Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun “Sendika Özgürlüğünün
Güvencesi” başlıklı m. 25/4 hükmü şu şekildedir: “İşverenin yukarıdaki fıkralara aykırı hareket etmesi hâlinde işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir.”
403Şahlanan, Fevzi, Toplu İş İlişkileri Açısından Yargıtay’ın 2000 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi, Kamu-İş Dergisi 2002 s. 127; Çil, İbra, s. 37; Özdemir Erdem, İş Sözleşmesinden Doğan Uyuşmazlıklarda İspat Yükü ve Araçları, İstanbul 2006, s. 374 vd.
404Süzek, İş Hukuku, s. 775; Şahlanan, Değerlendirme, s. 127.
405Karakaya, s. 47; Çil, Şahin, 6098 Sayılı Borçlar Kanunu Hükümleri Çerçevesinde İş Hukukunda İbra Sözleşmelerinin Geçerliliği, Sicil İş Hukuku Dergisi, C. 6, S. 21, 2011, 66-86, s. 78-79;
İzmirlioğlu, Ayça, 6098 Sayılı Kanuna Göre İbraname, Yaşar Üniversitesi Dergisi, C. 8, S. Özel,
1457-1482, s. 1472-1473. Erişim:
http://dergipark.ulakbim.gov.tr/jyasar/article/view/5000066290/5000061796 ET: 24.04.2019, 116
Buna göre sendikal nedenle fesih halinde hükmedilecek sendikal tazminat miktarı işçinin bir yıllık ücretinden az olamayacağına göre bu miktar belirlenecek tazminatın alt sınırını oluşturmaktadır.
Sendikal tazminat miktarının alt sınırını işçinin bir yıllık ücreti oluşturmaktadır. Tazminat miktarının alt sınır belirlenerek öngörülmüş olması bu bir yıllık ücrete dair tazminatın, kesin ve götürü bir tazminat olduğunu göstermektedir406.
Tazminatın kesin ve götürü olması demek; hakim tarafından tazminata hükmedilirken işçinin zararının bulunup bulunmadığına bakılmayacağı anlamına gelmektedir. İşçi sendikal tazminatı doğuran nedenden ötürü zarara uğramasa bile tazminata hükmedilmesi gerekmektedir407. Başka bir ifade ile sendikal tazminata hükmedilebilmesi için zarar şartı aranmaz. İşçi sendikal tazminat nedeni ile herhangi bir zarara uğramasa da şartları oluşmuşsa sendikal tazminata hükmedilir.
Kanun’da en alt sınır belirlendiğine göre tazminatın üst sınırını belirlemek hakimin takdirindedir. Sendikal tazminatın miktarı daha doğrusu üst sınırı belirlenirken sendikal tazminatı doğuran olayın özelliği ve ağırlığı nazara alınarak, bu miktar arttırılabilecek veya alt sınıra bağlı kalınacaktır408. Yargıtay’ın yerleşik uygulaması alelade sebeplerle alt sınırdan uzaklaşmanın doğru olmadığı yönündedir409.
Yargıtay bazı kararlarında410 sendikal tazminatın tıpkı iş güvencesi tazminatında olduğu gibi alt sınırdan hükmedilmesinin esas olduğunu, alt sınırdan 406Akyiğit, İş Hukuku, s. 626; Sur, Toplu İlişkiler, s. 60; Süzek, İş Hukuku, s. 544; Demir, Armağan,
s. 277; Ekmekçi, Toplu İş Hukuku, s. 113.
407Süzek, İş Hukuku, s. 544 vd. ; Süzek, Fesih Hakkı, s. 163; Sur, Toplu İlişkiler, s. 60.
408Sümer, Sendikal Fesih, s. 121; Sur, Toplu İlişkiler, s. 61; Akyiğit, İş Hukuku, s. 626-627; Akyiğit, Toplu İş Hukuku; s. 394.
409Y9HD, 10.09.2018 t. ve 2018/6657 E. - 2018/15319 K. sy. ilamı Bkz: “ … Ancak, sendikal tazminatın maddeye göre en az işçinin bir yıllık ücreti tutarında belirleneceği öngörülmüştür. Yasada öngörülen miktar alt sınır olup, üst sınır hakkında bir miktar belirtilmemiştir. Bu tür bir düzenlemede işçinin kıdeminin 5 yılın üzerinde olması dışında alt sınırdan uzaklaşmayı gerektiren başka bir neden olmadığı halde, alt sınırdan tazminatın hüküm altına alınması dairemizin istikrar kazanan uygulamasıdır. …” , Y9HD, 10.09.2018 t. ve 2018/6660 E. - 2018/15322 K.sy.ilamı, Y9HD, 14.05.2018 t. ve 2018/2273 E. - 2018/10557 K. sy. ilamı, Y22HD, 09.10.2018 t. ve 2018/11780 E. - 2018/21575 K. sy. ilamı Erişim: https://karararama.yargitay.gov.tr ET: 24.04.2019. 410Y9HD, 10.09.2018 t. ve 2018/6655 E. - 2018/15317 K. sy. ilamı, Y9HD, 10.09.2018 t. ve
2018/6660 E. - 2018/15322 K. sy. ilamı, Erişim: https://karararama.yargitay.gov.tr ET: 24.04.2019,Y9HD, 22.05.2006 t. ve 2006/10439E- 2006/15150 K. sy. ilamı, Karar için bkz:
117
daha fazla hükmedilmesi durumunda hakimin takdir hakkını bu yönde kullanmasının gerekçelendirilmesi gerektiğini, fesih nedeni ve işçinin çalıştığı sürenin de bu açıdan önemli olduğunu belirtmiştir411.
Yargıtay yine emsal bir kararında “Somut uyuşmazlıkta; … olayda, ilk derece
mahkemesince ve İstinaf Dairesince sendikal tazminata karar verilmesi doğrudur. Ancak, sendikal tazminatın maddeye göre en az işçinin bir yıllık ücreti tutarında belirleneceği öngörülmüştür. Yasada öngörülen miktar alt sınır olup, üst sınır hakkında bir miktar belirtilmemiştir. Bu tür bir düzenlemede alt sınırdan tazminatın hüküm altına alınması dairemizin istikrar kazanan uygulamasıdır. Toplu işçi çıkarılması dikkate alındığında alt sınırdan uzaklaşılmasını gerektiren bir neden bulunmamaktadır. İstinaf Dairesince, dairemiz uygulamasına aykırı olarak ve gerekçe belirtilmeden bir yıllık ücret tutarında sendikal tazminat yerine, alt sınırın üzerinde ücret tutarında belirlenen tazminata karar verilmesi hatalıdır412.” demek
sureti ile sendikal nedenle toplu işten çıkarmanın dahi tazminat miktarı açısından alt sınırdan uzaklaşmayı gerektirecek bir neden olmadığını belirtmiştir. Bu karardan da anlaşılacağı üzere Yargıtay uygulamasına göre sendikal tazminat miktarı belirlenirken alt sınırdan uzaklaşarak hüküm kurmak için önemli bir nedenin olması şarttır.
Mahkeme işçinin kıdemi, iş sözleşmesinin sona erme sebeplerini, işverenin hukuka aykırı davranışlarını bir bütün halinde değerlendirerek tazminat miktarını bir yıllık ücretten daha fazla da belirleyebilecektir413. Bunun aksine Yargıtay bazı kararlarında414 işe başlatmama tazminatında olduğu gibi işçinin sadece kıdem surelerini esas alıp tazminat miktarının üst sınırını belirleme yoluna gitmiştir.
Ergüneş, Seda, İş Hukukunda Kanundan Doğan Hukuki Yaptırımlar Borçlar Hukukundaki
Yaptırımlar İle Bir Karşılaştırma, İstanbul, 2011, s. 98. 411Sur, Toplu İlişkiler, s. 61; Ergüneş, s. 98.
412Y9HD, 14.05.2018 t. ve 2018/2278 E. - 2018/10562 K. sy. ilamı, Erişim:
http://www.sinerjimevzuat.com.trET: 07.02.2019.
413Sümer, Sendikal Fesih, s. 1651; Sur, Toplu İlişkiler, s. 61; Akyiğit, İş Hukuku, s. 626-627; Doğan, s. 383.
414Y7HD (Kapatılan), 26.06.2016 t. ve 2016/21111 E. - 2016/13752 K.sy. ilamı, Y7HD (Kapatılan), 26.06.2016 t. ve 2016/21107 E. - 2016/13748 K. sy. ilamı, Y7HD (Kapatılan), 09.06.2016 t. ve 2016/15111 E. - 2016/13093 K. sy. ilamı, Bkz: “Sendikal nedene dayalı fesihlerde sendikal tazminatınen az 1 yıllık ücret tutarında belirleneceği ifadesiyle altsınırbelirlenmiş ancak üst sınıraçık bırakılmıştır. Dairemiz yıllık ücretli izinle ilgili 53. maddedeki kıdem sürelerini dikkate alarak belirlenmiş işe başlatmama tazminatı bakımından uygulanan kıdem sürelerinin sendikal
118
Sendikal tazminata ilişkin kural iş güvencesinden yararlanılan durumlardaki sendikal tazminatın miktarı; iş güvencesi tazminatındaki gibi mutlak ve emredici değildir. Bu nedenle sendikal tazminatın taraflarca anlaşarak sözleşmelerle arttırılması mümkündür. Sendikal tazminat miktarının toplu iş sözleşmesi ile arttırılması da mümkündür415.
Sendikal tazminat hesaplanırken temel alınacak ücret miktarı işçinin en son almaya hak kazandığı416 çıplak ücretidir417. Giydirilmiş ücrete dahil olan para ve para ile ölçülmesi mümkün yararlar sendikal tazminat hesaplanırken dikkate alınamaz. Son ücret denildiğinden iş sözleşmesi devam ediyor olsaydı alacağı ücret ne ise tazminatın miktarı hesaplanırken son ücretin miktarı dikkate alınır418.
Sendikal tazminata hükmedilirken brüt ücret dikkate alınmalı ve buna göre hüküm kurulmalıdır. Davacı talebini net tutar üzerinden hüküm kurulması şeklinde belirtmişse taleple bağlı kalınarak brüt miktar dikkate alınarak tespit edilen tazminat miktarı üzerinden damga vergisi ve gelir vergisi kesintisi yapılarak net tutar tespit edileceği yönünde görüşler mevcuttur 419.
İşçinin ücreti, sözleşmeyi fesheden taraf, işçinin çalışma süresi, iş güvencesi hükümlerinin uygulanıp uygulanmayacağı vb. konularda işçi ve işveren arasında uyuşmazlık çıkması durumunda işçinin en son aldığı brüt çıplak ücret miktarının tespit edilmesi gerekecektir. Bu konuda mahkemenin yetkisi mevcut bulunduğundan
nedene dayalı olarak, sendikal tazminatın belirlenmesinde de kıyasen 6 ay ile 5 yıl arasında kıdemi olan işçi için 1 yıllık ücret tutarında, 5 yıl ile 15 yıl arasında kıdemi olan işçi için 1 yıl 1 ay, 15 yıldan fazla kıdemi olan işçi için 1 yıl 2 aylık ücreti tutarında sendikal tazminatın belirlenmesinin hakkaniyete uygun bir çözüm olacağını öngörmektedir.”https://karararama.yargitay.gov.tr ET: 24.04.2019.
415Süzek, Fesih Hakkı, s. 179; Baskan, s. 168; Başer, s. 135, Sözleşme ile söz konusu bu tazminat miktarının azaltılamayacağına dair bkz: Akyiğit, İş Hukuku, s. 627.
416Y22HD 21.03.2018 t. ve 2017/3618 E. - 2018/7439 K. sy. ilamı, Y22HD 21.03.2018 t. ve 2017/3619 E. - 2018/7440 K. sy. ilamı, Y22HD 21.03.2018 t. ve 2017/3623 E. - 2018/7444 K. sy. ilamı, Bkz: “… İşe iade davasında belirlenen işçinin 12 aylık brüt ücreti tutarındaki sendikal tazminat ise işverene başvuru ve işe başlatılma şartına tabi olmaksızın belirlendiğinden, ücret geçersiz olduğu belirlenen fesih tarihindeki ücret kabul edilmelidir. …”
https://karararama.yargitay.gov.tr ET: 24.04.2019.
417Y9HD, 13.01.2015 t. ve 2014/37550 E. - 2015/336 K. sy. ilamı, Y9HD, 13.01.2015 t. ve
2014/37534 E. - 2015/320 K.. sy. ilamıY9HD, 13.01.2015 t. ve 2014/37548 E. - 2015/334 K. sy. ilamı, Bkz:“Sendikal tazminat hesabında çıplak (giydirilmemiş) brüt ücret esas alınır.”https://karararama.yargitay.gov.tr ET: 24.04.2019.
418Akyiğit, Toplu İş Hukuku, s. 394; Akyiğit, İş Hukuku, s. 627; Sur, Toplu İlişkiler, s. 61;
Mollamahmutoğlu, s. 699; Başer, s. 135.
419Özcan, İşçilik Alacakları, s. 119; Doğan, G. , s.383. 119
sendikal tazminat alacakları 6100 sayılı HMK 107. maddesi kapsamında belirsiz alacak davasına veya kısmi davaya konu olabilirler.Sendikal tazminatın belirsiz alacak davasına konu olabileceği fikri öğretide bazı yazarlarca benimsenmektedir420. Hukuk Genel Kurulu’nun bir kararında421“Kategorik olarak, belirli bir tür davanın veya belirli kişilerin açtığı davaların baştan belirli veya belirsiz alacak davası olduğundan da söz edilemez. Belirsiz alacak davası, bu davaya ilişkin ölçütlerin somut olaya uygulanarak belirlenmesi gerekir. Hakime alacak miktarının tayin ve tespitinde takdir yetkisi tanındığı hallerde (Örn: 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu md 50, 51,56), hakimin kullanacağı takdir yetkisi sonucu alacak belirli hale gelebileceğinden, davacının davanın açıldığı tarih itibariyle alacağın miktarını yahut değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin imkansız olduğu kabul edilmelidir. Örneğin, iş hukuku uygulamasında, Yargıtay’ca, fazla çalışma, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacaklarının yazılı belgelere ve işyeri kayıtlarına dayanmayıp, tanık anlatımlarına dayanması halinde, hesaba esas alınan süre ve alacağın miktarı nazara alınarak takdir edilecek uygun oranda takdiri indirim yapılması gerekliliği kabul edilmektedir. Bu halde, tanık anlatımlarına dayanılarak hesaplanan alacak miktarından hakimin takdir yetkisine bağlı olarak yapılacak indirim oranı baştan belirli olmadığından, alacak belirsiz kabul edilmelidir.”
diyerek dava konusu somut olayda talep edilen sendikal tazminatın dosyadaki davacı yan beyanları doğrultusunda belirsiz alacak davası olarak açılmadığını, aksine kısmi dava olduğunu benimsemiştir. Buradan yola çıkarak Yargıtay uygulamasında sendikal tazminat talepli davaların kural olarak belirsiz alacak davası olarak açılamayacağı422 kabul edilebilir. Fakat burada bahsi geçen Hukuk Genel Kurul 420Çil, Şahin/Kar, Bektaş 6100 Sayılı HMK’ye Göre İş Yargısında Belirsiz Alacak Davası ve Kısmi
Dava, 2. B. , Ankara 2012, s. 137; Baskan, s. 173; Bulut, s. 248 - 249; Küçük, s. 160; Doğan, G. , s.383.
421YHGK, 04.07.2018 t. ve 2016/2636 E. - 2018/1303 K. ilamı, Erişim:
http://www.sinerjimevzuat.com.tr ET: 02.01.2019.
422Y22HD, 21.03.2018 t. ve 2017/3620 E. - 2018/7441 K. sy. ilamı, Y22HD, 21.03.2018 t. ve 2017/3617 E. - 2018/7438 K. sy. ilamıY22HD, 21.03.2018 t. ve 2017/3622 E. - 2018/7443 K. sy. ilamı“ … İşe iade davasında belirlenen işçinin 12 aylık brüt ücreti tutarındaki sendikal tazminat ise işverene başvuru ve işe başlatılma şartına tabi olmaksızın belirlendiğinden, ücret geçersiz olduğu belirlenen fesih tarihindeki ücret kabul edilmelidir. İşçinin bu ücreti bilmesi mümkündür. Hal böyle olunca, boşta geçen süre ücreti ve diğer alacaklar ile sendikal
tazminat talebinin belirsiz alacak davası olarak açılması mümkün değildir. Açıklanan nedenler ile
boşta geçen süre ücreti ve diğer alacaklar ile sendikal tazminat taleplerinin belirsiz açılamayacağı 120
Kararı dikkate alındığında keskin bir sınır çizilmek istenmediği, bu durumun takdirini somut olayın özelliklerine göre hakime bırakılmak istendiği ortadadır.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi bir kararında423 “Dairemizce benzer dosyalarda
sendikal tazminatın da belirsiz alacak davasının konusu oluşturamayacağı belirtilmiş ise de, yeniden yapılan değerlendirmede; gerek 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’nun 31. maddesinde gerekse 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 25. maddesinde sendikal tazminatın alt sınırının belirtildiği, ancak sendikal tazminata üst sınır getirilmediği, işçinin konumu ve sendikal feshin ağırlığı gibi unsurlara bağlı olarak mahkemece alt sınırdan uzaklaşılarak sendikal tazminata karar verilebileceği, bu noktada mahkemenin takdir yetkisinin bulunduğu, davacı işçi tarafından ise alt sınırı geçmek şartıyla mahkemece ne miktarda sendikal tazminata karar verilebileceğinin önceden öngörülebilmesinin mümkün olmadığı anlaşıldığından somut olayda sendikal tazminatın da belirsiz alacak davasının konusunu oluşturabileceği kabul edilmiştir. Bu itibarla davacının sendikal tazminat dışındaki taleplere yönelik davaların hukuki yarar yokluğundan reddine karar verilmesi gerekirken söz konusu taleplerin hüküm altına alınması hatalıdır.”
şeklinde hüküm kurmak sureti ile genel uygulamasının dışına çıkarak karar verdiğini açıkça belirtmiştir.
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda tazminat miktarının alt sınırının belirlenmiş olması sonucu değiştirmeyecektir. Nitekim tazminat miktarının hesaplanabilmesinin ön koşulu işçinin son aldığı ücret miktarının taraflarca tartışmasız olması veya mahkemece sabit olmasıdır.
Son olarak belirtmek gerekir ki sendikal tazminatın niteliği manevi tazminat değildir. Sendikal tazminat işçinin kişilik haklarının ihlali nedeni ile hükmedilmeyip aksine sendikal nedenlerle ayrımcılık yapılması veya yine sendikal nedenlerle fesih
kabul edilerek bu alacak kalemleri hakkında davanın usulden reddine karar verilmesi gerekirken işin esasına girilmesi doğru bulunmamıştır.” Erişim:https://karararama.yargitay.gov.tr ET: 24.04.2019.
423Y22HD, 05.02.2018 t. ve 2015/18333 E. , 2018/1627 K. sy. ilamı, Y22HD, 05.02.2018 t. ve 2015/18332 E. , 2018/1626 K. sy. ilamı, Y22HD, 17.02.2016 t. ve 2014/32611 E. , 2016/4266 K. sy. ilamı, Erişim:https://karararama.yargitay.gov.tr ET: 24.04.2019.
121
sonucunda ortaya çıkan maddi kayıpları karşılamayı amaçlayan bir tazminattır. Bu nedenle Borçlar Kanunu çerçevesinde devri ve miras yoluyla intikali mümkündür424.