Gazetelerin Tarihsel Süreci

14. yüzyıldan sonra başlayan ve gelişen ticari kapitalizmin yarattığı koşullar bireylerin daha çok habere, bilgiye ihtiyaç duymasına neden olmuştur. Özellikle 17. yüzyılın sonlarından itibaren geliştirilen gazetenin haber ve bilgiyi okuyucularına

107 _{Oya Tokgöz, Temel Gazetecilik, İmge Kitapevi, Ankara, 2000, ss. 96-99.}

108 _{Rıdvan Bülbül, Haberin Anatomisi ve Temel Yaklaşımlar, Atlas Yayın, İstanbul, 2001, ss.} 19-22.

109 _{Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi,} 22.08.2003.

aktarmasıyla, kitlelerin önemsediği bir iletişim aracı haline gelmiştir. Geleneksel bilgi kaynağı kitaba, elle çoğaltılan haber mektupları eklenmiş, sonra bunların yerine, daha çok haberi, belirli aralıklarla, düzenli olarak okura ulaştıran yeni bir kitle iletişim aracı, gazete geçmiştir110_.

İlk haber toplama ve dağıtma gazetesi Roma Senatosu’nca M.Ö. 59. yılında 2.000 kopya olarak çıkarılıp imparatorluğun değişik köşelerine dağıtılan Acta Diurna'dır. Fethedilen topraklar, siyasi gelişmeler, toplumsal olaylar, gladyatör dövüşlerinin sonuçlarını içeren Acta Duirna'yı Okuma bilen Roma vatandaşları yüksek sesle okuyarak okuma bilmeyenlere duyururdu111_.

15. yüzyılda matbaanın keşfi gazete ve dergilerin hızla gelişmesine yol açmıştır. Bu dönemde Fransa’da “Occasionnel” adlı, broşür tipi süresiz gazeteler yayımlanmaya başlanmıştır112_.

16. yüzyılda Avrupa'da savaşlara tanıklık etmiş kimselerin birinci elden aktardığı birkaç sayfalık savaş haberleri yayımlanan gazeteler basılmıştır. Bu dönemde Fransa’da, daha popüler nitelikli, bireyin hayal gücüne ve duyarlılığına hitap eden “canard” adı verilen gazeteler görülmeye başlanmıştır113_.

17. yüzyılın başlarında Almanya'nın bazı kentlerinde ve Belçika'nın Anvers şehrinde süreli yayımlanan ilk gazeteler basılmıştır. Johann Carolus’un 1605 yılında yayınladığı ’’Aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historie’’ adlı gazetesi kâğıt üzerine basılan ilk gazete kabul edilmektedir114.

1631 yılında Dr. Theophraste Renaudot, Paris’te, modern anlamda ilk gazete (sureli yayın) sayılan “La Gazette”i yayınlamıştır115_.

1753’de İngiltere’de toplam gazete satışı 7 milyon iken, 1760’da 9 milyona, 1777’de de bu sayı 11 milyona yükselmiştir. Bu dönemin yenilik olarak nitelenen özelliklerini önemli altı olay halinde özetlemek mümkündür. Bunların beşi önce İngiltere’de doğup gelişmiş ve daha sonra diğer ülkelere yayılmıştır. Bu olaylar116_,

1. Gündelik gazetelerin kurulması, 2. Muhalefet gazeteciliğin doğması, 3. Gazetelere ilanın girmesi,

4. Edebi gazeteciliğin başlaması,

5. Amerikan basınının kurulması ve hızla gelişmesi, 6. Gazetelere damga resminin uygulanmasıdır.

110 _{Korkmaz Alemdar, Medya Gücü ve Demokratik Kurumlar, AFA Yayınları, 1995, ss. 11-15.} 111 _{http://www.edebibilgiler.com/documents/haber_yazilari.html,(Erişim tarihi: 26.07.2014).} 112 _{http://www.atillagirgin.net/gazeteciligin_temel_ilkeleri.pdf,(Erişim tarihi: 26.07.2014).} 113 _{http://www.atillagirgin.net/gazeteciligin_temel_ilkeleri.pdf,(Erişim tarihi: 26.07.2014).} 114 _{http://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete,(Erişim tarihi: 26.07.2014).}

115 _{Philip B. Meggs, A History Of Graphic Design, John Wiley & Sons Inc., 1998, pp. 130-133.} 116 _{http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Bas%C4%B1n%C4%} B1n% 20Do%C4%9Fu%C5%9Fu%20Ve%20Geli%C5%9Fimi.pdf,(Erişim tarihi: 14.07.2014).

Haber ajansları 19. yüzyılda kurulmaya başlamıştır. İlk aşamada ajans niteliği taşımamalarına karşın, zaman içinde gelişerek ve değişerek gerçek kimliklerine kavuşmuşlardır. Ajansların doğuş nedenleri üç noktada toplanmaktadır117_,

1. Olayların gelişmesi

2. Haber maliyetlerinin artması

3. Teknik gelişim ve değişimlerdir.

Londra'da yayınlanan The Times gazetesi, 1814 yılında yeni matbaa aletlerini edinince dakika da 1.100 baskı yapabilecek kapasiteye ulaşmıştır118_.

İlk Türkçe gazete ise 1828'de Kahire'de yayınlanmaya başlayan Vekdyi-i Misriye'dir. 11 Kasım 1831 ilk Türkçe gazete olan ‘’Takvim-i Vekayi’’ haftalık gazete olarak yayın hayatına başlamış, o tarihe kadar yabancılarca yürütülen yayıncılık alanında Türkçe bir ses duyulmuştur. Bunun arkasından Tercüman-ı Ahval ve Tasviri Efkar ilk özel Türkçe gazeteler olarak tarihe geçmişlerdir119_.

1832 yılında ilk haber ajansı olan ’’Havas’’ kurulmuştur. Ajans, Gazette de France’in ortaklarından Charles Luis Havas tarafından kurulmuştur. Charles Havas, ekonomik haberleri izlemek için kişisel sermayesi ve çabalarıyla işe başlamıştır. Havadis bültenlerinde, siyaset yapılmadan, taraf tutulmadan, yalnızca haber vererek basın dünyasına girmiştir120_.

Prusya devlet telgraf hattının Berlin’den Aachen’e bağlanmasıyla birlikte, 1849 yılında Bernhard Wolf tarafından kurulan Wolf Ajansı, Berlin’de ilk telgraf hizmetleri vermeye başlamıştır. Wolf Haber Ajansı kısa sürede gelişmiş ve Avrupa’nın pek çok ülkesine haber dağıtmıştır. Nazi yönetimince D.N.B (Alman Haberler Bürosu) kurulmuştur121_.

Reuters Haber Ajansı, Alman asıllı Paul Julius Reuter tarafından 1850 yılında kurulmuş ve ilk başlarda “Reuter” adıyla anılmış, daha sonra “Reuters”e dönüştürülmüştür. Paul J. Reuter işe, haber taşıyıcı güvercinlerle başlamış, Manş Denizine ilk telgraf kablosu döşenince 1951 yılında İngiltere’nin başkenti Londra’ya taşınmıştır. Paris’le Londra arasında finans sektöründe etkili olmuştur. Reuters, bugünkü ajans haberciliğinin ve gazeteciliğinin şekillenmesinde ve profesyonelleşmesinde önemli katkılarda bulunmuştur122_.

117 _{http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Bas%C4%B1n%C4% B1n} %20Do%C4%9Fu%C5%9Fu%20Ve%20Geli%C5%9Fimi.pdf,(Erişim tarihi: 12.07.2014).

118 _{Meggs, a.g.e., pp. 130-133.}

119 _{http://eprints.sdu.edu.tr/157/1/TS00323.pdf,(Erişim tarihi: 11.07.2014).}

120 _{Claude Bellanger vd., Histoire Generale De La Presse Française, Presses Universitaiares} De France, Paris, 1969, pp. 27-30.

121 _{http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Bas%C4%B1n%C} 4%B1n% 20Do%C4%9Fu%C5%9Fu%20Ve%20Geli%C5%9Fimi.pdf,(Erişim tarihi: 16.08.2014).

122 _{http://t24.com.tr/yazarlar/cemal-tuncdemir/associated-press-haber-ajansi-nasil-kuruldu,} 8956,(Erişim tarihi: 11.08.2014).

AP (Associated Press haber ajansı), 1857 Yılında ABD’de altı büyük gazetenin bir araya gelerek bu ajansını kurmuşlardır. AP, uluslararası düzeyde haber dağılımının büyük bir bölümünü elinde tutan ve gazeteciler tarafından yönetilen dünyanın ilk haber ajansıdır. Merkezi New York’ta bulunan bu ajans hızlı bir gelişim göstermiş ve 1977’de bütün dünya ülkelerine ulaşmayı başarmıştır123_.

Agence France Press, 1944 yılında kısa adı AFP olan Agence France Press haber ajansı Fransa’nın başkenti Paris’te faaliyete başlamıştır. Havas haber ajansının siyasal çalkantı ve ekonomik sarsıntılar geçirmesi üzerine bu isimle devamının zorlaşması üzerine kamulaştırılmış ve Agence France Press adını almıştır. Bu değişiklik ajansa nefes aldırmış, haber hizmetleriyle birlikte fotoğraf, röportaj, radyo, televizyon bülteni hizmetleri de vererek gelişmiş ve kısa zamanda 46 değişik ülkedeki ulusal ajanslarla işbirliği kurma başarısını göstermiştir124_.

Tass Haber Ajansı, 1917 yılında Sovyet Hükümeti tarafından bir haber bürosu kurulmuş, 1918 tarihinde bu haber bürosu geliştirilmiş ve Tass Haber Ajansı adıyla yayınlarını sürdürmüştür. Bu haber ajansı Sovyetler Birliği’nin dağılmasınna kadar devam etmiştir, dağılmadan sonra adında değişikliğe giderek Tass-Itar olarak faaliyetlerine devam etmiştir. Günümüzde büyük gelişme göstererek, Rusya Federasyonunun haber ajansı konumuna gelmiştir. Dünyanın dört büyük uluslararası haber ajansları içinde geçmektedir125_.

Son gelişmelerle birlikte gazetelerde, baskı alanında elektronik bilimi ve otomasyon üretim sorunlarının pek çoğunu çözmüş, yüksek süratli rotatif baskı makineleri üretimi çok arttırmıştır. Özellikle, ofset tekniği ile siyah-beyaz baskı yerini renkli baskıya terk etmiştir126_.

21. Yüzyılda gazeteler, teknolojik gelişmelerin de katkılarıyla gelişim göstererek, internet ortamında faaliyetlerini sürdürmektedir. İnternet gazeteleri, okurlara son dakika haberlerine hızla ulaşma imkanı sağladığı gibi, online gazete arşivlerini ulaşabilme ve bu arşivlerdeki haberleri inceleyebilme imkanları da sunmaktadır.

Kitle iletişim aracı olan gazetenin yaklaşık 500 yıllık geçmişi bulunmaktadır. Günümüzde gazete haberciliğinde adeta devrim yaşanmış ve teknik donanımlarla birlikte kitlelere daha güncel ve hızlı haber, reklam, eğlence sayfaları gibi bilgiler sunmaktadır.

126 _{Şevket Evliyagil, Basın Sanayiinin Temel Kavramları, Ajans Türk Bilim Yayınları Dizisi, No.} 3, Ankara, 1973, ss. 90-95.

21. yüz yılında gazeteler, dünyanın herhangi bir tarafında meydana gelen bir olayı anında okuyucularına yansıtabilmektedir. Buda kitle iletişimde en önemli araçlardan biri olan gazetelerin, iletişim alanında geldiği düzeyi göstermektedir.