1901 yılında Konya’nın Karatay İlçesine bağlı Hayıroğlu Köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Bozkır Karaardıç Köyünden göç ederek Çumra’ya yerleşen Nurullah oğullarından Dağlı namıyla bilinen Hasan Efendi, annesi Seydişehirli Kadı Numan Efendi’nin kızı Ayşe Hanım’dır. Mustafa Bey, 4 erkek 2 kız toplam 6 çocuklu ailenin en büyük evladıdır. Hayıroğlu Köyü İlkokulunda öğrenimini tamamlamıştır. Babası ile beraber kendi topraklarında çiftçiliğe başlamıştır. Askerlik hizmetini İzmit’te çeşitli birliklerde yaparak 1925 yılında terhis olmuştur. Devamında köyüne dönerek çiftçiliğe devam etmiştir.562 4. ve 5. Dönem TBMM’de Konya Milletvekilliği yapmıştır. 6. Dönem
TBMM için aday gösterilmeyen Mustafa Lütfi Bey, milletvekilliği bittikten sonra köyüne dönerek çiftçilikle uğraşmaya devam etmiştir. 13 Ocak 1993’te Hayıroğlu Köyünde ölmüş, orada toprağa verilmiştir.563
2. Milletvekili Adayı Seçilmesi
1931 yılının Nisan ayında CHF Genel Sekreterliğinden İzmir’de bulunan 2. Ordu Müfettişi Org. Fahrettin Paşa’ya şifreli bir telgraf gelmiştir. Telgrafta Konya’dan bir çiftçinin milletvekili yapılacağını ve istenilen özelliklerde bir aday bulunması işinin bizzat Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa tarafından Fahrettin Paşaya havale edildiği bildirilmiştir. İstenilen vasıflar şu şekilde sıralanmıştır:
1- Kişi, seçildikten sonra çiftçi kalacak, mevcut yaşam tarzını değiştirmeyecek ve tatillerde köyüne dönüp kendi işiyle meşgul olacak.
2- Kesinlikle milliyetçi olacak, uluslararası her akıma aleyhtar bulunacak ve bulunduğu her yerde buna göre hareket edecek.
3- Vekilliği boyunca CHF’nin program ve prensiplerine bağlı kalacak, mutaassıp olmayacaktır.
562 Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Mustafa Lütfi Eken, Özlük Dosyası, Sicil Dosya No: 813; Çoker,
Parlamento Tarihi-TBMM IV. Dönem, C.2, s.387; Yaşar Semiz, “Bir Köylü Milletvekili Mustafa Lütfi Eken”, İpek Yolu Dergisi Konya Kitabı XII, Özel Sayı Aralık 2009, s.88-89.
115
4- Vekil seçildikten sonra mecliste ve gündelik yaşamında mevcut hal ve kıyafetini değiştirmeyecek, sadece tören günlerinde frak vs. giyecektir.
5- Yeni harflerle az da olsa okur-yazar olacak, bu hususta eksiği varsa meclisteki hizmeti esnasında çalışıp tamamlayacaktır.
6- Konuşurken zeki ve aklıselim olacak, çok yaşlı ve mütegallibe olmayacak. 7- Milli Mücadelede hiçbir lekesi olmamış, kamuoyunda ve kendi çevresinde
sevinmeyen biri olmamalı, CHF’ye hizmeti bulunmasa dahi karşı bulunmamış olmalıdır.
8- Bu esasları tespit edecek mahiyette imzalı bir mebusluk talepnamesi verecektir.564
Telgrafı alan Fahrettin Paşa teşekkür cevabı yazarak Konya’ya geçmiştir. Fahrettin Paşa, aklına gelen kimse olmadığından ve konunun duyulup iltimas ricalarının gelmesine engel olmak için meseleyi gizleme ihtiyacı hissetmiştir. Şifreyi açan Yaveri Binbaşı Fahri Bey’i de kimseye bu konuda bir şey söylememesi konusunda uyarmıştır. Olayı kamufle etmek için o günlerde gazetelerde gördüğü ziraat ve çiftçilik incelemeleri için Macaristan’a gönderilecek heyete üye seçeceğini söyleyerek çevresinden tavsiye istemiştir. Dönemin Konya Valisi İzzet Bey’e bu konuda kimi tavsiye ettiğini sorduğunda vali, tereddüt etmeden Hoca Hasan Efendi’nin oğlu Mustafa Lütfi demiştir. Babası Hasan Efendi’nin bilgili ve aydın bir kişi olduğunu oğlunu da bu şekilde yetiştirdiğini, 20 yıl önce köyünde okul yaptırarak o dönemin mutaassıp Konya medreselerine karşı fikir mücadelesi başlatmış biri olduğunu söylemiştir. Vali birkaç isim daha vermiştir. Paşa Konya’da tanıdığı başka kişilerden de öneriler almıştır.
Fahrettin Paşa, herkesin önerdiği 3 ortak isim belirleyerek bu kişileri ziyaret etmiştir. En son Hayıroğlu köyünde Hasan Hocanın evine geldiklerinde Mustafa Lütfi Bey tarlada olduğundan gelmesi için haber gönderilmiştir. Paşa o gelene kadar evde Mustafa Lütfi Bey’in amcasının oğlundan onunla ilgili bilgi edinmiştir. Fahrettin Paşa, Mustafa Lütfi Bey’in SCF ile ilişkisini sorduğunda yeğeni kendisinin üye olduğunu, Mustafa’nın da üye olması için ısrar ettiği halde olmadığını söylemiştir. Paşa “demek o halkçı idi?” deyince yeğeni; “hayır o da değil onun çiftinden çubuğundan başka şeyde gözü yoktur” demiştir. O sırada Mustafa Bey gelmiş, sohbet esnasında paşa onun okuma yazmasını küçük bir teste tabi tutmuştur. Sonrasında Fahrettin Paşa “Macaristan’a ziraat
116
incelemeleri için gidecek heyete katılmak ister misin” diye sorunca Mustafa Bey “isterim efendim hem de çok” cevabını vermiştir. Bunun üzerine Fahrettin Paşa ertesi gün kendisini ziyaret etmelerini söyleyerek ayrılmıştır.
20 Nisan 1931’de Fahrettin Paşa’nın dairesinde yapılan görüşmede Mustafa Bey’e asıl mesele anlatılarak milletvekili olma hakkındaki fikri sorulmuştur. Lütfi Bey’in olumlu yöndeki cevabı üzerine Fahrettin Paşa, Lütfi Bey’i CHF’ye kayıt olması için belediye başkanına göndermiştir. İşlemleri bitiren Mustafa Bey geri döndüğünde Fahrettin Paşa kendisine bazı nasihatlerde bulunmuştur. Bunun üzerine babası Hasan Efendi “Biz daima Gazi’nin izinde kalacağız. Allah onu başımızdan eksik etmesin, vatanımızı korusun” diyerek her zaman Mustafa Kemal Paşa’ya bağlı kalacaklarını belirtmiştir. Sonrasında adaylık işlemlerinin tamamlandığı bir şifre ile Ankara’ya bildirilmiştir.565
3. TBMM 4. Dönem Konya Milletvekilliği
1931 genel seçimlerinde CHF listesinden Konya adayı gösterilen Mustafa Bey 1061 oy ile milletvekili seçilmiştir. 25 Nisan’da mazbatasını alarak 4 Mayıs 1931 tarihinde TBMM’ne katılmıştır. İkinci yasama yılından itibaren Tarım Komisyonunda çalışmıştır.566 Dönem boyunca genel kurulda herhangi bir kanun teklifi veya önerge
vermemiş, söz almamıştır.
Başbakanlık tarafından yasama dokunulmazlığının kaldırılması için TBMM’ye bir teklif sunulmuştur. Kanal tahrip etmekle suçlanan Konya Milletvekili Mustafa Lütfi Beye isnat edilen suç Anayasanın 12. ve 27. maddelerinde yasaklanan eylemlerin dışında olduğundan, hakkında yapılacak muamelenin dönem sonuna bırakılması uygun görülerek dokunulmazlığının kaldırılmasına gerek olmadığı kararı verilmiştir.567
565 Altay, 10 Yıl Savaş ve Sonrası, s.443-448.
566 TBMMA, S.D.N: 813, 25 Nisan 1931; Çoker, Parlamento Tarihi, s.387.
117
F. ŞABAN SIRRI (HÖCEK) BEY