B. SENDİKALARIN İŞLEYİŞİ
2. Sendikaların Zorunlu Organları
6356 s. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda sendikaların kuruluşu ve işleyişi düzenlenmiş olup işleyişi ile ilgili önemli hükümlerden bazıları da sendikaların ve diğer işçi ve işveren kuruluşlarının organlarını düzenleyen hükümlerdir. STİSK m. 9.’da bu zorunlu organlar genel kurul, yönetim kurulu, disiplin ve denetleme kurulu olmak üzere dört adet olarak belirlenmiştir. Dernekler Kanunu’ndan farklı olarak Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda disiplin kurulu da zorunlu organ olarak yer almıştır. Dernekler Kanunu’na disiplin kurulu zorunlu olmayıp dışarıdan bu konuda hizmet satın alınabileceği belirtilmiştir. Bu bağlamda söz konusu bu imkan sendikalara tanınmamıştır.188
Burada belirtilen organlar sınırlı sayıda belirtilmemiştir. Bir başka ifade ile sendika tüzüğünde belirtilmesi halinde “yürütme komitesi”, “icra kurulu”, “başkanlar kurulu” gibi “isteğe bağlı (ihtiyari) organlar” da oluşturulabilecektir. Burada önemle belirtmek gerekir ki kanunen oluşturulması zorunlu olmayan bu organların “görev ve yetkileri” hiçbir şartta devredilemez.
a. Genel Kurul
Sendika genel kurulu onun tüm üyelerini veya seçtikleri delegeleri kapsayan en üst seviyede kararlar alabilen genel yetkili en önemli organıdır. Genel kurul oluşturulurken ve işletilirken özgürlükçü ve demokratik esaslara dayanması zorunludur. Aksi halde sendikanın varlığı bir önem taşımayacaktır. Sendikalar gücünü demokrasiden almakla birlikte aynı zamanda demokrasinin gücünü arttıran bir unsurdur. Bu hususu teminen Anayasamızın 51. maddesi de “sendika ve üst
kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz” hükmüne amirdir. Mülga Sendikalar
Kanunu’nun aksine Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu da bununla aynı
188Demir, Sendikaların Kuruluşu, s. 33; Akyiğit, İş Hukuku, s. 527; Sümer, İş Hukuku, s.208;
Narmanlıoğlu, İş Hukuku II. , s. 102.
49
doğrultuda sendikaların genel kurullarının teşkilini Anayasaya aykırı olmamak kaydı ile kendi tüzüklerine göre oluşturulacağını öngörmüştür189.
Sendikaların genel kurulları tüm üyelerden veya delegelerden oluşabilir. Bir sendikada genel kurulun üyelerin tamamından mı yoksa bunların seçtiği delegelerden mi oluşacağı sendika iç tüzüğü vasıtası ile belirlenir.
Delege olabilmek için üye olmak yeterli olup ayrıca bir şart aranmaz. Delegelerin belirlenmesinde genel kural seçim olmakla birlikte “konfederasyon,
şube, sendika yönetim, denetleme ve disiplin kurulu üyeleri”nin bu sıfatla
katılacakları kendi genel kurulları seçim şartının istisnasıdır. Delege adaylığı herkese açık olup bunu engelleyen kurallar sendika tüzüğünde yer alamaz190.
Genel kurul için delege seçimleri “serbest, eşit, gizli oy ve açık sayım-döküm” esaslarına uygun olarak yapılır. Seçimle ilgili diğer kurallar yukarıda belirtilen esaslara aykırı olmamak kaydı ile sendika tüzüğünde belirtilir. Burada belirtilen esaslara veya tüzüğe aykırılık halinde seçimler mahkeme kararı ile iptal edilir. Bu durumda kararı verecek merci “seçim kurulu” değil “iş mahkemeleri” dir191.
Genel kurul “ilk genel kurul, olağan genel kurul, olağanüstü genel kurul” olmak üzere üçe ayrılır. İlk genel kurul tüzel kişilik kazanıldıktan sonra ilk altı ay içinde yapılır. Olağan genel kurul dört yılda bir yapılır ve delegelerin bu sıfatları diğer olağan genel kurula kadar devam eder. Olağanüstü genel kurul ise zaruri olduğu hallerde toplanır. Fakat bir sonraki olağan genel kurula altı ay kala olağanüstü genel kurul toplantısı yapılamaz.
Genel kurul toplantı yeter sayısı salt çoğunluktur. İlk toplantıda bu oran sağlanamazsa ikinci toplantıda üye sayısının üçte birinden az olmamak kaydı ile toplantı yapılacaktır. Bu oran sendika tüzüğü ile arttırılabilir. Karar yeter sayısı ile katılanların salt çoğunluğudur. Fakat bu sayı üye veya delege sayısının dörtte birinden az olamaz192.
189Şahlanan, Sendikalar, s. 76; Demir, Sendikaların Kuruluşu, s. 34-36; Akyiğit, İş Hukuku, s. 526;
Sur, Toplu İlişkiler s. 97.
190Sur, Toplu İlişkiler, s. 100-101; Demir, Sendikaların Kuruluşu s. 34-35.
191Demir, Sendikaların Kuruluşu, s. 35; Sur, Toplu İlişkiler, s. 98; Günay, Cevdet İlhan, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Şerhi, Ankara 2017, s. 247.
192Akyiğit, İş Hukuku, s. 532; Sur, Toplu İlişkiler, s. 106-107; Sümer, İş Hukuku, s. 204. 50
b. Yönetim Kurulu
Yönetim kurulu sendikaların rutin işlerini yürütmek ve bunlarla ilgili karar almakla yetkili ve görevli organıdır.
Sendikaların yönetim kurulları en az üç en çok dokuz üyeden oluşur. Sendika şubelerinde bu sayı en az üç en çok beştir. Konfederasyonların yönetim kurulunda en az beş en çok yirmi ikidir.
Kanunun bu hükmü yönetim kurulu üye sayısının alt ve üst sınırını belirlemekte olup sendika tüzüğünde bu sınırlar dahilinde kalmak kaydı ile farklı bir üye sayısı kararlaştırılabilir. Genel kurulca alt ve üst sınırlar içinde kalmak kaydı ile asıl ve yedek üyeler eşit sayıda seçilir.
Yönetim kurulu toplantı yeter sayısı yönetim kurulu üyelerinin salt çoğunluğundan az olmamak kaydı ile sendika tüzüğünde belirtilir. Karar yeter sayısı ise katılanların salt çoğunluğudur. Eşit oy çıkması durumu ise kanunda düzenlenmediğinden sendika tüzüğünde belirtilmesi gerekmektedir.
Yönetim kurulunun görevleri Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda sayılmadığından, sendika tüzüğünde belirtilen görevleri yapmanın yanı sıra genel kurulca kendine verilen görevleri de yapar. Yönetim kuruluna genel kurulca belirlenecek olan huzur hakkı, yolluk gibi ücretler ödenebilir193.
Yönetim kurulu üyeleri kendileri, eşleri ve velayetleri altında bulunan çocuklarına ait malvarlıkları hakkında mal bildiriminde bulunması zorunludur194.
Sendikalarda genel kurul tarafından üye seçilen organlarda üyelerin görevini yine genel kurul sona erdirir. Başka bir deyişle yönetim kurulu, kendisi, disiplin ve denetleme kurulu gibi genel kurul tarafından seçilmiş seçilen organların üyelerini görevden alamaz195.
Sendika yöneticilerinin sorumlulukları on yıllık genel zamanaşımına tabi olup genel kurul tarafından “soyut ibra” ile ibra edilmesi halinde burada belirtilmeyen
193Tuncay/Savaş Kutsal, s.69; Akyiğit, İş Hukuku, s. 534; Sur, Toplu İlişkiler, s. 123.
194Sümer, İş Hukuku, s. 204; Şahlanan, Sendikalar, s. 154; Sur, Toplu İlişkiler, s. 124; Demir, Sendikaların Kuruluşu, s. 38.
195Demir, Sendikaların Kuruluşu, s. 38.
51
veya açıklanamayan durumların daha sonra açığa çıkması halinde sorumluluğu devam edecektir196.
c. Denetleme ve Disiplin Kurulu
Sendikaların denetleme kurulu ve disiplin kurulu üye sayısı hakkındaki hüküm ile yönetim kurulu üye sayısı hakkındaki hükümler ortak olarak öngörülmüştür. Buna göre denetleme ve disiplin kurulu da en az üç en çok dokuz üyeden oluşur. Sendika şubelerinde bu sayı en az üç en çok beştir. Konfederasyonların denetleme ve disiplin kurulunda en az beş en çok yirmi ikidir.
Kanun’un bu hükmü disiplin ve denetleme kurulunda üye sayısının alt ve üst sınırını belirlemekte olup sendika tüzüğünde bu sınırlar dahilinde kalmak kaydı ile farklı bir üye sayısı kararlaştırılabilir. Genel kurulca alt ve üst sınırlar içinde kalmak kaydı ile asıl ve yedek üyeler eşit sayıda seçilir.
Üyelerin görevinin sona ermesi, ücret ödenmesi ile ilgili hükümler de ortak olup yukarıda belirtildiğinden tekrar belirtilmeyecektir.
Denetleme kurulu, yönetim kurulunun kararlarını incelemek ve denetlemek yetkisine sahiptir. Buna göre yönetim kurulu kararlarının sendika tüzüğüne ve kanuna uygun olup olmadığını inceler ayrıca yönetim kurulunu idari ve mali yönden denetler. Bunun yanı sıra genel kurulun olağanüstü toplantıya çağrılmasını yönetim kurulundan talep edebilir197.
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre denetleme kurulu üyeleri yönetici sıfatına sahip olmadıklarından “mal bildiriminde bulunmak zorunda” değildirler. Bunun yanı sıra yöneticilere sağlanan güvencelerden de yararlanamazlar198.
Disiplin kurulunun görev ve yetkileri ise kanuna ve tüzüğe aykırı hareket eden üyeler hakkında gerekli araştırmayı yapmak, bunların karşılığında disiplin cezalarını 196Kılıçoğlu, Mustafa, Toplu İş Hukukundan Doğan Davalar ve Çözüm Yolları, İstanbul 2007, s.182-
183; Demir, Sendikaların Kuruluşu, s. 39; Akyiğit, İş Hukuku, s. 536; Günay, Cevdet İlhan, İş
Hukuku Yeni İş Yasaları, 5. B. , Ankara 2013, s.1520.
197Aktay, Nizamettin, “6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na Göre Sendika ve Konfederasyonların Gelir Giderleri ile Denetimlerine İlişkin Olarak Getirilen Yeni Düzenlemeler”, İşveren Dergisi, Kasım-Aralık 2012, s.58; Sur, Toplu İlişkiler, s. 128; Akyiğit, İş Hukuku, s. 536-
538.
198Demir, Sendikaların Kuruluşu; s. 40; Akyiğit, İş Hukuku, s. 534. 52
uygulamaktır. Disiplin kurulu kararlarına karşı öncelikle genel kurul nezdinde itiraz hakkı kullanılır. Genel kurulda da itiraz neticesinde verilen karar aleyhe çıkarsa genel kurul kararına karşı mahkemeye müracaat edilebilir199.
199Narmanlıoğlu, İş Hukuku II. , s. 147; Tuncay/Savaş Kutsal, s. 80; Sur, Toplu İlişkiler, s. 130;
Tuğ, s. 107.
53
İKİNCİ BÖLÜM