne kadar önemli olduğunu da ortaya çıkarmıştır.

4.TÜRK KAMU YÖNETİMİNİN PANDEMİ