22 Ağustos 1882’de İstanbul’da doğmuştur. Babası Milli Mücadele döneminde Nafıa Vekili olan Sökeli Cebecioğulları ailesinden İsmail Fazıl Paşa’dır. Annesi 93 Harbinde Tuna Orduları Genel Komutanlığı yapmış olan Müşir Mehmet Ali Paşa’nın kızı Zekiye Hanımdır. İlk ve orta öğrenimini Erzincan ve Beşiktaş Askeri Rüştiyelerinde tamamlamıştır. Devamında Kadıköy Saint Joseph Lisesini bitirerek 13 Mart 1899’da Harbiye’ye girmiştir. Harbiye’de Mustafa Kemal ile arkadaş olmuşlardır. 10 Ocak 1902’de Piyade Teğmen rütbesiyle mezun olmasının ardından kurmaylık eğitimi almak için Erkanı Harbiye (Harp Akademisi) Okuluna girmiş, burada okurken 5 Aralık 1902’de Üsteğmen olmuştur. Harp Akademisinden 11 Ocak 1905’de Kurmay Yüzbaşı olarak mezun olmuştur. Fransızca ve Almanca bilen Cebesoy bekardır.470
Harp Akademisinden mezun olduktan sonra Kolağası Mustafa Kemal Bey’in de dahil olduğu bir arkadaş grubu içinde yaptıkları siyasi sohbetler nedeniyle tutuklanmışlardır. Serbest kaldıklarında Mustafa Kemal Bey Şam’a, Ali Fuat Bey ise Beyrut’a gönderilmiştir. Beyrut’ta staj için 5. Ordu emrine verilmiş, 28. Süvari ve 15. Topçu Alaylarındaki eğitimini bitirince 2 Aralık 1905’te yine eğitim için 10. Nişancı Taburuna gönderilmiştir.471
Bu dönemde Makedonya’da başlayan olaylar nedeniyle bölgeye gitmek istemiş, babasının dostları vasıtasıyla 28 Haziran 1906’da Selanik’te bulunan 3. Ordu Kurmaylığı emrine alınmıştır. Kolağası Mustafa Kemal’de Müşir Hakkı Paşa aracılığıyla 3. Ordu’ya
469 TBMMZC, Devre IV, Cilt 13, Birleşim 32, s.41-42.
470 Ayfer Özçelik, Ali Fuad Cebesoy, Akçağ Yayınları, Ankara 1993, s.1-2; Türk İstiklal Harbi’ne Katılan
Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1989, s.165.
100
tayinini çıkarttırmıştır. Ali Fuat Bey 3. Sahra Topçu Alayındaki eğitimlerini tamamladıktan sonra 15. Sahra Topçu Alayı’nın tabya öğretmenliğine atanmıştır.472
20 Haziran 1907’de Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesine terfi etmiştir. 30 Eylül 1907’de Balkanlarda Karaferya Bölgesinde çıkan isyanı bastırmak üzere Karaferya Bölge Komutanlığı’na atanmıştır. Bu esnada kendisinden boşalan yere akrabaları aracılığıyla Mustafa Kemal’in tayinini sağlamıştır.473 Karaferya’da çetelerin çıkardığı ayaklanmayı
bastırdıktan sonra 3. Süvari Tümeni Kurmay Başkanı olmuştur. 9 Şubat 1909’da diplomatik görevle Roma Büyükelçiliği Askeri Ataşesi olarak İtalya’ya gönderilmiştir. Eylül 1911’de İtalya ile savaşın başlaması üzerine yurda dönmüştür. 1 Ekim 1911’de İtalya savaşı için oluşturulan ve merkezi Manastır olan Batı Ordusu Kurmaylığının 1. Şubesine tayin edilmiştir. 25 Kasım 1911’de Binbaşı olmuştur. 20 Şubat 1912’de Üsküp’te bulunan 7. Kolordu Kurmaylığının 1. Şube Müdürlüğü’ne atanmıştır. O esnada Arnavutluk İsyanının çıkması üzerine isyancılar tarafından kuşatılan Yakova ve İpek’in kurtarılması için kurulan birliklerin komutanı olmuş, başarılı bir operasyonla isyancıları dağıtmıştır. Devamında 24 Haziran 1912’de Trablusgarp Savaşı nedeniyle bölgeye gönderilecek silah ve cephane sevkiyatı için Avrupa’ya gönderilmiştir. Balkan Savaşı’nın çıkması üzerine 29 Eylül 1912’de Yanya Kolordusunun kurmay başkanlığına tayin edilmiştir. 10 Kasım 1912’de komutanı kaçan 23. Tümen’e Komutan Vekili olmuştur. 5 Mart 1913’e kadar kendilerinden dört kat kalabalık olan düşmana direndiyse de Yanya’yı kurtaramamış, sağ bacağının 3 yerinden yaralanarak esir düşmüştür. 1913 yılının Kasım ayında serbest kalmasının ardından 15 Aralık 1913’de Genelkurmay Başkanlığı 2. Şube Müdürü olmuş, bir aydan kısa bir süre sonra 8 Ocak 1914’de de 8. Kolordu Kurmay Başkanlığına geçmiştir. Balkan Savaşı’nda gösterdiği yararlılıklar sonucu 1 Mart 1914’te Yarbaylığa terfi etmiştir.474 I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine 14 Ekim 1914’de
vekaleten Filistin’deki 25. Tümen Komutanlığı’na atanmış, 30 Kasım 1914’de asaleti onaylanmıştır.475 Şubat 1915’te Süveyş Kanalı üzerine yapılan keşif saldırısını başarı ile
yönetmiştir.
472 Özçelik, Ali Fuad Cebesoy, s.3; Azmi Süslü, Mustafa Balcıoğlu, Atatürk’ün Silah Arkadaşları: Atatürk
Araştırma Merkezi Şeref Üyeleri, ATAM Yayınları, Ankara 1999, s.93.
473 Cepheden Meclise, Milli Savunma Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000, s.59; BOA, BEO, 3157-236735;
Özçelik, Ali Fuad Cebesoy, s.3
474 İstiklal Harbi’ne Katılan, s.165-167; TBMM Albümü, s.10; Süslü, Balcıoğlu, Silah Arkadaşları, s.94;
Cepheden Meclise, s.59.
101
Buradan sonra Çanakkale Cephesinin açılması üzerine komutanı olduğu 25. Tümen ile Çanakkale Savaşlarına katılmıştır. Buradaki başarıları nedeniyle 14 Aralık 1915’te Albaylığa terfi ettirilmiştir. 13 Şubat 1916’da 14. Tümen Komutanlığına geçmiş, önce Suriye’deki çatışmalara katılmış, sonrasında Diyarbakır üzerinden Kafkas Cephesi’ne geçerek Çapakçur’da savaşmıştır.476 30 Eylül 1916’da Bitlis Bölgesinde
bağımsız olarak görev yapan 5. Tümen Komutanı olduysa da kısa bir süre sonra 1 Ocak
1917’de 2. Ordu Kurmay Başkanı olmuştur.477 30 Mayıs 1917’de 3. Tümen
Komutanlığına478, 1 ay sonra 29 Haziran 1917’de ise 20. Kolordu Komutanlığına
atanmıştır. 20. Kolordu ile birlikte Filistin üzerine harekata girişen İngilizlere karşı başarılı mücadeleler vermiştir.479 Buradaki yararlılıklarından ötürü 21 Aralık 1917’de
Tümgeneralliğe (Mirliva) terfi etmiştir. Mütarekeden sonra Almanların İstanbul’a çağrılması üzerine Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Limon von Sanders görevini Mustafa Kemal Paşa’ya devretmiştir. Bu sırada Ali Fuat Paşa’da 20. Kolordu Komutanlığı görevine ek olarak 7. Ordu Komutan Vekilliğini de üstlenmiştir.480
Mondros Mütarekesinden sonra Aralık ayı başında İstanbul’a dönen Ali Fuat Paşa, 25 Şubat 1919’da Konya’da konuşlu olan 20. Kolordu Komutanlığı’na atanmıştır. Konya’daki görevi sırasında 13 Mayıs 1919’da karargahıyla birlikte Ankara’ya hareket etmiştir. 21 Haziran’da yayımlanan Amasya Genelgesi’ni imzalamış, 28 Ağustos’ta İstanbul Hükümeti tarafından görevden alındıysa da kararı tanımayarak görevinden ayrılmamıştır. 9 Eylül 1919’da Sivas Kongresi kararıyla 20. Kolordu Komutanlığı da devam etmek üzere Batı Anadolu Kuvayı Milliye Genel Komutanlığı’na atanmıştır.481
2. Siyasi Hayatı
Ali Fuat Paşa, TBMM’nin I. Dönemi için yapılan seçimlerde Ankara Milletvekili seçilmesine rağmen Sakarya-Bolu bölgesindeki isyan hareketlerini bastırmak üzere
476 Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Ali Fuat Cebesoy Özlük Dosyası, Sicil Dosya No: 15; İstiklal
Harbi’ne Katılan, s.165-167; Cepheden Meclise, s.59; Süslü, Balcıoğlu, Silah Arkadaşları, s.93-96; Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri, C.3, Yay. Haz. Hülya Toker, Nurcan Aslan, Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları, Ankara 2009, s.202.
477 BOA, İ.DUİT, 153-1.
478 İstiklal Harbi’ne Katılan, s.166.
479 Özçelik, Ali Fuad Cebesoy, s.24; Süslü, Balcıoğlu, Silah Arkadaşları, s.94. 480 Özçelik, Ali Fuad Cebesoy, s.43.
481 TBMMA, S.D.N: 15; İstiklal Harbi’ne Katılan, s.166; Cepheden Meclise, s.59; Süslü, Balcıoğlu,
102
görevli olduğu için meclise katılamamıştır.482 23 Mayıs 1920’de İstanbul’daki Divanı
Harbi Örfi’de hakkında idam kararı verilmiştir.483 25 Haziran’da Batı Cephesi
Komutanlığı’na tayin edilmiştir.484 Devamında 9 Kasım 1920’de Moskova
Büyükelçiliğine atanmıştır.485 19 Şubat 1921’de Güven Mektubunu Rus Dışişleri Bakanı
Çiçerin’e vererek resmen görevine başlamıştır. 16 Mart 1921’de İktisat Vekili Yusuf Kemal ve Sinop Milletvekili Rıza Nur ile birlikte Türkiye’nin doğu sınırını güvenceye alan ve Sovyetlerin mali yardımlarını sağlayan Türk-Sovyet Dostluk ve Kardeşlik Anlaşmasını imzalamıştır. Moskova Büyükelçiliği’nin Ruslar tarafından basılmasında sonra 2 Haziran 1922’de Ankara’ya dönmüştür. 16 Haziran’da Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu Başkanı, 13 Aralık 1922’de TBMM İkinci Başkanlığına, 1 Mart 1923’te de geçici olarak TBMM Başkanlığına seçilmiştir.486
1923 seçimlerinde 582 oy alarak Ankara Milletvekili seçilen Ali Fuat Paşa, 12 Ağustos 1923’te TBMM 2. Başkanlığı’na seçilmiştir.487 24 Eylül 1923’te Tümgeneralliğe
terfi ederek Konya’da bulunan II. Ordu Müfettişliğine atanmıştır. Bu nedenle milletvekilliğinden izinli sayılmış ve TBMM 2. Başkanlığından ayrılmıştır.488 Ertesi sene
iletişiminin takip edildiği gerekçesiyle, bu şartlar altında çalışmayacağını belirterek 30 Ekim 1924’te Ordu Müfettişliğinden istifa edip milletvekili olarak meclise dönmüştür. 10 Kasım’da meclise katılmıştır.489 Sonrasında Rauf Bey ve Karabekir Paşa ile
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı kurmuşlardır.
17 Kasım 1924’te kurulan TpCF Genel Sekreteri seçilen Ali Fuat Bey CHF’den istifa etmiştir. TpCF, Şeyh Sait İsyanından sonra irticai faaliyetlerle ilişkilendirilerek 3 Haziran 1925’te kapatılmıştır.490 TpCF’nin kapatılmasının ardından 1926 yılında İzmir
Suikastı davasına adı karıştırılan Ali Fuat Paşa, 26 Haziran 1926’da tutuklanmıştır. İzmir’de kurulan İstiklal Mahkemesinde 26 Haziran-13 Temmuz tarihleri arasında
482 Çoker, Parlamento Tarihi-TBMM I. Dönem, C.3, s.75. 483 BOA, İ.DUİT, 175-46.
484 Özçelik, Ali Fuad Cebesoy, s.150. 485 BCA, 30-18-1-1, 1-18-12.
486 TBMMA, S.D.N: 15; İstiklal Harbi’ne Katılan, s.166; Cepheden Meclise, s.59; Süslü, Balcıoğlu,
Atatürk’ün Silah Arkadaşları, s.95; Birinci Dünya Savaşı’na Katılan, C.3, s.202; Çoker, Parlamento Tarihi-TBMM I. Dönem, C.3, s.75-76.
487 TBMMZC, Devre II Cilt 1, Birleşim 3, s.44. 488 Özçelik, Cebesoy, s.287; TBMM Albümü, C.1, s.443.
489 Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2002,
s.102-104,109; TBMM Albümü, C.1, s.443.
103
yargılanarak beraat etmiştir. Bu olayın yaptığı kötü etki nedeniyle 3. Dönem TBMM için yapılan 1927 seçimlerine katılmamıştır.491 5 Aralık 1927’de Kazım Karabekir ile birlikte
askerlikten emekliye ayrılmıştır.492
1933 yılında Mustafa Kemal ve İsmet Paşaların isteğiyle Konya Milletvekili Ali Haydar Bey’in ölümü üzerine yapılan ara seçime bağımsız aday olarak katılarak Konya Milletvekili seçilmiştir.493 Nevin Yurdsever Ateş, Ali Fuat Paşa’nın TpCF üyesi olup da
parti kapatıldıktan sonra siyasete ilk giren kişi olduğunu ifade etmektedir.494 10 Haziran
1933 tarihli oturumda mazbatası onaylanmış, yemin ederek görevine başlamıştır.495
Üçüncü yasama yılında Milli Savunma, dördüncü yasama yılında da Anayasa komisyonunda görev almıştır.496 Mecliste herhangi bir önergesi veya genel kurul
konuşması yoktur. 5.Dönemde de bağımsız olarak Konya Milletvekili seçilen Cebesoy dönem sonuna doğru İsmet Paşa’nın isteği üzerine CHP’ye katılmıştır.497
11. Döneme kadar milletvekilliği yapan Ali Fuat Cebesoy bu süre zarfında iki kez bakanlık görevinde bulunmuştur. 3 Nisan 1939’da kurulan II. Saydam Hükümetinde Nafıa Vekilliği’ne, 9 Mart 1943’te kurulan II. Saraçoğlu Hükümetinde ise Münakalat Vekilliği’ne getirilmiştir.498
26 Ocak 1948’de Kazım Karabekir’in ölümü üzerine boşalan TBMM Başkanlığı’na seçilen Ali Fuat Cebesoy 5 Kasım 1948’e kadar bu görevde kalmıştır. 26 Mart 1950’de CHP’den istifa etmiştir. 499 Bazı kaynaklarda 29 Nisan 1950’de DP’ye
geçtiği söylense de Ayfer Özçelik bunun doğru olmadığını belirtmiştir.500
491 TBMM Albümü, C.1, s.443; Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s.227, 235. Detaylı Bilgi İçin Bkz: Cebesoy,
Siyasi Hatıralar, s. 236-237.
492 BCA, 30-11-1-0, 36-33-7.
493 Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s.237; BCA, 30-10-0-0, 74-490-5; 30-10-0-0, 74-490-8.
494 Nevin Yurdsever Ateş, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Der
Yayınları, İstanbul 1998, s.321.
495 TBMMZC, Devre IV, Cilt 16, Birleşim 68, s.134.
496 Çoker, Türk Parlamento Tarihi-TBMM IV. Dönem, C.2, s.377. 497 Özçelik, Cebesoy, s.337.
498 Resmi Gazete, 4 Nisan 1939, No.4174, s.11515-11516; İsmet Binark, Türk Parlamento Tarihi-TBMM
VII. Dönem, C.2, TBMM Vakfı Yayınları No.134, Ankara 2009, s.1054-1055, 1088; Resmi Gazete, 10 Mart 1943, No.5351, s.4657.
499 TBMMZC, Devre VIII, Cilt 9, Birleşim 36, s.98-99; Çufalı, Parlamento Tarihi-TBMM VIII. Dönem,
C.3, s.727-728.
104
27 Mayıs 1960 darbesi ile milletvekilliği sonra ermiştir. Tüm DP’li ve bağımsız milletvekilleri tutuklanırken sadece Ali Fuat Paşa tutuklanmamıştır. Yassıada Yargılamalarında şahit olarak adaya götürülmüştür. Bir daha siyasete girmemiştir. 10 Ocak 1968’de üre yükselmesi nedeniyle kaldırıldığı Amerikan Hastanesinde geçirdiği enfarktüs krizi sonucu vefat etmiştir. Cenazesi, kendi vasiyeti gereği Geyve yakınlarındaki Ali Fuat Paşa İstasyonunun yanında bulunan ve aynı ismi taşıyan caminin avlusuna defnedilmiştir.501
C. ALİ MUZAFFER (GÖKER) BEY