Bilim Adamları ile İstişarede Bulunmak Değeri

Kim hakim ve bilgili bir bey olmuşsa, o bilgili kişileri kendine yakın kılmış (Beyit 254, s. 130-131).

Yazar, bilgili olması gereken devlet yöneticilerinin, birlikte çalıştığı kişilerin de bilgili olması gerektiğini değer telkini yaklaşımını benimseyerek öğretmeye çalışmıştır.

Devlet yöneticisinin her konuda bilgi sahibi olması mümkün değildir. Bu sebeple ayrı ayrı konularda uzmanlaşmış bilim adamlarından oluşan, şimdiki danışman kadrosuna, ihtiyaç vardır.

bu kün togdı ilig bu kılkı bileyarudı ajunka kün ay teg yala ukuşlug kim erse okıttı anı biliglig kim erse bedütti anı

yumıttı angar bek ajun ödrümi ukuşlug biliglig budun ködrümi

özi itti tüzdi kör il kün işitakı ma tiler erdi ödrüm kişi özinge basut kılsa iş başlasa özi tınsa anca ol iş işlese

Hükümdar Kün-Toğdı böylece bu doğasıyla; güneş ve ay gibi parlayarak dünyayı aydınlattı.

Akıllı kim varsa, yanına çağırttı; bilgili kim varsa, onu yükseltti.

Dünya seçkinleri ve halk arasındaki akıllı ve bilgililer onun etrafını sardı.

Böylece halkın işini kendisi düzenleyip yoluna koydu; yine de etrafında seçkin kişiler isterdi ki,

Bunlar kendisine yardım etsinler ve işini görsün; onlar çalışsınlar ve kendisi de biraz dinlensin (Beyit 415-419, s.154-155).

Devlet yöneticileri, devlet işlerinin zorluğu ve her konuda bilgi sahibi olunmasının imkansızlığı sebebiyle, etrafında belli alanlarda uzmanlaşmış, bilgili kişilere ihtiyaç duyarlar. Bu sayede devlet işleri kolaylaşır ve yönetici daha başarılı ve güçlü bir devlet oluşmasını sağlar. Yazar, “bilim adamları ile istişarede bulunmak”

değerini öğretirken değer analizi yaklaşımını benimsediği, düz anlatım yöntemini kullandığı düşünülebilir.

mungadıp ayur bir kün oldrup özi bedük iş bu beglik işi hem sözi baş agrıg köp ol körse işi öküş öküş işni süzgen ukuşlug küsüş kılumaz özüm bu kamug il işn manga er kerek tir bilir iş başın kerek tir manga emdi ödrüm kişi ukuşlug biliglig kişiler başı bağırsak bütün çın kılınçı köni tili köngli tüz bolsa bilse munı kılu birse erdi mening işlerim körü barsa erdi içim taşlarını

Bir gün tek başına otururken, kederli kederli şöyle der; bu beylik işi ve emir vermek meselesi büyük iştir.

Bakarsan, çok zahmetlidir ve bin bir türlü işi vardır; bütün bu işleri gören akıllı insan azizdir.

Memleketin işini kendim yapamam, yanımda bu işleri yapabilecek biri gereklidir.

Bana şimdi seçkin, akıllı, bilgili ve yetenekli bir kişi gerekli.

Bana candan bağlı, güvenilir, doğru, dürüst yaradılışlı, içi dışı bir ve işten anlar biri olmalı.

Memleketin iç ve dış işlerini takip hususunda bana yardımda bulunmalı (Beyit 420-425, s. 154-155).

Yazar burada Hükümdar Kün-Toğdı’nın kendine yardımcı arayışını dile getirerek devlet yönetme işinin zorluğuna işaret etmiş ve yardımcıların gerekliliğini

vurgulamıştır. Yardımcıların özelliklerine dikkat çeken yazar, iyi ailede yetişmiş, bilgili, yetenekli, akıllı, güvenilir, dürüst yaradılışlı yardımcılar edinilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu kişilerin aynı zamanda yurt içindeki ve yurt dışındaki gelişmelerden de haberdar olması gerektiğine de dikkat çekmiştir. Yazar, “bilim adamlarıyla istişarede bulunmak” değerini öğretirken doğaçlama tekniğinden faydalanmış, sebepleri sonuçlarıyla ele alarak öğretmiş, değer analizi yaklaşımını benimsemiştir.

negü tir eşit bu sınamış kişi başında keçürmiş yetürmiş işi basutçı kerek erke yarıcılar ukuşlug biliglig bügü ilçiler basutçı kerek barça işni bilir bilip işlese er tilekke tegir basutçı telim bolsa beg emgemez işi barça itlür törü artamaz basutçı kerek barça işte bilin bu beglik işinge takı köp kılın

Tecrübeli, başından çok iş geçmiş ve yaşını başını almış kişi ne der, işit.

İnsana yardım edecek ve destek olacak akıllı, bilgili ve hâkim idareciler gereklidir.

Bütün işleri bilir bir yardımcı gereklidir; insan bilerek hareket ederse dileğine erişir.

Yardımcı çok olursa, bey zahmet çekmez; onun her işi yoluna girer ve düzen bozulmaz.

Bil ki, her işte yardımcı gereklidir; beylik işindeyse, daha çok yardımcı edinmeye bak (Beyit 426-430, s. 154-157).

Devlet yönetme işinde, devlet yöneticisinin, her konuda gerekli özellikleri taşıyan yardımcılar edinerek, her işte doğru kararlara varması sağlanır. Doğru kararlar ile ülke gelişir ve işler düzenli şekilde yürür. Atasözlerini ilgi çekici hale getirerek kullanan yazar, sebepleri sonuçlarıyla ele alarak, değer analizi yaklaşımını benimseyerek öğretim yapmıştır.

yava bolma boşlag yügürme özün köni bol silig bol kılınçın sözün

Aylak olma, başıboş dolaşma, kendi kendine koşma; işinde, sözünde dürüst ve mülayim ol (Beyit 1505, s. 328-329).

Ay-Toldı’nın oğlu Öğdülmiş’e vasiyet ettiği bu beyitte yazar, çalışkan, dürüst ve mülayim olmayı öğütlemiştir. İleride devlet yöneticisi olacak oğluna değer telkini yaklaşımını benimseyerek nasihat eden yazar, kararları alırken kendi kendine koşmamasını yani istişarede bulunmadan, tek başına karar vermemesini öğütlemiştir.

kingeş ol kişike kingeş ay kadaş ol er kolmaz erse öz asgın adaş öz asgın tilegli öz ülgi üçün yaraglıgnı tengsiz turur tir küçün

Ey arkadaş, istişare ederken, kendi faydasını düşünmeyen kişiyle istişare et.

Kendi faydasını düşünen kişi, yararı için uygun olanın bile uygun olmadığını söyler (Beyit 3493-3494, s. 618-619).

Devlet yönetme işinde istişarenin önemine oldukça vurgu yapan yazar, istişare edilirken, konudan fayda ya da zarar görme açısından bağımsız ama konunun uzmanı kişiler ile istişare yapılması gerektiğini değer telkini yaklaşımına uygun olarak öğretmiştir.

kayu işni kılmak tilese özüng köngül birle aşnu kingeşgil sözüng kişike kingeşgil ayıt barça söz köngül taplamasa yırak tutgıl öz Hangi işi yapmak istersen, önce bunu gönlüne danış.

Sonra başkaları ile meşveret et, her sözünü danış; fakat içine sinmezse, o işten kendini uzak tut (Beyit 3688-3689, s. 648-649).

Yazar bu beyitlerle, devlet yöneticisinin bir işe başlarken, önce o işin doğruluğu üzerinde uzun uzun düşünmesi ve vicdani muhasebe yapması gerektiğini, daha sonra istişare etmesi gerektiğini belirtmiştir. İstişare sonrasında bile bu kararı, akıl, bilgi ve vicdan süzgecinden geçiremiyorsa, bu karardan vazgeçilmesi gerektiğine işaret etmiştir.

Devlet işleriyle ilgili verilecek kararlar, önemi sebebiyle, ince elenip sık dokunulmalıdır. Bilim adamlarıyla istişarede bulunmak değerini değer telkini yaklaşımıyla öğretmeye çalışmıştır.

idi yakşı aymış biliglig karı biligligke aytıp işing kıl yorı bilig birle yalnguk işin başlasa tilek boldı sakın negü işlese tükel işte aşnu tusulur bilig kinilse bilig işke yetmez elig

Bilgili, görmüş geçirmis ihtiyar çok güzel söylemiş; işini her vakit bilgiliye sor, ona göre hareket et.

İnsan işe bilgiyle başlarsa, onun her işinde başarılı olacağını önceden kabul et.

Her işten önce bilgi edinmek faydalıdır; bilgi sonraya bırakılırsa insan isinde başarılı olamaz (Beyit 4387-4389, s. 754-755).

Yazar, bilim adamları ile istişarede bulunmak değerini öğretirken değer analizi yaklaşımını benimsemiş ve her işten önce bilgi edinmenin faydası üzerinde durmuştur.

Bilgi edinmenin sonraya bırakılması halinde başarısızlık sonucuyla karşılaşılacağı uyarısında bulunmuştur.