Sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi suçu 765 sayılı mülga Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenmemiş olup ilk defa suç olarak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer almıştır454.
Türk Ceza Kanunu’nun“Sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi” başlıklı 118. maddesi şu şekildedir “(1) Bir kimseye karşı bir sendikaya üye olmaya
veya olmamaya, sendikanın faaliyetlerine katılmaya veya katılmamaya, sendikadan veya sendika yönetimindeki görevinden ayrılmaya zorlamak amacıyla, cebir veya tehdit kullanan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Cebir veya tehdit kullanılarak ya da hukuka aykırı başka bir davranışla bir sendikanın faaliyetlerinin engellenmesi halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.”
Türk Ceza Kanunu’nun 118. maddesi ile sendikalara üye olma, sendika faaliyetlerinde bulunma hürriyetleri ile sendikaların faaliyetlerini serbestçe ifa edebilmelerini ve çalışma özgürlüklerini güvence altına almayı hedeflemektedir455.
Suçun faili açısından özel bir şart aranmazken mağduru veya suçtan zarar göreni, çalışanlar (işçi yahut kamu görevlisi) veya işverenlerdir. Sendika hürriyeti
anayasal bir hak olup cebir veya tehdit yoluyla bu hakka aykırı davranılması açısından kanunkoyucu mağdurun kamu görevlisi veya işçi olması açısından farklılık gözetmemiştir456.
453Akyiğit, Sendikal Güvenceler, s. 88; Başbuğ, s. 75; Şen, s. 8.
454Ersoy, Uğur, Sendikal Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçu (TCK m.118) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt 20, Yıl 2016, Sayı 2, S. 471; Evik, Ali Hakan, “Sendikal Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçu”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 10, 2006, Erişim: https://ticaret.edu.tr/uploads/Kutuphane/dergi/s10/M00155.pdf, ET: 15.01.2019, 203-220, s. 204.
455Ersoy, s. 487 vd.
456Civan/Baş, s. 166; Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11.Bası, Ankara 2015, s.215; Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 8. Bası, Ankara 2015, s. 106- 107.
133
Suçun faili iş sözleşmesinin tarafları dışında kimi zaman üçüncü kişi olabilir; örneğin kamu görevlisi, eski işveren, başka bir işçi ya da başka bir sendika da fail olabilir457.
Suç bağlı hareketli bir suç olup maddede belirtildiği şekilden başka türlü işlenmesi mümkün değildir458. Öğretide459 haklı olarak bu durum eleştirilmekte ve maddede belirtilen cebir veya tehdidin kapsamı dahilinde “hukuka aykırı başka bir davranışla” ifadesinin bulunmamasının büyük bir eksiklik olduğu belirtilmektedir460. Bizim de katıldığımız görüşe göre suçun yalnızca cebir veya tehditle işlenmesi dar bir yorum olup bunun dışında başka bir hareketle de işlenebileceğinden TCK m. 118 hakkındaki bu eleştiri haklı olup maddede yer alan “cebir veya tehditle” ifadesinin “hukuka aykırı bir hareketle” ifadesi ile değiştirilerek düzeltilmesi gerekmektedir.
Suç yalnızca olası kast dahil yalnızca kasten işlenebilen tehlike suçudur. Suçun tamamlanması için seçimlik hareketlerin zorlama doğrultusunda sonuçlanması olması gerekmeyip cebir veya tehdide rağmen işçi veya işverenin sendikaya üye olabilir ya da sendika yönetimindeki görevinden ayrılmamış olabilir.461Buna göre İşçinin sendika üyeliğinden ayrılmadığı takdirde iş sözleşmesinin feshedileceğinin belirtilmesi TCK m. 118 bağlamında suç teşkil etmeye yetecektir 462.
Söz konusu maddede herhangi bir ayrım yapılmadığından hem işçi hem de kamu görevlileri sendikalarına üyelik ve faaliyetleri bakımından uygulanabilecektir463.
Maddenin ilk fıkrası ile bireysel sendika hürriyetini korumayı amaçlamasına rağmen bireysel sendika hürriyetinin bir parçası olmasına rağmen sendika kurma 457Öztürk, Sendika Özgürlüğü, “İşçinin Sendika Özgürlüğünün Sendikal Nedenle Feshe Karşı Korunması”, Çalışma ve Toplum Dergisi, S. 3, 2013, 2017-242, s. 224; Evik, 2017; Ersoy, s. 501;
Öztürk, Sendikal Tazminat , s. 113.
458Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Önok, Murat, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, 12. B. , Ankara 2015, s. 454; Fincan, Müslüm, “Sendikal Hakların Engellenmesi Suçu”, TBB Dergisi, 39- 74, S. 136, 2018, s. 53; Ersoy, s. 488.
459Yaşar, Osman/Gökcan, Hasan Tahsin/Artuç, Mustafa: Türk Ceza Kanunu, C. 3, Ankara 2014, s. 4021; Öztürk, Mehmet Onat , s.113; Evik, s. 206; Civan/Baş, s. 167; Ersoy, s. 492.
460Civan/Baş, s. 167. 461Ersoy, s. 487 vd.
462Parlar, Ali/Hatipoğlu, Muzaffer, Açıklamalı-Yeni İçtihatlarla 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Yorumu, C. 2, Ankara 2010, s. 1913; Evik, s. 214; Doğan, s. 110.
463Soyer, Sesim, “İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali İle Sendikal Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçlarına İlişkin Bazı Düşünceler”, Hukuki Perspektifler Dergisi, S. 7, 2006, 99-108, s. 102; Akyiğit, İş Hukuku, s. 641; Evik, s. 207.
134
hürriyetini madde metninde belirtmeyerek koruma altına almamıştır. Bu durum haklı olarak öğretide söz konusu maddede bir eksiklik olarak belirtilmekte ve eklenmesinin uygun olacağı görüşü hakim olmaktadır464.
IV. SENDİKAL TAZMİNATIN DİĞER TAZMİNAT TÜRLERİ İLE
İLİŞKİSİ
A. GENEL OLARAK
Sendikal tazminatın niteliği, diğer tazminatlarla ilişkisi ve kıyaslanması ile uygulama şartlarını ortaya koymak ve nasıl uygulanacağının belirlenmesi bakımından önemlidir.
Sendikal tazminat, Kanunen açıkça öngörülmüş özel bir tazminat türüdür. Düzenlenmesindeki amaç iş sözleşmesinin devamında ve sona ermesinde işçinin korunmasıdır. Sendikal tazminat işverenin hem ayrımcı hem de kötüniyetli davranışlarına karşı koruyucu bir tazminattır. İşveren iş sözleşmesi devam ederken işçiler arasında sendikal nedenlerle ayrıma tabi tutabileceği gibi iş sözleşmesini sona erdirirken de sendikal nedenle ayrım yaptığı için sonlandırabilir. Sendikal tazminat kötüniyet tazminatının özel bir görünüşü şeklinde karşımıza çıkmaktadır465.
Kötüniyet tazminatı işverenin fesih hakkını iyiniyet ve hukuk kurallarına aykırı bir şekilde kullanmasının karşısında ortaya çıkan bir yaptırımdır. Sendikal tazminat da özellikleri dikkate alındığında sendikal hakların kullanılmasına engel olmak maksadıyla gerçekleştirilen fesihler de kötüniyetli fesihtir. Nitekim sendikal tazminat da kötüniyet tazminatı gibi medeni ceza olarak kabul edilir466. Sendikal tazminata hükmedilirken işçinin zarara uğrayıp uğramadığına bakılmaması bunun bir sonucudur. İşçi zarara uğramasa da sendikal tazminatın şartları varsa bu tazminata hükmedilecektir467.
464Soyer, 101; Ersoy, s. 487- 488; Öztürk, İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali Suçu, s.113; Evik, s.206. 465Akyiğit, İş Hukuku, s. 624; Süzek, İş Hukuku, s. 547; Sur, Toplu İlişkiler, s. 62; Süzek, Fesih
Hakkı, s. 179.
466Süzek, Fesih Hakkı, s. 179; Akyiğit, İş Hukuku, s. 356.
467Sur, Toplu İlişkiler, s. 63; Baskan, s. 168; Terzioğlu, İş Güvencesi, s. 51. 135
Sendikal tazminatın bir diğer özelliği bu tazminatın bağımsız bir tazminat oluşudur. Daha açık bir ifade ile sendikal tazminata hükmedilebilmesi için İş Kanunu ve diğer kanunlarda yer alan haklarla beraber istenmesi şartına bağlı olmamasıdır468. Sendikal tazminatın genel görünümü olarak ortaya çıkan kötüniyet tazminatı gibi, sendikal tazminatın korumasına bulunan hakları koruyan başka düzenlemeler de yasa koyucu tarafından İş Kanunu ve diğer kanunlarla hüküm altına alınmıştır. Bu düzenlemeler birbirine benzeyen kavramlar olduğundan sınırlarını çizmek ve bu tazminatları birbirinden ayırmak oldukça önemlidir.