Doğruluk Değeri

Halk kanun himayesinde sevinç içinde yaşamalı, parayı görerek hizmet edenlerin de yüzleri gülmeli (Beyit 2132-2134, s. 424-427) .

Hükümdar Kün-Toğdı’nın, Öğdülmiş ile beyliğe layık bir beyin nasıl olması gerektiğini anlattığı bölümde, devletin temelinin, halkın kanunların himayesinde sevinç içinde yaşamasına ve devletin kaynaklarının çalışan kişilere adaletli bir şekilde dağıtılmasına bağlı olduğunu öğreten yazar, değer telkini yaklaşımını benimsemiş ve benzetmelerden faydalanmıştır. Kaynakları adaletli dağıtan yöneticinin yönettiği ülke, sağlam temeller üzerinde duracak ve kolay kolay yıkılmayacaktır.

negü tir eşitgil bu il kend begi ajun başlap ilke yetilmiş ögi törülüg köni beg kut ol belgülüg kutı birle tegrür tözüke ülüg kayuda çavıksa köni beg atı angar bargu andın bulur er kutı bu kök tirgüki ol könilik törü törü artasa kök turumaz örü törülüg bu begler yok erse tirig bayat buzgay erdi yiti kat yirig

Devleti idare eden, memleket işlerinde dirayet sahibi olan memleket beyi ne der, dinle.

Kanunları gözeten doğru bey, gerçek bir mutluluktur; onun mutluluğundan herkes kendisine hisse alır.

Nerede adaletiyle şöhret bulan bir bey bulunursa, oraya gitmeli; insan onda mutluluğu bulur.

Adalete dayanan kanun bu göğün direğidir; kanun bozulursa, gök yerinde duramaz.

Bu kanun koyan beyler hayatta bulunmasalardı, Tanrı yedi kat yerin düzenini bozmuş olurdu (Beyit 3460-3463, s. 614-615).

"Mutluluk Bilgisi" anlamında olan "Kutadgu Bilig" adlı kitapta kanunları gözeten doğru bir yöneticinin halkı mutlu edeceğine dikkat çeken yazar, "Adalete dayanan kanun bu göğün direğidir; kanun bozulursa, gök yerinde duramaz. " sözleriyle adalete dayanan kanunun önemini mübalağa sanatından faydalanarak anlatmıştır. Yazar, adaletli olmak değerini, değer telkini yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışmıştır.

Yazar bu beyitle, devlet yöneticisinin dürüst hareket etmesi halinde mutlu olacağını, sıkıntılardan uzak duracağını belirtmiştir. Doğruluk değeri, düz anlatım yönteminin işe konulduğu düşünülerek ve değer telkini yaklaşımı benimsenerek öğretilmeye çalışılmıştır.

ne kutlug bolur öd budunka küni begi edgü bolsa yorısa köni

Bey ne kadar doğru olur ve iyi hareket ederse, halk için o kadar kutlu bir devir ve hayat başlar (Beyit 455, s. 158-159).

Yazar bu beyitle, devlet yöneticisinin doğru ve iyi olmasının yönetilenlerin mutluluğuna etkisi üzerinde durmuştur. Doğruluk değeri, değer telkini yaklaşımı benimsenerek anlatılmıştır.

bu kürsi özele öz oldurdukı adakı üç ol kör ay könglüm tokı kamug üç adaklıg emitmez bolur üçegi turur tüz kamıtmaz bolur kalı üç adakta emitse biri ikisi kamıtar uçar ol eri

kamug üç adaklıg köni tüz turur kalı bolsa tört kör bir eğri bolur kayu neng tüz erse kamugı uz ol kamug uz körü barsa kılkı tüz ol kayu neng emitse kör eğri bolur kamug eğriler isiz urgı bulur kayu tüz emitse turumaz tüşer kayu neng köni bolsa tüşmez serer Bak, üzerine oturduğum bu tahtın üç ayağı vardır, ey gönlümü doyuran.

Üç ayak üzerinde olan hiçbir şey yana meyletmez; her üçü de düz durdukça taht sallanmaz.

Eğer üç ayaktan biri yana yatarsa, diğer ikisi de kayar ve üstünde oturan yuvarlanır.

Üç ayaklı olan her şey doğru ve düz durur; eğer dört ayaklı olursa biri eğri olabilir.

Düz olan bir şeyin her tarafı iyidir; her iyinin dikkat edersen, tavır ve hareketi düz olur.

Hangi şey yana yatarsa, eğri olur; her eğrilikte bir kötülüğün tohumu bulunur.

Düz olan yana yatarsa, duramaz düşer; hangi şey doğru ise düşmez, yerinde durur (Beyit 801-807, s. 218-221).

Yusuf Has Hacib doğruluk değerini zıt kavramlardan, sembollerden faydalanarak, değeri analiz ederek, doğaçlama tekniğini işe koştuğu düşünülerek öğretmeye çalışmıştır. Devletin bekasını devleti ilgilendiren her konuda doğru olmaya bağlayan yazar, bir noktada doğruluktan uzaklaşmanın, diğer bütün doğruların işlerliğinin yitirilmesine sebep olacağı ve devlet bekasının tehlikeye gireceği uyarısında bulunmuştur.

yana aydı ay toldı ilig kutınelük boldı kün togdu ilig atı ilig aydı bilge mening kılkımı körüp mengzetü urdı bu atımı künüg kör irilmez tolu ok turur yaruklukı bir tek talu ok turur mening me kılınçım angar okşadı könilik bile toldı eksümedi

Ay- Toldı şöyle dedi: Ey devletli hükümdar, efendimizin adı niçin Kün- Toğdı olmuştur?

Hükümdar dedi ki: Bilge kişi bu adı benim doğamı güneşe benzeterek verdi.

Güneşe bak, küçülmez, bütünlüğünü daima korur, parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir.

Benim doğam da ona benzer, doğruluk ile doludur ve asla eksilmez (Beyit 823-826, s.

223).

Yusuf Has Hacib doğruluk değerini soru-cevap tekniğini işe koştuğu düşünülerek, değer analizi yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışmıştır. Yazar, öğrenmeyi güçlendirmek için soruları ayrıntılarıyla cevaplamış, benzetmeden faydalanmıştır. Doğruluğu güneşe benzeten yazar, doğru olan kişinin doğru işleri, kararları, hâl ve hareketleri ile güneş gibi hep yükselip parlamaya devam edeceğini anlatmıştır.

mungar mengzetü sözler öglüg kişi kim öglüg sözin tutsa itlür işi könilik öze boldı beglik ulı bu beglik köki ol könilik yolı

törü kılsa ilke köni bolsa beg tilek arzu bulgay bu kolsa kalı

Akıllı kişi, buna benzer bir söz söylemiştir; kim akıllının sözünü tutarsa işi yoluna girer.

Beyliğin temeli doğruluk üstüne kurulmuştur; doğruluğun yolu beyliğin esasıdır.

Bey doğru olur ve ülkeye böyle hükmederse, bütün dileklerine kavuşur (Beyit 820-822, s. 222-223).

Devlet yöneticisinin yükselmesi, daha başarılı olması için doğruluktan ayrılmaması gerektiğini belirten yazar, doğruluğun yöneticiliğin esası olmasına vurgu yapmıştır. Doğruluk değeri değer telkini yaklaşımı benimsenerek öğretilmeye çalışılmıştır.

könilik kerek erke kopsa kutun könilik atı ol kişilik bütün

kız ermez bu yalnguk kişilik kız ol az ermez bu yalnguk könilik az ol mungar menzetü aydı şair bu söz sanga sözledi emdi körgil bu öz yorıglı bu yalnguk idi ök öküş köni çın bütün er manga ked küsüş

kız ermez kişi kör kişilik kız ol köni çın kişilerni ögdi ukuş

Mutluluğa yükselmek için insana doğruluk gerekli; insanlık doğruluğun adıdır, inan.

İnsan nadir değil, insanlık nadirdir; insan az değil, doğruluk azdır.

Şimdi benim sana söylediğim söze benzer bir sözü de şair söylemiştir.

Gezip dolaşan insan pek çoktur; fakat benim için aziz olan doğru, dürüst ve güvenilir kişidir.

İnsan nadir değil, insanlık nadirdir; akıl doğru ve dürüst kişileri övmüştür (Beyit 865-869, s. 230-231).

Yazar bu beyitle, hem devlet yönetmenin hem de mutlu olmanın anahtarı olan doğrulun önemine vurgu yapmıştır. Doğrulukla insan olmayı ayrılmaz bütün olarak gören yazar bu vesileyle sıkıntılardan uzak, rahat bir yönetim elde edileceğini belirtmiştir. Devlet yöneticisinin doğru, dürüst ve güvenilir kişiler olması gerektiğini belirten yazar, bu özellikleri taşıyan kişilerin övüleceğini anlatmıştır. Yazar, değer analizi yaklaşımını benimsemiştir.

isizlik bile erse beglik manga kerekmez bu beglik kodur men sanga

Beylik bana kötülük ile gelecekse, istemem; o beylik senin olsun (Beyit 925, s. 238-239).

Yazar bu beyitle, devlet yöneticisinin kötülük yapılarak ulaşılan bir makam olmadığını, o makama ancak doğru ve iyi kişilerin geçmesi gerektiğini değer telkini yaklaşımını benimseyerek anlatmıştır.

erejlig tilese kişi öz künin könilik içinde tilegü emin

özüng bay bolayın tise belgülüg könilikte buldı bu baylar ülüg bedüklük tilese budunka ulug özüngke açuk tut könilik yolug ongay bolsa yalnguk kılınçı köni ikigün ajunda yaruyur küni

Kişi gününün mutlu geçmesini isterse, bunun çaresini doğrulukta aramalıdır.

Sen mutlaka zengin olmak istersen, bil ki, asıl zenginler kısmeti doğrulukta bulmuştur.

Büyüklüğü ve halka baş olmayı dilersen, doğru yoldan şaşma.

Kişi akıllı, tavrı ve hareketi doğru olursa, her iki dünyada güneşi parlar (Beyit 1291-1294, s. 298-299).

Devlet yönetme ve mutlu olma bilgisi olan bu kitapta, mutluluğun sırrının doğrulukta olduğu; doğrulukla yönetilen bir devletteki yöneticinin de yönetilenlerin de mutlu olacağı anlatılmıştır. Yazar öğretirken dini öğelerden faydalanmış, iki dünyada da mutlu olunacağı mesajını vermiştir. Doğruluk değeri değer analizi yaklaşımı

benimsenerek ve düz anlatım yönteminin kullanıldığı düşünülerek öğretilmeye çalışılmıştır.

kişi isiz ermez kişilik isiz eren isiz ermez könilik isiz

İnsana yazık değil, insanlığa yazıktır; fertlere yazık değil, doğruluğa yazıktır (Beyit 1546, s. 334-335).

Yazar bu beyitle insanlıkla bütünleştirdiği doğruluğun önemsenmesi ve doğruluktan sapan kişilerin, yaptıkları hataların bedelini ödemesi gerektiğine dikkat çekiyor. Devlet yöneticilerinin bireylerin yanında değil, doğruluğun tarafında yer alması gerektiğine vurgu yapan yazar doğruluk değerini kelimeleri özenle seçip anlatımı estetik hâle getirerek, değer telkini yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışmıştır.

tili çın kerek bolsa köngli köni budunka asıg kılsa togsa küni

Beyin dili dürüst ve kalbi doğru olmalı ki, halka faydalı olsun, güneşi doğsun (Beyit 2010, s. 408-409).

Yazar bu beyitle, doğru ve dürüst bir yöneticinin halka faydalı olacağını neden sonuç ilişkisi kurarak, değer analizi yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışmıştır.

iki neng bile ilçi beglik buzarkirür eğri yolka könidin azar biri küç birisi usallık kılurbu iki bile beg ilin artatur

Bey iki şey ile kendi beyliğini bozar, eğri yola girer ve doğru yoldan şaşar.

Bunlardan biri zulüm, biri ihmalkârlıktır; bu ikisiyle bey memleketini harap eder (Beyit 2023-2024, s.410-411).

Beyliğe layık bir beyin nasıl olması gerektiğini anlattığı bölümde yazar soru-cevap tekniğini işe koşmuş ve soruları uzun uzun soru-cevaplamış, değer analizi yaklaşımını benimsemiştir. Halkına zulüm eden ve devlet işlerinde ihmalkâr davranan bir devlet yöneticisinin doğruluktan ayrılacağı ve dolayısıyla yönetme işinin fazla uzun sürmeyeceği uyarısında bulunulmuştur.

köni ermese küygey erdi ulun köni turmasa kör bolur er bulun

Ok düz olmasaydı doğru gitmezdi; insan doğru hareket etmezse başkalarının esiri olur (Beyit 2898, s. 536-537).

Okun düz olması ile doğru gitmesini, doğru olan yöneticinin doğrulukla ilerleyeceğine benzeterek öğreten yazar, aksi durumda başkalarının esiri olunacağı uyarısında bulunmuştur. Doğruluk değeri değer analizi yaklaşımı benimsenerek ve düz anlatım yönteminin işe koşulduğu düşünülerek öğretilmeye çalışılmıştır.

kişi edgüsi kör unıtmaz özin kayuda yorısa tiler edgü yol

İnsanların iyisi gaflete düşmez; nereye giderse, orada doğru yolu arar (Beyit 3508, s.

620-621).

Yazar, Odgurmış’ın Öğdülmiş ile münazara edişini anlattığı bölümde bulunan beyitle doğruluk değerini birçok değerle ilişkilendirerek ve ayrıntılarıyla ele alarak öğretmeye çalışmıştır. Devlet yöneticisine hitap eden Hâcib, iyi bir devlet yöneticisinin hiçbir zaman dalgın ve dikkatsiz olmayacağını, nerede olursa olsun, doğru yolu arayıp bulacağını anlatmıştır.

kamug bulganuknı süzeyin tise özüg süzgü budnung süzülgey basa

Bütün bulanıkları durultmak istersen, kendi ruhunu arıt, halk ister istemez durulur (Beyit 5201, s. 876-877).

Devletin başında bulunan ve halka örnek olan devlet yöneticisi, düşündükleri ve yaptıkları ile ne kadar şeffaf olursa, halk yöneticiden o oranda emin olacak ve yöneticiye karşı olmayacaktır. Devlet işlerinde çalışanlar da şeffaflık yolunda ilerleyecektir. Yaptıklarını saklamayan bir yönetici, sakladığı işler olmayacağı için, kötü olan her olayın üzerine rahatlıkla yürüyecek, sorunları rahatlıkla çözecektir. Yazar, doğruluk değerini Odgurmış’ın hükümdara öğüt vermesiyle değer telkini yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışmıştır.

köni bol köni kıl köni tut yorık isiz egri köngey evürgey kılık

Doğru ol, doğru yola git ve hep doğrulukla hareket et; böylece kötü ve eğri yola gelir, tavrını değiştirir (Beyit 5506, s. 920-921).

Öğdülmiş'in hükümdara memleketi düzenlemenin usulünü anlattığı bölümde geçen beyitte yazar değer analizi yaklaşımını benimsemiş ve soru-cevap tekniğini işe koşmuştur. Devlet yöneticisinin doğru olmasının halkın doğru yolda olması ve bu yolda ilerlemesi ile olan derin alakasına vurgu yapılmıştır.

sini tengri sevgey könilik üçün könide adın kılma halkka öçün negü tir eşitgil ay köngli yaruk munıng manisi kör bu sözke anuk könilik üçün kök adakın turur yayılmaz üçün yirde ot yim önür yayılma köni tur köngül tut köni köni iki ajun könilik bulur

Sen doğrulukla Tanrının sevgisini kazanırsın; halka kızıp onlara karşı doğruluktan ayrılma.

Gönlü parlak olan insan ne der, dinle; bak, bunun manasını bu söz güçlendirir.

Doğruluk yüzünden gök ayakta durur; yer sabit olduğu için üzerinde ot ve ekin biter.

Sağa sola meyletme, doğru dur, gönlünü dürüst tut; doğru olan kişi her iki dünyada doğruluk bulur (Beyit 5598-5601, s. 932-933).

Öğdülmiş'in hükümdara memleketi düzenlemenin usulünü anlattığı bölümde geçen beyitte yazar değer analizi yaklaşımını benimsemiş ve soru-cevap tekniğini işe koşmuştur. Halka kızan yönetici bu sebeple doğruluktan ayrılmamalıdır. "Sen doğrulukla Tanrı'nın sevgisini kazanırsın." ve "Doğru olan kişi her iki dünyada doğruluk bulur." sözleriyle dini öğelerden faydalanılmıştır. Göğün ayakta durmasının ve yerin sabit olup üzerinde ot ve ekin bitmesinin doğruluk sayesinde olduğuna dikkat çekilmiştir.