İş güvencesi tazminatı, işverence iş sözleşmesini geçersiz bir nedenle feshetmesi durumunda işçi bazı şartlar altında işe iade davasını açabilir. Bu durumda işe iade davasını kazanan işçi bu karara dayanarak işverenden işe başlatılmasını talep 503Çelik, İş Hukuku, s. 193-196; Demir, İş Hukuku, s. 68.
50425.10.2017 t. ve 30221 sy. RG ile yayımlanarak yürürlüğe giren 7036 sy. İş Mahkemeleri Kanunu. 505Bkz: 7036 s. İMK m. 15 “4857 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
“Zamanaşımı süresi
EK MADDE 3- İş sözleşmesinden kaynaklanmak kaydıyla hangi kanuna tabi olursa olsun, yıllık izin ücreti ve aşağıda belirtilen tazminatların zamanaşımı süresi beş yıldır.
a) Kıdem tazminatı.
b) İş sözleşmesinin bildirim şartına uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat. c) Kötüniyet tazminatı.
d) İş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat.” Bkz: 7036 s. İMK m. 16 “4857 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
“GEÇİCİ MADDE 8- Ek 3 üncü madde, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra sona eren iş sözleşmelerinden kaynaklanan yıllık izin ücreti ve tazminatlar hakkında uygulanır.
Ek 3 üncü maddede belirtilen yıllık izin ücreti ve tazminatlar için bu maddenin yürürlüğe girmesinden önce işlemeye başlamış bulunan zamanaşımı süreleri, değişiklikten önceki hükümlere tabi olmaya devam eder. Ancak, zamanaşımı süresinin henüz dolmamış kısmı, ek 3 üncü maddede öngörülen süreden uzun ise, ek 3 üncü maddede öngörülen sürenin geçmesiyle zamanaşımı süresi dolmuş olur.”
506Akyiğit, Toplu İş Hukuku, s. 402; Okur, Sendika Özgürlüğü, s. 159; Narmanlıoğlu, İş Hukuku II. , s. 181.
146
edebilecektir. İşveren işçiyi usulüne uygun bu talebe rağmen işe tekrar başlatmazsa ödemekle yükümlü olduğu tazminata iş güvencesi tazminatı diğer adı ile işe başlatmama tazminatı denir507.
İş güvencesi tazminatı İş Kanunu’nun “Geçersiz sebeple yapılan feshin
sonuçları” başlıklı 21. maddesinde düzenlenmiştir. İK. m. 21/1, “İşverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine işveren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.” şeklindedir.
İş güvencesi tazminatını talep edebilmek için işverence iş sözleşmesi geçersiz bir nedenle feshedilmeli, bu durum mahkemece tespit edilerek işçinin işe iadesine karar verilmelidir. İşçi bu kararının tebliğ edilmesinden itibaren on işgünü içinde işe başlamak için işverene başvurmalıdır. Bu usulüne uygun başvuruya rağmen işçi işveren tarafından bir ay içinde işe başlatılmaz ise işçi iş güvencesi tazminatına hak kazanır. İş güvencesi tazminatı işçinin en az dört en fazla sekiz aylık ücreti kadardır508.
İş güvencesi tazminatının miktarı fesih sebebinin sendikal nedenlere veya işçinin işyeri sendika temsilciliği sebebine dayanması halinde tazminat miktarı işçinin bir yıllık ücretinden az olamaz. Tazminat miktarı hakimce somut olayın durumuna göre belirlenecek olup bu miktar tespit edilirken ne tür kriterlerin dikkate alınacağı hükme bağlanmamıştır. Öğretide iş sözleşmesinin fesih nedenleri ve başlatmama gerekçeleri ile işçinin iş yerindeki kıdeminin nazara alınacağı kabul edilmektedir509.
507Eyrenci/Taşkent/Ulucan, Bireysel İş Hukuku, 9. B. , İstanbul 2019, s. 199 vd. ; Centel, İş Güvencesi, s. 181; Kutal, İşe İade, s. 52; Aktay/Arıcı/Senyen-Kaplan s. 203; Ertekin Özkan, İş
Güvencesi Hukuku İşe İade Davaları, İstanbul 2017, s. 11; Parlak, Metin, “İşe İade Davasının Sonuçları”, Liberal Düşünce Dergisi, C. 24, Sayı: 93, 2019, 59-76, s. 62; Subaşı, İbrahim, “İş
Sözleşmesinin Sendikal Nedenle Feshinde İş Güvencesi Tazminatı ile Sendikal Tazminat İlişkisi, Karar İncelemesi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, S. 4, 2005, 183-200, s. 190 vd.
508Akyiğit, İş Hukuku, s. 327; Sümer, İş Hukuku, s. 102 vd.
509Süzek, İş Hukuku, s. 635 vd. ; Eyrenci /Taşkent /Ulucan, Bireysel İş Hukuku, s. 199 vd. 147
İşçi işverene işe başlamak için müracaat ettiğinde ayrıca iş güvencesi tazminatını da talep etmek zorunda değildir. İşçinin mahkeme kararına dayanarak işe iade amacıyla işverene müracaat etmesi tazminata hükmedilmesi için yeterlidir.
Yargıtay uygulamasında durum böyle olup emsal bir kararda “İşverenin, 6356
sayılı Kanun'un 25. maddesinin besinci fıkrası uyarınca iş sözleşmesini sendikal nedenlerle feshetmesi halinde işçi, 4857 sayılı Kanun'un 20 ve 21. madde hükümlerine göre dava açma hakkına sahiptir. İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiğinin tespit edilmesi hâlinde, 4857 sayılı Kanun'un 21. maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin ise başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir. Ancak işçinin işe başlatılmaması hâlinde, ayrıca 4857 sayılı Kanun'un 21. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmez. İşçinin 4857 sayılı Kanun'un yukarıdaki hükümlerine göre dava açmaması ayrıca sendikal tazminat talebini engellemez.” demek sureti ile
sendikal tazminat talep etmenin İK m. 20 ve 21. madde hükümlerine göre talepte bulunmaya ya da dava açma şartına bağlanamayacağını ortaya koymuştur510.
İş güvencesi tazminatı hakkında on yıllık zamanaşımı uygulanır. Ayrıca iş güvencesi tazminatının miktarı 4857 s. İş Kanunu’nda alt ve üst sınırları gösterilmek sureti ile belirlendiğinden işçi lehine bile olsa değiştirilemez. İş güvencesi tazminatı alt ve üst sınırı kanun tarafından öngörülmüş bir tazminat türü olup tıpkı sendikal tazminat gibi medeni bir ceza olarak kabul edilebilir. Zira söz konusu tazminatın şartları oluşmuşsa işçinin zararı olup olmadığına bakılmaksızın hükmedilecektir511.
İş güvencesi tazminatı ile sendikal tazminat arasında tazminatın şartları ve hukuki dayanağı açısından farklılıklar vardır. İş güvencesi tazminatı iş akdi ile çalışan tüm işçiler tarafından değil yalnızca iş güvencesi kapsamındaki işçiler tarafından talep edilebilir. Sendikal tazminat işçinin iş güvencesi kapsamına girip girmediğine bakılmaksızın 6356 s. Kanun kapsamındaki çalışanlar tarafından talep edilebilir. İş Güvencesi tazminatının söz konusu olabilmesi için işçinin işe iade 510Y22HD, 18.06.2018 t. ve 2018/8252 E. - 2018/15033 K. sayılı ilamı, Erişim: http:
www.sinerjimevzuat.com.tr , ET: 05.02.2019, Y22HD, 15.01.2019 t. ve 2018/16305 E. - 2019/945 K. sy. ilamı, Y9HD, 10.01.2019 t. ve 2018/10818 E. - 2019/675 K. sy. ilamı Erişim:
https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/ ET:28.04.2019.
511Güzel, Ali, İş Güvencesine İlişkin Temel İlke ve Eğilimler Işığında Yasa Tasarısının Değerlendirilmesi, İstanbul Baro Yayını, 2001, 19-49, s. 41.
148
talebinin işverence kabul edilmemesi gerekir. Sendikal tazminat işe işçi işe iade durumuna bakılmaksızın hükmedilir.
Sendikal tazminat ve iş güvencesi tazminatı hukuki kaynakları farklı olduğundan aynı anda talep edilebilir diye düşünülse bile STİSK m. 25/5. gereğince işe iade davası açılması durumunda işçinin işe başlatılıp başlatılmadığın bakılmaksızın sendikal tazminata hükmedilir. İşçi işe başlatılmaz ise sendikal tazminata hükmedildiğinden iş güvencesi tazminatına hükmedilemeyecektir512.
İş güvencesi tazminatı hesaplanırken çıplak ücret dikkate alınır. İş güvencesi tazminatına esas olan ücret işçinin dava tarihindeki ücreti esas alınarak belirlenir. 7036 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik öncesinde ise bu miktar işçinin işe başlatılmadığının sabit olduğu yani başka bir deyişle işçi tarafından işverene müracaat edilmesine rağmen işverenin işe başlatmama iradesini açıkça işçiye tebliğ ettiği veya işçiyi bir ay içinde işe başlatmadığı bu nedenle sözleşmenin feshedilmiş kabul edildiği tarih esas alınmaktaydı 513.