Sabırlı Olmak Değeri

mungar mengzetü aydı şair bu beyt işing tüşse ivme sabır birle ayıt ive kirme işke sabır kıl serin ive kılmış işler ökünçi yarın

kamug işte ivme serin öz tutun serinse bulur kul bu beglik kurın

Şair de buna benzer şu beyiti söylemiştir; birine işin düşerse, acele etme, sabırla söyle.

İşe aceleyle girme, sabır ve dikkatle hareket et; acele yapılmış işler yarın pişmanlık getirir.

Hiçbir işte acele etme, sabret, kendini tut; kul sabırlı olursa, beylik mertebesini bulur (Beyit 586-588, s. 182-183).

Konuya uygun şiir ile dikkat çeken ve anlattıklarının doğruluğunu kanıtlayan yazar, birinden istekte bulunurken en doğru zamanın beklenmesini, her işe başlarken dikkatle düşünmeyi tavsiye ederek sabırlı olmak değerini değer analizi yaklaşımını benimseyerek öğretmiştir. Devlet işlerinde de yapılacak işlerin en ince ayrıntılarına kadar düşünülmesi, kâr-zarar hesaplarının yapılması gerekir.

ilig bir kün oldrup özi yalnguzun okıp kirdi ay toldı sevnür özün kirip turdı ay toldı utru örü ilig imledi kelgil oldur berü

çıkardı topık kodtı ay toldı kör anı yastanıpötrü oldurdı kör ayıttı ilig tegme türlüg bilig yanut birdi ay toldı açtı tilig sevindi ilig kör yaruttı yüzin anı kördü ay toldı yumdı közin sözin kesti ilig hiç ündemedi közin yumdı ay toldı hiç açmadı yana aytu kirdi ilig öz sözin yanut birdi ay toldı tügdi yüzin

baka kördi ilig kamug türlüğün tükel buldı bilgi ukuşı öğün sevebaktı ilig avıttı özin bu ay toldı terkin evürdi yüzin ilig buştı artuk kararttı mengiz ayur ay iveklik kişike isiz yangıldı bu tüşte mening bu özüm negü teg açayın kişike sözüm negü tir eşitgil biliglig tilin ive kılmış işler ökünçi yılın

ive kılmış işler neçe yig bolur ive bışmış aşnı yise ig bolur iveklik turur barça yangluk başı amulluk turur barça edgü işi iveklik bu erdi sini bilmedin yakın tuttum özke tapındurmadın kayu erse begler tapugçı kulın tapındurgu ötrü açınsa yolın

Hükümdar bir gün yalnız başına otururken, onu çağırttı; Ay-Toldı, içten sevinerek yanına gitti.

Ay-Toldı girip, karşısında ayakta durdu; hükümdar gel, buraya otur diye işaret etti.

Ay-Toldı cebinden bir top çıkarıp yere koydu onu altına çekip üstüne oturdu.

Hükümdar birçok şey hakkında fikrini sordu, Ay-Toldı yanıt verdi ve bildiklerini söyledi.

Hükümdar sevindi, tekrar yüzü güldü; Ay-Toldı bunu görünce, yumdu gözünü.

Hükümdar bir süre sustu ve hiç ses çıkarmadı; Ay-Toldı da gözünü yumdu, hiç açmadı.

Hükümdar, biraz sonra yine söze başladı; Ay-Toldı yanıt verdi ve yüzünü buruşturdu.

Hükümdar ona her bakımdan dikkat etti; onun bilgisini, aklını ve anlayışını tam buldu.

Hükümdar ona sevgiyle baktı ve gönlü rahat etti; fakat Ay-Toldı hemen yüzünü çevirdi.

Hükümdar çok hiddetlendi ve yüzünü karartarak dedi ki: Hey, acele hareket etmek insan için kötüdür.

Bu sefer kabahat bende oldu; nasıl oldu da başkasına sırrımı hemen açıverdim.

Dinle, bak, bilgili insan ne der; aceleyle yapılan işin pişmanlığı yıllarca sürer.

Aceleyle yapılan işler hep çiğ kalır; aceleyle pişirilen yemeği yiyen hasta olur.

Bütün yanlışlıkların başı aceleciliktir; bütün iyi işler ileriyi düşünerek yapılan işlerdir.

Acelecilik şurada oldu ki, seni tanımadan, yeterince sınamadan kendime yakın tuttum.

Hangi kul olursa olsun, önce ona hizmet gördürmeli; ondan sonra usulü dairesinde ihsanda bulunmalı (Beyit 620-635, s. 188-191).

Doğaçlama tekniği ile sabırlı olmak değerini öğretmeye çalışan yazar, sembollerden ve atasözlerinden faydalanmış, değer analizi yaklaşımını benimsemiştir.

Yusuf Has Hacib, acele hareket etmenin insan için kötü olduğunu, aceleyle yapılan işin pişmanlığının yıllarca süreceğini, acele ile pişirilen yiyeceğin de insanı hasta edeceğini

anlatmıştır. Bütün iyi işlerin ise ileriyi düşünerek yapılan işler olduğunu anlatan yazar, yöneticilerin çalışanlara önce hizmet gördürmeleri, yeterince tanıyıp sınadıktan sonra ihsanda bulunmaları gerektiğini ve sırrını başkalarına hemen açmamalarını öğütlemiştir.

iveklik turur barça yangluk başı amulluk turur barça edgü işi

Bütün yanlışların başı aceleciliktir; bütün iyi işler ileriyi düşünerek yapılan işlerdir (Beyit 633, s. 190-191).

Devlet yöneticisi acele ederek yanlış kararlar vermekten sakınmalı, her iş üzerinde derin hesaplamalar yapmalı ve sadece bugünü değil, yarınları da hesaba katarak ileri görüşlü olmalıdır. Yazar, sabırlı olmak değerini zıt kavramlardan faydalanarak, değer telkini yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışmıştır.

negü tir eşitgil seringen kişi serinse iter er buzulmış işi serinse kişi öz tilekin tapar serip turdaçı er örüng kuş tutar kalı tegse emgek ya kadgu sakınç serinse yana işi itlür kamug apang irse devlet yapulsa kapug serinse yana işi itlür kamug seringil sevinmek eren kılkı ol serinse bulur er mesel kökke yol Sabreden kişi ne der, dinle; insan sabrederse bozulmuş işi düzelir.

Kişi sabrederse dileğine kavuşur; sabredip bekleyen avcı ak-kuş tutar.

Eğer zahmet, kaygı ve endişeye düşen kişi sabrederse, kaybettiği huzuru tekrar elde eder.

Eğer devlet gider ve kapısı da kapanırsa, sabretmeli kişi; onun bütün işleri yine yoluna girer.

Sabırlı ol, sabretmek er kişi işidir, sabrederse göğe bile yol bulunur (Beyit 1318-1322, s.

302-303).

Sabırlı olmayı tavsiye eden yazar, devlet yönetme işinde, devletin kapısının kapanması halinde bile yanlış kararlar vermemek üzere sabırla bekleyip, iyi düşünerek işlerin yoluna koyulabileceğini belirtmiştir. Sabreden kişinin göğe bile yol bulacağını belirten yazar, bin sene önce, sabra olan inancıyla o zamanlarda imkânsız olan gökyüzü yolculuklarının sinyallerini vermiş, ileri görüşlü bir devlet adamı olduğunu göstermiştir.

Tartışma yöntemini işe koştuğu düşünülen yazar, değeri analiz ederek, günlük hayattan örnekler vererek, neden-sonuç ilişkisi kurarak, mübalağa sanatından faydalanarak öğretmeye çalışmıştır.

iki ödke kılma kayu erse iş hava övke kelse serip kısgur tiş

Heves ve öfke anında hiçbir iş yapma; her iki halde de dişini sık, sabret (Beyit 1453, s.

322-323).

Sabırlı olmak değerini düz anlatım yöntemini kullandığı düşünülerek, değer telkini yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışan yazar, devlet yöneticisinin kararlarının sonuçlarının ciddiyeti sebebiyle, yoğun duygular yaşadığı anlarda, öfke veya heves anlarında, sabırlı olması ve kararlarını ertelemesi gerektiğini anlatmıştır.

örüglük amulluk bolur begke körk bu beglik işinge bu ol bagu örk

Sabır ve sükûnet bey için bir ziynettir; bunlar beyliğin başta gelen meziyetleridir (Beyit 1988, s. 406-407).

Sabırlı olmak değerini değer telkini yaklaşımını benimseyerek ve düz anlatım yöntemini kullandığı düşünülerek öğretmeye çalışan yazar, sabır ve sükuneti, yöneticilerin ziyneti olarak nitelendirerek sakin ve sabırlı olmayı ilgi çekici hale getirmiştir.

iveklik beling ol kamugka yavuz kalı bolsa begke yüzi boldı boz ivek kurgu kılkıkılınçı buşı biligsizke belgü bolur bu işi

ive kılmış işler neçe yig bolur ive yise aş suv neçe ig bolur kamug iş içinde amulluk ödür menger ta‘at erse ivingil yügür

Acelecilik herkes için fenadır ve deruni bir korku neticesidir; eğer bu beyde olursa, onun yüzü kül renkli olur.

Acelecilik, zevzeklik ve hiddetli mizaç bunlar bilgisizlik alametleridir.

Acele yapılan işler acı olur; acele yemek ve içmek yüzünden hastalık gelir.

Her işte sükûneti tercih et; yalnızca ibadette acele et, çabuk davran (Beyit 1996-1999, s.

406-407).

Aceleciliğin kötü olduğunu ve derinde bulunan bir korku sonucunda meydana geldiğini belirten yazar, aceleci yöneticileri ayırt etmek için “kül renkli yüz” , bilgisiz kişileri ayırt etmek için “acelecilik, zevzeklik, hiddetli mizaç” ifadeleri ile ipuçları vermiştir. Yapılacak bütün işlerde sabırlı olmayı öğütleyen yazar, tıp bilgilerini de ekleyerek acele yemek yemenin insanı hasta edeceğini de öğretmiştir. Sabırlı olmak değerini öğretirken tartışma yönteminden faydalandığı düşünülen yazar, ibadet etmek haricinde yapılan bütün işlerde sabırlı olmayı tavsiye ederek, değeri belirginleştirerek öğretmeye çalışmıştır.