Sendika ile üye olan işçi arasında karşılıklı hak ve hükümler doğuran kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olan yani devredilemeyen ve başkasına miras yoluyla geçmeyen ilişkiye üyelik denilmektedir205. Sendika üyeliği sendika ile sendikaya üye olan kişinin kurduğu hukuki münasebettir ve bu münasebet üye olan kişi ile sendika arasında çeşitli hak ve ödevler doğurmaktadır206.
Sendikaya üye olabilmek için bazı şartları yerine getirmek gerekmektedir. STİSK m. 7 sendika üyeliğinin şartlarını düzenlemektedir.
Sendikaya üye olmanın serbest olması asıl olup üye olabilmek için ise bazı şartların varlığı aranmaktadır. Bu şartları kısaca Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi 202Sur, Toplu İlişkiler, s. 50; Demir, Fevzi, “İşe İade (Feshin Geçersizliği) Hükümlerinden Yararlanma Şartları ve Uygulama Sonuçları”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C: 5, S: 19, 2008, 241-250.
203Özkaraca, s. 173; Akyiğit, İş Hukuku, s. 620-621; Sur, Toplu İlişkiler, s. 49. 204Akyiğit, Sendika Üyeliği, 74-75.
205Narmanlıoğlu, İş Hukuku II. , s. 161 vd. ; Öztürk, Sendikal Tazminat , s. 84; Terzioğlu, Ahmet, “Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Bakımından İşçi Sendikası Üyeliğinin Kazanılması ve Kaybedilmesi”, İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 2, 2017, 84-96, Erişim:
http://dergipark.gov.tr/download/article-file/341906, ET:05.09.2018, s. 85. 206Şahlanan, Sendikalar Hukuku, s. 145; Terzioğlu, Sendika Üyeliği, s. 85.
55
Kanunu’na göre işçi veya işveren olmak, sendikanın bulunduğu işkolunda çalışıyor olmak, birden fazla sendikaya üye olmamak olarak sayılabilir207.
1. İşçi veya İşveren Niteliğine Sahip Olmak
İşçi sendikasına üye olmak için işçi, işveren sendikasına üye olabilmek için ise işveren olmak şarttır.
6356 sayılı Kanun önceki yasadan farklı olarak işçi kavramını kendi tanımlamak yerine 4857 sayılı İş Kanunu’na yollamada bulunarak İş Kanunu’nda yer alan tanımın esas alınacağını benimsemiştir. Ancak İş Kanunu’nda “bir iş
sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir” tanımı yer alsa da
sendikalaşma bakımından ilgili işçinin iş ilişkisinin hangi iş yasasına tabi olduğu önem taşımaz iş sözleşmesi dışında eser, vekalet, yayın, komisyon, adi şirket sözleşmesine göre bağımsız çalışanlar da Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu bakımından işçi sayılmakta ve işçi sendikasına üye olabilmektedir. Fakat öğretide bu kişilerin 6356 sayılı Kanun kapsamında işçi sayılmasını öngören düzenlemenin kaldırılmasının ve işçi sendikasına üyeliğine imkan verilmemesinin gerektiğini yönünde bir görüş de mevcuttur208.
Mevzuatımızda sendikaya üye olması yasaklanmış bir işçi grubu bulunmamakla birlikte kamu kurumlarında “sözleşmeli personel” olarak çalışan personelin işçi vasfı bulunmadığından işçi sendikasına üye olması mümkün değildir209. Sendika üyesi olabilmek için 6356 sayılı Kanunda öngörülen anlamda bir işçi bulunmalıdır.
2. On Beş Yaşını Doldurmuş Olmak
İşçi sendikasına üye olabilmek için işçinin 15 yaşını doldurması ve İş Kanunu hükümlerine göre işçi sayılması gerekmektedir.
207Eyrenci, s. 103; Akyiğit, Sendika Üyeliği, s. 46; Sur, Toplu İlişkiler, s. 132. 208Akyiğit, İş Hukuku, s. 542; Akyiğit, Yeni Sistemde Sendika Üyeliği, s. 42. 209Sur, Toplu İlişkiler, s. 132-133, Ayrıca bkz: 399 s. KHK, m. 3-4.
56
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu m. 17/1 hükmü “On beş yaşını dolduran ve bu Kanun hükümlerine göre işçi sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilir.” şeklindedir.
2081 sayılı Sendikalar Kanunu 20. maddesi ise sendikaya üye olabilmek için on altı yaşın doldurulması şartını aramaktaydı. Bu durum 4857 sayılı İş Kanunu’nun asgari çalışma yaşına uygun bir düzenleme değildi210.
Sendikaya üye olabilmek için yalnızca on beş yaşın doldurulması yetmemektedir. Sendika üyeliği üye olan işçi açısından bir takım haklar sağladığı gibi işçi açısından aidat ödeme vb gibi borçlar da yüklemektedir. Bu nedenle tüm borç doğuran hukuki işlemlerde olduğu gibi sendikaya üye olurken işçinin on beş yaşını doldurmasının yanı sıra temyiz kudretine de sahip olmak gerekmektedir211.
On sekiz yaşını doldurmayan kişilerin ayırt etme gücüne sahip olsalar bile yapacakları hukuki işlem ile kendilerini borç altına sokabilmeleri kanuni temsilcilerinin iznine bağlıdır. Sendika üyeliğinde ise 6356 s. Kanunun 17. maddesi özel bir düzenleme olduğundan on beş yaşını doldurmuş temyiz gücüne sahip bir işçi açıcından kanuni temsilcisinin izninin olması şartı aranmamıştır. Kanun’un 17. maddesi uyarınca on beş yaşını doldurmayanlar kanuni temsilcilerinin izin olsa da sendikaya üye olamazlar212 .
3. Sendikanın Bulunduğu İşkolunda Çalışıyor Olmak
Türk Hukukunda işkolu esasına göre sendikalaşma ve sendika üyeliği esastır. Eski kanun döneminde sendika üyeliğinin tekliği ilkesi benimsenmiştir. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda da kısmen bu ilke benimsenmiş “işçi ve
işverenlerin aynı işkolunda ve aynı anda birden çok sendikaya üye olamayacakları”
hüküm altına alınmıştır. Söz konusu düzenleme aynı işkolunda ve aynı anda farklı iş sözleşmelerle ve farklı işverenlere tabi olarak çalışmakta olan işçilerin aynı
210Terzioğlu, Sendika Üyeliği, s. 88; Tuncay, Sendika Üyeliği, s. 157; Kutal, Yeni Düzenleme, s. 174.
211Sur, Toplu İlişkiler, s. 134; Terzioğlu, Sendika Üyeliği, s. 88; Akyiğit, Yeni Sistemde Sendika Üyeliği, s. 45.
212Akyiğit, Yeni Sistemde Sendika Üyeliği, s. 45; Terzioğlu, Sendika Üyeliği, s. 88;
Çelik/Caniklioğlu/Canpolat, s. 824 vd. ; Tuncay/Savaş Kutsal, s. 90.
57
işkolunda olmak kaydı ile birden fazla sendikaya üye olabileceklerini hüküm altına almıştır213.
İşçinin bir işçi sendikasına üye olabilmesi için halen iş sözleşmesi ile üyesi olmak istediği sendikanın bulunduğu işkolunda çalışıyor bulunması zorunlu olup bunun için fiilen çalışma zorunlu olmayıp bu esnada askıda bile olsa iş sözleşmesinin hukuken devam ediyor bulunması gerekli ve yeterlidir214.
İşçinin aynı anda birden fazla iş sözleşmesi ile çalışması halinde bu işlerin her biri açısından işyerinin dahil olduğu işkolundaki sendika veya sendikalara üye olabilecektir. Bu durumda önemli olan, işçinin her bir iş sözleşmesi bakımından çalıştığı işyerindeki asıl işin tabi olduğu işkolunun bağlı olduğu sendikaya üye olmasıdır. Bu bağlamda işçiler asıl işe yardımcı işleri yapıyor dahi olsa asıl işin dahil olduğu işkolunda faaliyet gösteren bir sendikaya üye olabilirler. İş Hukukumuzda STİSK m. 4/2 uyarınca bir işyerinde görülen yardımcı işler asıl işin tabi olduğu işkoluna tabi sayılır215.
4. Birden Fazla Sendikaya Üye Olmamak
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 17. maddesi birden fazla sendikaya üye olma yasağını düzenlemiştir. Söz konusu düzenleme “ İşçi veya
işverenler aynı işkolunda ve aynı zamanda birden çok sendikaya üye olamaz. Ancak aynı işkolunda ve aynı zamanda farklı işverenlere ait işyerlerinde çalışan işçiler birden çok sendikaya üye olabilir. İşçi ve işverenlerin bu hükme aykırı şekilde birden çok sendikaya üye olmaları hâlinde sonraki üyelikler geçersizdir.” şeklindedir.
Söz konusu hüküm kuralı düzenledikten sonra istisnasını belirtmiş ve hükme aykırılığın müeyyidesini ise birden fazla üyelik halinde sonrakilerin geçersiz olduğu şeklinde öngörmüştür.
Buna göre farklı işkollarında kısmi süreli olarak çalışan işçiler ve aynı işkolundaki farklı işverenlere ait işyerinde çalışmakta olan işçiler de aynı anda birden 213Akyiğit, Yeni Sistemde Sendika Üyeliği, s. 44; Narmanlıoğlu, İş Hukuku II. , s. 77; Özveri,
Sendikal Haklar, s. 44; Çelik/Caniklioğlu/Canbolat, s. 824 vd. ; Sümer, İş Hukuku, s. 193-195. 214Akyiğit, İş Hukuku, s. 543; Sur, Toplu İlişkiler, s. 45-46.
215Tunçomağ, Kenan/Centel, Tankut, İş Hukukunun Esasları, 9. B. , İstanbul 2018, s. 275 vd.
Akyiğit, Yeni Sistemde Sendika Üyeliği, s. 43-44; Sur, Toplu İlişkiler, s. 133.
58
fazla sendikaya üye olabilir. Bunun yanı sıra bir sendikaya üye iken üyelikten çekildikten sonra başka bir sendikaya üye olmak için başvuran işçinin yeni üyeliği STİSK’ nun 19/3. maddesi gereğince eski üyeliğin sona erdiği tarihten itibaren başlar. Böylece birden fazla sendikaya üye olma yasağının kapsamı dışında kalmaktadır216.