Bernard Crick’in ifadesiyle kamusal işlerin dünyasında belki de en çok rastgele biçimde kullanılan bir kavram olan demokrasi; kısaca halk tarafından yönetim olarak ifade edilerek, hem katılımı hem de halk yararına yönetimi kapsamakta ve çeşitli biçimler alabilmektedir357.
Konunun uzmanları demokrasinin toplumsal yaşam için iyi bir sistem olduğunu belirtmekle birlikte, uzlaşılmış bir tanımda bulunmamaları nedeniyle kavramın açıklanmasına demokrasi kriterleri açısından yaklaşmak daha sağlıklı bir yöntem olabilir. Demokrasi kavramını kapsamlı açıklayanlardan biride Robert’tir. Robert A. Dahl demokrasi için beş kriter ortaya koymaktadır. Bunlar; 358
1. Etkin katılım,
2. Oy kullanma eşitliği, 3. Bilgi edinebilme,
4. Gündem üzerine son sözü söyleme hakkı, 5. Yetişkinlerin dahil olmasıdır.
Bu kriterler demokrasi kavramını kapsamlı bir şekilde açıklamaktadır.
356 http://instagram.nedir.com/(Erişim tarihi: 12.08.2014).
357 Andrew Heywood, Siyaset, Çeviren: Bekir Berat Özipek, Liberte Yayınevi, Ankara, 2006, ss. 95-99.
358 Robert Dahl, Demokrasi Üstüne, Çeviren: Betül Kadıoğlu, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2001, s, 40-41.
Demokrasi, yeniliklere, insan hak ve özgürlüklerine, fikirsel tartışmalara açık olmalıdır. Demokrasi sosyal yaşamda bireysel ya da toplumsal rekabetlere yer verdiği ölçüde var olabilir. Her bir yenilik demokrasi kültürünü daha da geliştirmektedir. Bu bağlamda, gelişen iletişim araçların katkılarıyla bireylerin siyasal iletişime katılım anlayışında ki devrim niteliğindeki değişimlerle, kitleleri kendi kontrolüne almak isteyen siyasal yöneticiler arasında gelişecek diyaloglarda çatışmalar olabilmektedir. Çağdaş demokrasilerde yöneticiler ya da yönetilenler bu gelişmelerden ve rekabetten korkmamalıdır. Marshal McLuhan’ın ifade ettiği gibi; eğer bir iletişim mesajı araç ise, o zaman yeni iletişim teknolojileri demokrasiye çok fazla katkıda bulunabilir359.
Demokrasinin hüküm sürdüğü toplumlarda, toplumu yöneten siyasal yöneticileri seçecek olan halktır. Halka rağmen siyasal yöneticilik yapanlar demokrasi dışı bir davranışta bulunmuş olurlar. Halk dilediği siyasal yapıyı iktidara getirir ve ülkeyi yönetme yetkisini verir, yine halk isterse siyasal yönetimi iktidardan düşürür. Demokrasilerde genel anlamıyla yetki halktadır ve halk hakemdir. Siyasal yöneticiler de bu sorumluluk bilinciyle iktidara gelirler. Yönetim sorumluluğunu alan siyasi partiler, hedeflerine ulaşabilmek ve belirli birliktelikler oluşturmak için halk ile sürekli siyasal bir etkileşim içerinde bulunmaları önemli bir gelişmedir.360.
Çağdaş demokratik sistemlerinde halkı idare etmek için en önemli özelliklerden birisi kuşkusuz seçimdir. Seçimin bu sistemde yapılabilmesi için, halkın herhangi bir baskı altında kalmadan ve bilinçli bir vatandaşlık anlayışıyla siyasal yapılanmalara katkıda bulunması gerekir. Bireyi ya da kitleleri bu yönde bilinçlendirecek en önemli araç, siyasal iletişim araçlarıdır. Demokrasi ile siyasal iletişim araçları birbirini tamamlar özelliktedirler, birinin eksikliği diğerini ciddi manada etkilemektedir.
Seçimler demokrasinin vaz geçilmez özelliklerinden birisidir. Demokrasi sisteminin işleyebilmesi için seçimlerin baskı altında kalmadan yapılmasıyla birlikte diğer tamamlayıcı öğelerinde işlemesi gerekmektedir. Bir ülkede gerçek demokrasinin oluşabilmesi için seçimlerin yanında Robert Dahl’ın modern demokrasinin varlığı için asgari usul şartları adını verdiği beş ölçüt ortaya koymaktadır361. Bunlar;
1. Kamusal kararlar ve hükümet kararları üzerindeki kontrol yetkisi, seçilmiş organlarda toplanmalıdır.
359 Ray E. Hiebert, Commentary: New Technologies, Public Relations and Democracy, Public Relations Review, 2005, pp. 1-9.
360 Süleyman Karaçor, Reklam İletişimi, İnternet ve Gazete Reklamlarının Etkilerine Yönelik Bir Araştırma, Çizgi Kitapevi, Konya, 2007,
2. Oy verme hakkı yasayla belirlenmiş yurttaşların (yetişkinler), kendilerini temsil edecek ‘‘yerelde ve genelde‘‘ organların seçiminde, baskı altında kalmadan eşit oy verme hakkına sahip olmalıdır.
3. Vatandaşlar alternatif bilgi kaynaklarına ulaşma olanağına sahip olmalıdır. 4. Vatandaşlar bağımsız siyasal partileri ve menfaat gruplarını içine alan nispeten bağımsız kuruluş ve organizasyonları seçebilme hakkına sahip olmalıdır.
5. Halk tarafından seçilmiş organlar, atanmışların ezici baskılarına tabi olmadan yetkilerini kullanabilmeli ve devlet kendi kendini yönetmelidir. Devlet diğer üstün siyasi sistemler tarafından getirilen baskılardan bağımsız olarak hareket edebilmelidir.
Dahl R. kriterlerini özetlersek. Etkin katılım, oy kullanma eşitliği, bilgi edinebilme, gündem üzerine son sözü söyleme hakkı ve yetişkinlerin dahil olmasıdır.
Siyasal seçimler, çağdaş demokrasilerde politik yaşamın vazgeçilmez unsurlarının başında gelmektedir. Seçimlerin sağlıklı yapılabilmesi ve siyasi katılımın artırılabilmesi için siyasal iletişimin herhangi bir engelle karşılaşmadan bireyleri ye da kitleleri bilinçlendirmesi son derece önemlidir.
Modern toplumlarda siyasal çalışmaların başarılı bir şekilde yapılabilmesi için kabul gören en etkileyici araç kitle iletişim araçlarıdır. Bu gün artık demokrasiyi içselleştirmiş toplumlarda yapılan seçimlerde siyasal iletişim araçları olarak bilinen geleneksel medya ile sosyal medya araçları oldukça etkin konumdadır.
İnternet’in gelişmesiyle bireyler, istek ve arzularını, fikir ve düşüncelerini birbirlerine anında ve başkasının yardımına ihtiyaç duyulmadan doğrudan iletebilme olanağına kavuşmuşlardır. Bireyler eskiden telefonla sözlü olarak gerçekleştirdikleri iletişimi, yeni teknolojilerin (internet) gelişimiyle sözlü, yazılı ve görsel iletişim mümkün olmaktadır362.
Günümüzde yapılan siyasal çalışmalarda, siyasal yöneticilerin en fazla yararlandığı siyasal iletişim araçların başında internet gelmektedir. İnternet’in siyasal iletişimde sınır tanımayan özelliği sayesinde hem ulusal hem de uluslararası düzeyde hızlı bir şekilde yayılmaktadır. Bu gelişmeler, 21. yüzyıl insanında daha önce tanık olduğu her şeyden farklı bir düşünce yapısının ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Kitle iletişim araçlarından olan internetin, demokrasiye ve siyasal iletişime sağlayabileceği çok sayıda yararlar bulunmaktadır.
362 Judy Motion, Participative Public Relations: Power To The People Or Legitimacy For Government Discourse, Public Relations Review, 2005, pp. 503-509.
İnternet siyasal yapılanmada bireylerin bilinçlenmesine katkıda bulunarak siyasal katılım düzeyini artırır. İnternet, kitlelerde çoğulcu bir mekanizmanın oluşmasını sağlayarak kamusal görüşlerde farklılaşmaların doğmasına neden olmaktadır. Buda katılımda çoğulculuğun sağlanması anlamında demokrasiye katkıda bulunmaktır.
Siyasal iletişim, demokrasinin ve demokratik kurumların doğru işlemesi için, vazgeçilmez bir unsurdur. Bir ülkede siyasal iletişim mekanizması doğru ve sistemli işletilirse o ülkede demokrasi olgusu gelişir ve tüm bireyler bundan yararlanır.
Siyasal iletişim parlamenter hükümet sistemlerin devam ettirebilmesinde de önemli katkılarda bulunabilmektedir. Siyasal iletişim bir ülkede doğru ve sistemli uygulandığında o ülkenin parlamenter hükümet sistemi son derece düzgün çalışır. Halk, toplumun ya da ülkenin yararına olan siyasal tartışmalara katılarak görüş ve düşüncelerini açıklar ve siyasal iktidar bu görüşleri dikkate alarak çalışmalarını şekillendirir. Bu da halkın direk siyasal eylemlere katılması ve alınan kararları etkilemesi açısından oldukça önemlidir. Demokrasiyle yönetilen ülkelerde siyasal iktidarlar birçok düzenlemeleri halkın desteğiyle gerçekleştirirler.
İnternet üzerinden sağlanan bu iletişim sayesinde siyasal iktidarın vatandaşlara ulaşımı kolaylaşmakta, toplumda katılımcılık olgusu artmakta ve demokrasinin daha sağlıklı ve iyi işleyebilmesine yardımcı olmaktadır363.
İnternet‘in vatandaşlara sunduğu en önemli hizmetlerden bir diğeri ise, e- demokrasi sistemini geliştirmesidir. Vatandaşlar geliştirilen bu sistem sayesinde, düşüncelerini şikayetlerini ve isteklerini rahatlıkla dile getirebilmektedirler.
Çağdaş demokrasi sisteminin başarılı bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için, siyasal iletişim araçlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Siyasal iletişim araçları geliştikçe daha hızlı ve daha çok birey ya da kitlelere ulaşma olanağı oluşmaktadır. Bu da daha çok bireyin ya da kitlenin daha yoğun siyasal eylemlere katılmalarını sağladığı için, demokratik sistemlerin önemsediği çoğulcu ve katılımcı bir yapılanmanın oluşmasına önemli katkıda bulunmaktadır.
Bir ülkede, bireylerin birbirlerinin düşüncelerine ve farklı görüşte olanların fikirlerine ve düşüncelerine saygı gösterdikleri ölçüde o ülkede demokrasi sistemi gelişecektir. Bireylerin birbirlerine karşı saygı gösterebilmelerinin önemli göstergesi ise birbirlerine karşı empati kültürünü geliştirmeleridir. Demokratik sistemlerde önemli bir yere sahip olan bu hoşgörü kültürünü bireylere, genellikle kitle iletişim araçları yardımıyla aktarılmaktadır.
363 B. Ersoy Açıkgöz, “E-Devlet ve İletişim Teknolojileri İlişkisi: Panel Eşbütünleşim Analizi Denemesi”, Medya ve Siyaset, Ege Üniversitesi, İletişim Fakültesi, 15-17 Kasım, İzmir, 2007, s.252.
Geçmişe kıyasla günümüzde bireyler siyasal parti seçerken ya da oy verirken daha bilinçli hareket etmektedir. Aynı zamanda bireyler siyasal katılımda da daha etkili olmaktadırlar. Bu açıdan bakıldığında yeni iletişim teknolojileri, demokrasinin yaygınlaşmasını ve gelişmesini önemli katkılar sağladıkları görülmektedir.
Demokrasi ile iletişim araçları birbirini tamamlayan, birbirine destek veren birbirinden ayrı düşünülmeyen ve birinin eksikliği diğerinin başarılarını engelleyen gerçeklerdir. Demokrasi olmadan iletişim araçlarının özgürce varlığını sürdürebilmesi veya siyasal iletişim araçları olmadan demokratik sistemin başarılı bir şekilde işlemesi olanaksızdır.