SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Türkiye’nin tarihsel süreç içerisinde; sanayileşme, bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarını azaltma, ihracatı geliştirme ve doğrudan yabancı yatırımları artırma gibi politikalarla özel sektöre yönelik teşvik politikaları uyguladığını söylemek mümkündür. Ancak cumhuriyetin ilk dönemlerinde sanayileşme politikasının gereği olarak yürütülen teşvik politikalarının, özel sektörde henüz sermayenin oluşmaması ve küresel ekonomik buhranının olumsuz yansımaları nedeni ile başarılı olamadığını söylemek mümkündür. Planlı dönemde özellikle bölgeler arası gelişmişlik farklılıkları, doğrudan yabancı yatırımların arttırılması ve ihracatın geliştirilmesine yönelik uygulanan teşvik politikalarında kısmen başarılar yakalansa da özellikle bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarını azaltmada başarılı politikalar olmadığı görülmektedir.

Önceki dönem teşvik politikalarıyla aynı amaçlarla 2012 yılında yürürlüğe giren Yeni Teşvik Sisteminde, farklı amaçlara yönelik dört farklı teşvik uygulamasına yer verilmiştir. Bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarını azaltmak amacıyla yürürlüğe giren bölgesel teşvik uygulaması illeri gelişmişlik düzeylerine göre altı farklı bölgeye ayırarak her bölge için farklı destek unsurları sağlamıştır. Önceki döneme göre düzenlenen belge sayılarında ciddi artışlar yaşandığını söylemek mümkündür. Özellikle gelişmişlik sıralamasında son sıralarda yer alan illerin yer aldığı 6.Bölge teşvikleri yatırımcılara çok önemli avantajlar sağlamıştır. Özellikle diğer bölgelere uygulanmayan sigorta prim destekleri, bu illerde emek yoğun

sektörlere yapılan yatırımları arttıran bir unsur olmuştur.

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan dokuz ilin altısı gelişmişlik sıralamasında son sıralarda yer almakta olup 6.Bölge uygulamasına tabidir.

Bu illerde kişi başına düşen gelirin ülke ortalamasının yarısına eşit olduğu görülmektedir. Bölge jeopolitik konumu itibariyle, ülkenin Avrupa’dan sonra önemli ihracat potansiyeli olan Ortadoğu ülkelerine açılan kapısı konumundadır. Ancak üretim ve ihracat merkezi bölgenin en gelişmiş ili olan Gaziantep’te yer almaktadır. Diğer illerin bu jeopolitik konum avantajlarından yararlanamadıkları görülmektedir. Diğer illere sağlanan avantajlı teşvik uygulamalarında, 2012 yılından sonra özellikle emek yoğun sektörlerde önemli gelişmeler yaşanmasına rağmen, illerin gelişmişlik sıralamasında ve işsizlik oranlarında pozitif gelişmeler yaşandığını söylemek mümkün değildir. Bölgede 2001-2011 dönemine göre 2012-2019 döneminde düzenlenen belge sayılarında %100’ün üzerinde bir artış yaşanmıştır. Teşvik belgeleri en çok Gaziantep ilinde düzenlenirken bunu Şanlıurfa, Diyarbakır ve Batman takip etmektedir. Düzenlenen belge sayılarının sektörlere göre dağılımlarına bakıldığında yaklaşık %65’nin imalat sektöründe olduğu görülmektedir. Teşvik belgelerinden öngörülen toplam istihdamın %75’i yine imalat sektöründedir. Özellikle istihdam en çok Batman, Şanlıurfa ve Diyarbakır illerinde düzenlenen yatırımlarda olacağı öngörülmektedir. Bu illerin 6.Bölge kapsamında teşviklerden yararlanması bu sonucu doğurmuştur. Alt sektörler itibariyle düzenlenen belge sayılarına bakıldığında 2001-2011 dönemi ile 2012-2019 dönemleri arasında önemli farklılıklar olduğu görülmektedir. Yeni teşvik sisteminin uygulandığı 2012-2019 döneminde bir önceki döneme daha emek yoğun olan sektörlerin (Hazır giyim, Konaklama, Eğitim hizmetleri gibi) teşvik desteklerinden yararlandığı görülmektedir.

Sonuç olarak yeni teşvik sisteminin, bölgelerarası gelişmişlik sıralamasında son sıralarda yer GAB illeri için emek yoğun sektörlerin gelişmesine katkı sunduğu ancak bölge illerinin gelişmişlik sıralamasında ve işsizlik oranlarında pozitif bir gelişmenin yaşanmadığını söylemek mümkündür.

KAYNAKÇA

Alıcı, A. (2019). The Analysis of Regional Investment Incentives System in Turkey (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).

Candan, G.T., & Yurdadoğ, V. (2017) Türkiye’de Maliye Politikası Aracı Olarak Teşvik Politikaları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), 150-173.

Eker, A., Altay, A. ve Sakal, M. (2002) Maliye Politikası, İzmir: Anadolu Matbaacılık.

Ekonomi Bakanlığı (2018), Yatırım Teşvik Sistemi, Yatırımlarda Devlet Yardımları, Ocak 2018.

Eser, Emre (2011) Türkiye’de Uygulanan Yatırım Teşvik Sistemleri ve Mevcut Sistemin Yapısına Yönelik Öneriler, DPT İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Nisan 2011, Ankara.

Hamamcı, E. D. E., & Kahreman, Y. (2012) Yatırım Teşvik Sistemi’nin Bölgesel Kalkınma Üzerindeki Etkisi: Erzurum’da Bir Uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 34(1), 179-205.

James, S. (2009). Incentives and investments: Evidence and policy implications.

World Bank.

Kalkınma Bakanlığı, (2013). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011). Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü. https://www.sanayi.gov.tr/bolgesel-kalkinma-faaliyetleri/analitik-cal%C4%B1smalar/01121b, (Erişim Tarihi, 01.12.2020)

Karaş, E. ve Karaş, G. (2019). “Mali Teşvik Sisteminde Yer Alan Amaç Ve Araçlara İlişkin Genel Bir Değerlendirme”, Türkiye’de Mali Teşvik Sistemi ve Uygulamaları (Ed. Mustafa Taytak ve Mahmut Ünsal Şaşmaz) Bursa:

Ekin Yayınevi içinde, ss.3-27.

Kasalak, K. (2012). Teşvik-i sanayi kanunları ve Türkiye’de sanayileşmeye etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 65-79.

Musgrave, R. A. (1959). , The Theory of Public Finance, New York: McGraw-Hill.

Okcun, A. G. (1975). Teşvik-i sanayi kanun-ı muvakkatı, 1913. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 30(1).

Öz.,E. ve Buyrukoğlu, S. (2015). Osmanlı Döneminden Günümüze Türkiye’de Uygulanan Yatırım Teşvik Politikaları ve Etkinliği. Gümrük ve Ticaret Dergisi, (6), 35-59.

Özker, A.N ve Biniş, M. (2010). “Vergi Uygulamalarında Bölgesel Kalkınma Hedefleri Ve Bölgesel Mali Teşvikler Açısından Değerlendirilmesi”, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10 (19), 491-508.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (2019). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2017). Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü, Ankara. https://www.sanayi.gov.tr/bolgesel-kalkinma-faaliyetleri/analitik-cal%C4%B1smalar/01123b, (Erişim Tarihi, 01.12.2020)

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, www.sanayi.gov.tr, 10.12.2020

T.C. Resmi Gazete. Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar. 15.6.2012.

Sayı:28328, Başbakanlık Basımevi, Ankara.

Takım, A. ve Ersungur, Ş.M., (2018). Türkiye’de Teşvik Sisteminin Yapısı, Sorunları ve Etkinliği Üzerine Bir Politika Önerisi: Tek Bir Uygulamacı Kuruluş Sorunları Çözer Mi?. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32(3), 725-744.

Bölüm 48