Arkadaş, Eş-Dost Sahibi Olmak Değeri

kişike kerek tegme yirde bilişbiliş birle itlür kamug türlüg iş

Kişiye her yerde tanıdık gerekir; her türlü iş tanıdık aracılığıyla yoluna girer (Beyit 497, s. 166-167) .

Yazar arkadaş, eş-dost sahibi olmak değerini neden sonuç ilişkisi kurarak öğretmiştir. Devlet yöneticileri sosyal olmalı, insanlarla iyi iletişim kurmalı, arkadaş, eş-dost sahibi olmalı ve bu vesileyle işlerini daha hızlı ve daha doğru çözebilmelidir.

neçe satgag erse bu edgü kişi tapı men bolayın bu edgü işi

İyi kişi ne kadar düşkün olursa olsun razıyım; yeter ki, ben bir iyinin arkadaşı olayım (Beyit 924, s. 238-239).

Hükümdar Kün-Toğdı'nın Ay-Toldı'ya adalet vasfını anlattığı bölümde geçen beyitte yazar, arkadaş seçiminde iyi olma özelliğininin önemine ve gerekliliğine dikkat çekmiştir.Yönetici olan kişinin arkadaşlarının konum, para özelliklerinden bağımsız, iyi kişilerle arkadaşlık kurması gerektiğine işaret eden yazar, bu beyiti hükümdarın ağzından dile getirmiştir. Arkadaş-eş dost sahibi olmak değerini, değer telkini yaklaşımını benimseyerek öğretmiştir.

adaş koldaş erdeş tutundı kalın adaş koldaş ol erke arka bilin kiming bolsa koldaş adaşı telim anıng arkası bek kaya ol yalım kiming arkası bolsa küçlüg bolur bu küçlüg kişi kutka tüplüg bolur Birçok dost ve arkadaş edindi; dost ve arkadaş insan için bir destektir.

Kimin arkadaşı ve dostu çoksa o arkasını sağlam ve yalçın bir kayaya dayamış demektir.

Kimin arkası varsa güçlü olur; bu güçlü kişinin mutluluğu temelli olur (Beyit 1697-1699, s.360-361).

Öğdülmiş’in Hükümdar Kün-Toğdı’nın hizmetine girişinin anlatıldığı bu bölümde, Öğdülmiş’in zamanla arkadaş edinip güçlendiğini ve temelli mutluluğa kavuştuğunu anlatarak devlet yönetme işinde arkadaş, eş-dost edinmenin yönetme işinde kolaylık sağlayacağı ele alınmıştır. Yazar değeri öğretirken değer analizi yaklaşımını benimseyerek değeri sebepleri ve sonuçlarıyla ele almış; “sırtını sağlam ve yalçın bir kayaya dayamak” sözleriyle somutlaştırarak öğrenmeyi kolaylaştırmıştır.Yöneticiler, arkadaş, eş-dost sahibi olarak daha güçlü ve huzurlu olacaktır.

barışgu kerek ka kadaşlar bile katılgu kerek iş adaşlar bile kayuda yaraşıklık erse yakın ol işte bolur asgı könglün bakın negü tir eşitgil bu şir ayguçı ikigü yaraşsa asıg yir tuçı yagız yer yaşıl suv yaraştı bile ara ming çiçekler yazıldı küle

Akraba ve kardeşler ile barışmak, eş ve dostlar ile kaynaşmak gerekir.

Nerede yakınlık ve uygunluk varsa, o işte fayda vardır; bunu iyice düşün.

Şair ne der, dinle; iki insan birbirine uygun düşerse, bu daima onların faydalarına olur.

Kara toprak, mavi su birbirine yaraştı; ortada binlerce çiçek gülerek açıldı (Beyit 3209-3212, s. 578-579).

Akraba ve kardeşler ile barışmak, eş ve dostlarla kaynaşmak gerektiğini anlatan yazar, değer analizi yaklaşımına uygun olarak değerin sonuçlarına yer vermiştir. Kara toprağın ve mavi suyun birlikteliğinden peyda olan çiçekler gibi yakınlık ve uygunluğun birlikteliğinden fayda sağlanacağını belirten yazar, doğadan örnek vererek anlatımı somutlaştırmıştır.

yana aydı ögdülmiş uş bu özüm sanga kadgura tilde kesmez sözüm uluş kendni kodtung yakın kak adaş kişide yıradıng biliş yok adaş ağır yük yüdüp bu özüng yalnguzun yalıng aç yorır sen ne yunçıg özün kadaş köngli barça sanga kadgurar körü ıdsa bulmaz köngül yilgürer

Öğdülmiş devam etti: İşte ben daima seni merak ediyorum, dilimden düşürmüyorum.

Köy ve şehri, yakın akraba ve kardeşleri bıraktın, insanlardan uzaklaştın; burada hiç tanıdık ve ahbabın yok.

Tek başına ağır zahmetlere katlandın; aç ve çıplak yaşıyorsun, dermansız bir haldesin.

Senin için bütün akrabaların sızlanıyor; görmek isteyince, bulamıyor ve özlem içinde çırpınıyorlar (Beyit 3326-3329, s. 594-597).

…

yanut birdi odgurmuş aydı bu söz eşittim eşitgil cevab birsü öz

Odgurmış yanıt verdi ve dedi ki: Bu sözünü dinledim; ben de cevap vereyim, dinle (Beyit 3334, s. 596-597).

…

özüm kak adaştın neçe adrılıp nelük turgay erdim bu yirke kelip baka kördüm emdi dilim yigliki bu yirde köründi özüm yigliki anın keldim emdi bu yirke turup bayat tapgı kılsa men yalnguz bolup

Kardeş ve akrabalardan ayrılarak buraya gelip, niçin bu kadar zaman burada kaldım.

Çünkü dinimin selametini ve kendi menfaatimi bunda gördüm.

Onun için kalkıp buraya geldim; halvete çekilip, böylece Tanrıya ibadetle uğraşmak istedim (Beyit 3337-3339, s. 596-597).

Yazarın akraba eş-dost sahibi olmanın önemine dikkat çektiği bu bölümde, değer belirginleştirme yaklaşımını benimsediği ve münazara tekniğini işe koştuğu düşünülebilir. Tez-antitez üzerine kurulan bu bölümde, yazar münzevi hayatı benimsemediğini, insanların faydalı olması gerektiğini diğer beyitlerde sürekli dile getirdiği halde, münzevi hayatın tercih edilmesinin sebeplerini ve sonuçlarını ayrıntılarıyla ele alarak işlemiştir.

telim bolsa erke adaş koldaşı yadıldı atı ilke itti işi

Birinin arkadaş ve ahbabı ne kadar çok olursa, onun adı o oranda memlekete yayılır, işi yoluna girer (Beyit 3409, s.606-607).

Odgurmış’ın Öğdülmiş ile münazara edişinin anlatıldığı bölümde geçen bu beyitte Öğdülmiş, münzevi yaşam tarzını seçen Odgurmuş’un sosyal bir hayat yaşaması gerektiğini münazara tekniğini kullanarak ve değer belirginleştirme yaklaşımını benimseyerek işlemiştir. Yazar, insanların arkadaş, eş-dost sahibi olması gerektiğini belirtmiştir. Devlet yöneticileri de arkadaş, eş–dost sayesinde iyi kişiler olduklarını topluma duyurabilir. Bu vesileyle toplum yöneticiye güvenecek ve huzurlu bir ortam oluşacaktır.

kesilse seningdin yakın ka kadaşyakınlık ula sen anga ay adaş

Yakınların, akraba ve kardeşlerin senden uzaklaşsa bile,sen onlara karşı daima yakınlık göster, ey arkadaş (Beyit 3433, s. 610-611).

Odgurmış’ın Öğdülmiş ile münazara edişinin anlatıldığı bölümde geçen bu beyitte, Öğdülmiş, münzevi bir yaşam biçimini tercih eden Odgurmış’a, yakınlarından uzak yaşamasının doğru olmadığını münazara tekniği ile öğrettiği düşünülebilir.

Öğretirken zıt kavramlardan faydalanmıştır. Devlet yöneticileri yakınları uzaklaşsa bile akrabalarından uzaklaşmamalıdır. Bulunduğu konumdan dolayı akrabalarına yakınlık göstermeyi ihmal etmemeli, örnek olmalıdır. Birbirlerine bağlı, akrabasına sahip çıkan ve onlardan yüz çevirmeyen bir toplum, çok daha sağlam bir toplumdur.

isiz iş tutunma yırak tur teze isiz iş azıtur seni yol öze özüng edgü atlıg bolayın tise isizke katılma katıglan usa

kamug nengni kördüm öz ügrün yorır kişi yılkı kuş kurt öz ügrin bilir negü tir eşitgil ay ilçi başı sınap edgü isiz keçürmiş yaşı

sıgırçuknı gördüm uçar kak ara tengim baktım erse ikigü kara kuguka katılmaz körü tur yugak kara kuş örüng kuş bile ked yırak

uçar kuş işin bildi tuttı ügür kişi sen katılgı kişingni ödür

Kötüyü arkadaş edinme, ondan uzak dur, kaç; kötü arkadaş seni yolundan şaşırtır.

Sen iyi nam kazanmak istersen, elinden geldiğince kötülerle düşüp kalkmamaya gayret et.

Nereye baktımsa, her mahlukun kendi hemcinsiyle gezdiğini gördüm; insan, hayvan, kuş-kurt hemcinsini bilir.

İyi ve kötüyü sınayarak hayatını geçirmiş olan büyük hükümdar ne der, dinle.

Sığırcığı gördüm, kaklar arasında uçar; arkadaşlarına bakınca gördüm ki, ikisi de karadır.

Dikkat edersen, yugak kuğuya katılmaz; ak-kuş ile kara-kuş birbirinden çok uzaktır.

Uçar kuş bile eşini bilir ve sürüsünü bulur; sen insansın, içine karışacağın adamları seç (Beyit 4194-4200, s. 726-727).

Değerleri öğretirken doğadan ayrıntılarıyla örnek vererek dikkat çeken, öğreneni rahatlatan, kanıt gösteren ve somutlaştıran yazar doğru insanlarla arkadaşlık kurmak değerini, kuşlardan ayrıntılar verek öğretmiştir. Yugak (su kuşu)’ın kuğuya katılmadığı, ak-kuş ile kara-kuş’un birbirinden uzaklığı örnekleriyle insanların da arkadaşlarını seçerken dikkatli olması gerektiğine vurgu yapmıştır. Yazar bu değeri öğretirken “değer analizi” yaklaşımını benimsemiş, düz anlatım yöntemini kullanmış ve çok sayıda örnek vermeyi tercih etmiştir.

apang dünya asgı üçün erse iş bu işke katılma katılsa seşiş negü tir eşitgil adaş tutmış er adaş asgı yası sınap bilmiş er adaşıg asıg yas içinde sına bu yerde adak tikse bek tut sene

adaş köngli bilmek tilese özüng buşurgıl sözün sen yime tüg yüzüng sever sevmezin sen bileyin tise sevügrek nengin kol ukulgay basa kaşın tügmese ol bu iki yirig bu can birle tüz tutgu uş bu erig

Eğer dostluk dünya çıkarı içinse, onlarla arkadaşlık etme; eğer etmişsen ayrıl.

Dost edinmiş olan ve dostluğun fayda ve zararlarını sınayarak bilen insan ne der, dinle.

Dostu çıkar ve zarar içinde sına; eğer o bu hallerde de dostluğuna devam ederse, ona sıkı yapış.

Dostun içini öğrenmek istersen, sen onu sözle hiddetlendir ve ona kaşlarını çat.

Seni sevip sevmediğini bilmek istersen, ondan çok sevdiği bir şeyini iste, hemen anlaşılır.

Eğer bunların her ikisinde de gücenme göstermezse, bu insanı canın gibi aziz tut (Beyit 4206- 4211, s. 728-729).

Arkadaş, eş-dost sahibi olmak değerini değer analizi yaklaşımında olduğu gibi ayrıntılarıyla ele alarak işleyen yazar, dostluğun dünya çıkarı için olmaması gerektiği, sağlamlığının tespitinin ise dostun çıkar ve zarar içinde sınanması, sevdiği bir şeyinin istenmesi ile yapılabileceğini anlatmıştır.

adaş koldaş erdaş sevinç kadguda tusulur kişike isiz edgüde sevigli öküşrek tilese özüng tuz etmek yitürgil açuk tut yüzüng

Dost, ahbap ve arkadaş sevinç ve kaygıda, iyi ve kötü zamanlarda insana faydalı olandır.

Seni daha çok sevmelerini istersen, onlara tuz ekmek yedir, daima güler yüz göster (Beyit 4218-4219, s. 728-729).

Arkadaş, eş-dost sahibi olmak değerini değer telkini yaklaşımında olduğu gibi nasihat ederek anlatmaya çalışan yazar, dost, arkadaş ve ahbap olan kişilerin sevinç ve kaygıda, iyi ve kötü zamanlarda birbirlerine faydalı olmaları gerektiğine değinmiş ve dostlar arasındaki muhabbetin ise ikram ve güler yüz ile artacağı nasihatinde bulunmuştur.