Nezarethane İşlemleri

Gözaltına alınan kişi, hakim önüne çıkartılacağı ana kadar, “nezarethane” olarak adlandırılan gözaltı birimine yerleştirilir⁵²².

Nezarethaneler, Yönetmeliğin 25. maddesi uyarınca; en az 7 metrekare genişliğinde, 2.5 metre yüksekliğinde ve duvarlar arasında en az 2 metre mesafe olacak şekilde düzenlenir. Yeterli doğal ışıklandırma ve havalandırma imkanları sağlanır. Ancak, şüpheli sayısının çokluğu sebebiyle nezarethane imkanlarının yetersiz olması durumunda, nezarethaneler için öngörülen fiziki şartlara sahip başka yerler de kullanılabilir.

Nezarethanelerde gözaltına alınan kişilerin yatmaları ve oturmaları için yeteri kadar sabit ve dayanıklı oturma yerleri bulundurulur. Mevsim ve gözaltı yerlerinin maddî şartları da dikkate alınarak, geceyi gözaltında geçirecek şahıslar için yeterli miktarda battaniye ve yatak temin edilir. Tuvalet, banyo ve temizlik ihtiyaçlarının giderilmesi için gerekli tedbirler alınır.

Nezarethane girişine, onaylanmış nezarethane talimatı asılır. İç ve dış emniyeti sağlanmış, özel surette hazırlanmış, teknik donanımlı, bağımsız yerlerin ifade alma odası olarak kullanılmasına özen gösterilir. Mevcut nezarethane ve ifade alma odalarının standartlara uygun hale getirilmesi bütçe imkanları çerçevesinde sağlanır.

Uygulamada nezarethanelerin, yukarıda belirtilen standartlara uygun olarak inşa edilmemiş oldukları görülmekte, gerekli fiziki koşulları sağlamadıkları belirtilmektedir⁵²³.

Yasal düzenlemelerin aksine bu gibi uygulamalar, hukuk devleti ilkesi ile çelişeceği gibi, insan hakları ihlallerine de zemin hazırlayacaktır. AİHM nezdinde “kötü muamele”

olarak görülebilecek bu gibi durumların mevcudiyeti, AİHS’in ihlaline ve taraf devletin de mahkumiyetine yol açabilecektir.

Üst araması yapılan kişinin nezarethaneye girişi, bu Yönetmeliğe ekli

"Nezarethaneye Alınanların Kaydına Ait Defter"e kaydedilerek sağlanır. Çocuğun

522 YGAİY’in “tanımlar” başlıklı 4. maddesinin ifadesine göre Gözaltı Birimi: Yakalanan kişinin hakkındaki işlemlerin tamamlanarak adlî mercilere sevk edilmesine veya serbest bırakılmasına kadar, kanuni süre içinde onu gözaltında tutmakla yetkili ve görevli kolluk kuvveti birimleri, Nezarethane:

Şüpheli veya sanıkların haklarındaki işlemlerin tamamlanıp adlî mercilere sevk edilinceye kadar bekletilmesi amacıyla yapılmış yerlerdir.

523 ÜNVER/HAKERİ, (2014), s. 355.

gözaltına alınması hallerinde ise “ayrı tutma” ilkesine⁵²⁴ şiddetle önem verilmelidir. Zira farklı bir uygulama, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 37. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendine ve ÇKK md. 16/2’ye aykırılık teşkil edecektir⁵²⁵. Yine Yönetmeliğin 12.

maddesine göre gözaltı işlemleri, nezarete alınanların kaydına ait deftere yazılmak suretiyle tespit edilir. Defter, olası hukuki uyuşmazlıkların aydınlatılmasında, ispat niteliğini de haizdir⁵²⁶. Denetime tabi olan bu defterde:

1) Kimlik bilgileri: Adı ve soyadı Anne ve baba adı; cinsiyeti; doğum yeri ve tarihi;

nüfusa kayıtlı olduğu yer; cilt, aile sıra ve kayıt numarası; yabancılar için pasaport numarası; ikamet adresi, iş adresi ve telefon numaraları; Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,

2) Gözaltına alınmasına esas bilgiler: İsnat edilen suç, gözaltına alınma nedeni;

Suç yeri ve tarihi; kimin emri ile yakalandığı ve nezarete alındığı; haber verilen Cumhuriyet savcısının adı ve soyadı; Cumhuriyet savcısına haber verildiği tarih ve saat;

bilgi toplama işlem kısmı kaydı,

3) Giriş işlemleri: Yakalamanın yeri, tarihi ve saati; giriş tarihi ve saati; girişte alınan hekim raporunun verildiği makam, tarihi, sayısı ve özeti; üst aramasında teslim alınan malzemeler, teslim eden ve teslim alanın imzası; giriş işlemini yapan görevlinin adı, soyadı, rütbesi ve imzası,

524 Çocuk Hakları Sözleşmesi/ MADDE 37/1-(c) - “c) Özgürlüğünden yoksun bırakılan her çocuğa insancıl biçimde ve insan kişiliğinin özünde bulunan saygınlık ve kendi yaşındaki kişilerin gereksinimleri göz önünde tutularak davranılacaktır. Özgürlüğünden yoksun olan her çocuk, kendi yüksek yararı aksini gerektirmedikçe, özellikle yetişkinlerden ayrı tutulacak ve olağanüstü durumlar dışında ailesi ile yazışma ve görüşme yoluyla ilişki kurma hakkına sahip olacaktır.” ile ÇKK MADDE 16/2 - “Kolluğun çocuk biriminin bulunmadığı yerlerde çocuklar, gözaltına alınan yetişkinlerden ayrı bir yerde tutulur.”

hükümleri, “ayrı tutma” ilkesine işaret etmektedir.

525 ÜNVER/HAKERİ, (2014), s. 355.

526 Çakıcı/Türkiye davasında, terör faaliyetlerinin yoğun olarak görüldüğü Çitlibahçe Köyü’ne yapılan operasyon esnasında jandarma ve köy korucuları tarafından gözaltına alınan başvuranın erkek kardeşi Ahmet Çakıcı’nın (başvuran prg. 18) nezarethane defterine kaydedilmediği tespit edilmiştir. Ek olarak ilgili kişinin nerede bulunduğuna veya akıbetinin ne olduğuna dair herhangi bir iz, emare yahut resmi kayda da rastlanmamıştır. Mahkeme nezdinde, bir kişinin özgürlüğünden yoksun kılınarak gözaltında tutulmasının, AİHS m. 5/1’deki hukukilik şartlarını sağlayabilmesi için, gözaltında tutulanların gözaltına alındığı tarihi, yeri ve zamanı bunlara ek olarak gözaltı sebepleri ve gözaltına alan kişilerin kimlikleri ile ilgili gerçeğe uygun bilgilerin kayda geçirilmesi gerekmektedir. Çakıcı’nın gözaltında tutulduğuna dair üç tanığın ifadesi ile Komisyon önünde tanıklık yapan jandarma görevlilerinin uygulama hakkında verdikleri bilgiler doğrultusunda Mahkeme, kayıp olayı ile ilgili olarak Türk hükümetinin etkin, yeterli ve etkili bir soruşturma yapmamasını da göz önünde bulundurarak, Çakıcı’nın AİHS’nin 5. maddesinde yer alan güvencelerden tamamen yoksun kılınarak gözaltında tutulduğu ve hüküm uyarınca garanti altına alınan özgürlük ve kişi güvenliği hakkının ihlal edildiğine karar kanaatine varmıştır.; Çakıcı/

Türkiye Kararı; K.T.: 08.07.1999, B. No.: 23657/94.; Bkz.: https://hudoc.echr.coe.int/tur #{%22itemid

%22:[%22001-58282%22]}, E.T: 25.05.2019.

4) Şüpheli ile ilgili işlemler: Haber verilen yakını veya belirlediği kişi, adres ve telefon numarası; haber verilen diplomatik temsilciliğin adı ve telefon numarası; haber veren personelin adı, soyadı, sicili ve imzası; haber verme tarihi ve saati; şüphelinin, hakkında haber verildiğine dair imzası; tercüman temin edilip edilmediği, tercümanın adı, soyadı ve imzası; müdafi istediği hakkındaki beyanı ve imzası; müdafi talep etmiş ise baronun adı veya kendi avukatının adı ve soyadı gelen müdafiin adı ve soyadı, sicil numarası, geliş saati ve imzası; süre uzatımına karar veren makam, kararının tarihi, sayısı ve uzatılan süre,

5) Çıkış işlemleri: Çıkarıldığı tarih ve saat; sevk edildiği makam; sevk evrakının tarihi ve sayısı; teslim alan görevlinin adı, soyadı ve imzası; kişinin kendisine teslim edilen malzemeler ve imzası; Görevliye teslim edilen malzemeler ve imzası; geçici ayrılışlar; ilân, işlemler ve sonuç; çıkış işlemini yapan görevlinin adı, soyadı, rütbesi ve imzası; kontrol eden âmirin adı, soyadı, rütbesi ve imzası, belirtilir. (YGAİY md. 12/1-a-b-c-d-e)

Nezarethane işlemlerinde YGAİY md. 11’de yer alan usul ve esaslar uygulama alanı bulmaktadır. Söz konusu maddeye göre;

- Aynı suçla ilgisi olanlar, birbirine hasım olanlar, erkek ve kadınlar bir araya konulamazlar, çocuklar da yetişkinlerden ayrı tutulurlar.

- Nezarethanede zaruri haller dışında beşten fazla kişi bir arada bulundurulmaz.

- Tuvalet, temizlik gibi zorunlu ihtiyaçların giderilmesi görevli memurun gözetiminde sağlanır.

- Yiyecek ve içecekler önceden kontrol edilir.

- Gözaltına alınan kişi saldırgan bir tutum sergilemeye başladığı veya kendisine zarar vermeye kalkıştığı takdirde önce sözle kontrol altına alınmaya çalışılır. Bu mümkün olmadığı takdirde, hareketini giderecek derecede kuvvet kullanılabilir. Ancak zaruri olmadıkça gerek kendisinin gerek başkasının hayatı, vücut bütünlüğü veya sağlığı tehlikeye girmedikçe kuvvet kullanılmaz.

- Saldırgan tutum ve davranışları kontrol altına alınamayan kişiler tıbbi müdahalede bulunulması için sağlık kuruluşlarına gönderilir.

- Gözaltına alınan kişilerin yaşama haklarını koruyucu gerekli önlemler alınarak, bu amaçla ilgili gözetlenebilir. Gözetleme işlemi teknik imkanlar ölçüsünde kayda alınabilir.

- Gözaltındaki kişinin beslenme, nakil, sağlığının korunması ve gerektiğinde tedavisi, yakalandığının yakınlarına haber verilmesi giderleri ilgili birimin bağlı olduğu Bakanlığın bütçe ödeneklerinden karşılanır. (YGAİY md. 11/2-a,b,c,d,e,f,g,h)

CMK’nın 149. maddesi açıktır. Soruşturma ve kovuşturma evrelerinin her aşamasında avukatın, şüpheli veya sanıkla görüşme, ifade alma veya sorgu süresince yanında olma ve hukuki yardımda bulunma hakkı engellenemez, kısıtlanamaz. Dolayısıyla nezarethanede bulunan şüphelinin, vekaletname aranmaksızın müdafii ile başka kimsenin duyamayacağı şekilde ve her zaman görüşebilmesi kural olarak mümkündür. Gözaltındaki kişi ile müdafinin yazışmaları denetime tabi tutulamaz.

Ancak buraya da ekleyelim ki; 03/10/2016 tarihli 676 sayılı KHK’nın 3. maddesi, 01.02.2018 tarihli 7070 sayılı kanunun 3. maddesi ile aynen kabul edilerek yasalaşmış, netice itibariyle ilgili madde, CMK’nın 154. maddesine eklenmiştir. Bu itibarla CMK md.

154/2; “Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümlerinde tanımlanan suçlar ve Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ile örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen uyuşturucu ve uyarıcı madde imâl ve ticareti suçları bakımından gözaltındaki şüphelinin müdafi ile görüşme hakkı Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, hâkim kararıyla yirmidört saat süreyle kısıtlanabilir; bu zaman zarfında ifade alınamaz.” hükmünü amirdir. Söz konusu fıkra ile şüphelinin müdafii ile görüşme hakkının kısıtlanmaması kuralına istisna getirilmiştir.