Milli Mücadele Dönemindeki Hizmetleri

Konya Valisi Cemal Bey’in Milli Mücadele taraftarlarının baskılarına dayanamayarak şehri terk etmesinden sonra Heyeti Temsiliye Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın 30 Eylül 1919 tarihli telgrafı üzerine Konya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur. 8 Ekim 1919’da cemiyetin yönetim kurulu için seçim yapılmış, seçimden sonra cemiyet çalışmalarına başlamıştır. MHC’nin kuruluşundan sonra Konya’da Kuva- yı Milliye aleyhtarlarının giriştiği kötü propaganda ve kendilerine Kuva-yı Milliyeci süsü vererek halktan zorla para ve mal toplayan çeteler nedeniyle sıkıntılı günler yaşanmıştır.

127 _{İBA, S.D.N: 4114.} 128 _{İBA, S.D.N: 4114.}

129 _{İBA, S.D.N: 4114; BOA, DH. EUM. MH, 173-36.}

130 _{BOA, İ.DUİT, 40-92; DH. ŞFR, 87-38; İBA, S.D.N: 4114; Yüksel, Koraltan, s.16}

131 _{Coşkun Ertepınar, Refik Koraltan, Hacettepe-TAŞ Yayınları, Ankara 1999, s.96-105. Refik Bey ve ailesi}

aslen Divriğilidir. I. Dünya Savaşı sırasında Ruslar Kemah’a kadar gelince Refik Bey’in ailesi Konya’ya taşınmışlardır. Detaylı bilgi için bknz: Ertepınar, Refik Koraltan, s.105-106.

30

Bu tablo genel itibariyle memleketin her tarafında görülmekle beraber Konya ve civarındaki durum isyan derecesinde sonuçlar doğurmaya yakın olduğundan dolayı Mustafa Kemal Paşa, Konya’da bulunan Fahrettin Paşa’ya telgraf çekerek durumun kontrol altına alınmasını istemiştir. Konya’daki durumu kötüleştiren ve Kuva-yı Milliye aleyhtarlığına neden olan bir diğer etken de MHC’nin bazı üyelerinin şahsi menfaat sağlamak için mevcut konumlarını kullanmalarıdır. Özellikle askeri erkandan Binbaşı Hüsnü ve Abdi Beylerin MHC’ye hizmet edecekleri yerde ticaretle uğraşmaya başlaması halkın gözünden kaçmamış, MHC’ye haklarında şikayetler gelmiştir. Bu şikayetlerin Heyet-i Temsiliye’ye kadar ulaşması üzerine Mustafa Kemal Paşa Fahrettin Paşa’dan durum hakkında bilgi istemiştir. Fahrettin Paşa’da bir araştırma heyeti kurmuştur.132

Heyet kurulduktan sonra 1 Şubat 1920’de Baro İkinci Vekili Refik Bey ve arkadaşları tarafından Fahrettin Paşa’ya, bazı MHC üyelerinin tepki çeken faaliyetlerini tenkit eden bir mektup gönderilmiştir. Mektupta; halkın cahil olduğundan bahisle her türlü propagandaya açık olduğu, Konya’daki MHC üyelerinden bazılarının şahsi menfaat peşinde oldukları belirtilerek, 4 aydan beri hiçbir faaliyet gösteremediklerini ve Binbaşı Hüsnü Bey’in idarecilikten yoksun, ilkel düşünceli ve ticari menfaat peşinde olan bir şahıs olduğu iddia edilmiştir.133 _{Mektubun devamında tek derdi para kazanmak olan}

kişilerle vatanın kurtulamayacağı ifade edilerek durumun düzeltilmesi talep edilmiştir. Bu mektuptan sonra Fahrettin Paşa harekete geçerek Konya MHC’nin yeniden düzenlenmesi için Mustafa Kemal Paşa’ya başvurmuş ve heyet yeniden düzenlenmiştir. Buna göre Konya MHC Merkez Heyeti Başkanı Sivaslı Ali Kemalî, üyeler ise Ahi Babazade Yusuf Ziya, Saatçi Rıfat, Çaylak Hüseyin, Faik Kafalızade, Hoca Lokman, Maytapzade Rıfat, Tahir Paşazade Cevdet Tahir (Arıkut), İntihab Mektebi Müdürü Mümtaz Bahri, Hacı Mendizade Süleyman, Binbaşı Hüsnü (Konay), İsmail Hakkı, Gilisralı Hacı Tahir, Kazım (Gürel), Ereğlili Fuat (Gökbudak), Karahafızzade Mustafa (Ulusan) ve Mustafa Şevki (Engun) Beylerden oluşmuştur. Bunun haricinde bir de İrşad ve Teftiş Heyeti kurulmuştur. Bu heyete ise Akşehirli Hoca Mehmet, Belediye Hastanesi İdare Memuru Sait, Avukatlar Hilmi, Hesabi, Refik (Koraltan), Sandıkçızade Mehmet,

132 _{Ahmet Avanas, Milli Mücadele’de Konya, ATAM Yayınları, Ankara 1998, s.66-67.}

133 _{Yukarıda ve burada Hüsnü Bey hakkında görevi kötüye kullandığı iddiaları bulunmaktadır. Burada}

enteresan olan nokta Hüsnü Bey ve MHC hakkındaki şikayetler nedeniyle Heyet-i Temsiliye tarafından Konya MHC Merkez Heyeti yeniden düzenlenmiş, yeni isimlere görev verilmiştir. Hakkında şikayetler bulunan Hüsnü Bey ise yeni kurulan MHC’de tekrar görevlendirilmiştir. Bu görevlendirme iddiaların doğruluğu tartışmalı bir hale sokmaktadır.

31

Gilisralı Hoca Tahir, Külahçızade Ahmet, Silleli İsmail, Hotamışlı Sarraf Hacı Himmet, Eski Kaymakam Kemal, Doktor Yüzbaşı Necmettin, Belediye Doktoru Arif, Çumra Nahiyesi Eski Müdürü Şevket Umran Bankası Muhasibi Lütfi ve Öksüz Mektebi Müdürü Eflatun Cem seçilmişlerdir. Bu heyetin göreve başlamasıyla Konya’da Kuva-yı Milliye’nin etkinliği artmaya başlamış, kadınlarda bu konuda aktif rol oynamışlardır.134

Konya’da MHC’nin günlerde İstanbul işgal edilmiş, Osmanlı Mebusan Meclisi kapatılmıştır. Bu olaydan sonra Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa, yayınladığı genelge ile her sancaktan 5 vekil seçilerek Ankara’ya gönderilmesini istemiştir. Konya’da 28 Mart 1920’de MHC’nin çalışmalarını yürüttüğü Karahafız Medresesinde seçim yapılmıştır. Refik Bey 2. sıradan Konya Milletvekili seçilerek TBMM’ye girmiştir. Seçilen Konya milletvekilleri 19 Nisan 1920’de kendilerine ayrılan özel trenle Ankara’ya hareket etmişlerdir.135

1920-1935 yılları arasında Konya Milletvekilliği yapan Refik Bey 1935 seçimlerinde aday gösterilmemiştir. 2 Şubat 1936’da Çoruh136 _{Valiliği’ne tayin}

edilmiştir.137 _{Burada bir buçuk yıla yakın görev yaptıktan sonra 26 Haziran 1938’de}

Trabzon Valiliği’ne atanmıştır. Trabzon’da da 1 yıla yakın görev yaptıktan sonra 13 Mayıs 1939 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Bursa’ya atanması nedeniyle 19 Mayıs 1939’da Trabzon’daki görevinden ayrılmıştır.138 _{7 Haziran 1939’da Bursa Valisi olarak}

göreve başlayan Koraltan, 1942 yılında İçel’de yapılan ara seçimle milletvekili seçilinceye kadar burada görev yapmıştır.139 _{1943 yılında yapılan genel seçimlerde CHP}

listesinden tekrar İçel milletvekili seçilmiştir.140 _{1945 yılına gelindiğinde tek parti dönemi}

uygulamalarından rahatsızlık duyan Refik Koraltan’ın da aralarında bulunduğu, Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Emin Sazak’tan oluşan grup bütçe görüşmelerinde hükümeti eleştirmiş, devamında bütçeye ve güven oylamasında hükümete ret oyu vermişlerdir. Bunun ardından 7 Haziran’da Refik Koraltan, Adnan Menderes, Celal Bayar ve Fuat Köprülü CHP Grup Başkanlığı’na partide ve ülkede

134 _{Avanas, Milli Mücadele’de Konya, s.68-69; Cemal Kutay, Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi}

Mimarları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1973, s.79.

135 _{Avanas, Milli Mücadele’de Konya, s.94-98.}

136 _{Çoruh Vilayeti 2885 sayılı kanunla 4 Ocak 1936 tarihli kanunla kurulmuştur. Artvin merkez olmak üzere}

Borçka, Şavşat, Hopa ve Yusufeli ilçelerinden oluşmaktadır.

137 _{İBA, S.D.N: 4114.}

138 _{İBA, S.D.N: 4114; Resmi Gazete, 18 Mayıs 1939, No.4211, s.11782.} 139 _{İBA, S.D.N: 4114; TBMMA, S.D.N: 289.}

32

siyasal liberalleşmeye gidilmesi konusundaki önerilerini içeren Dörtlü Takriri sunmuşlardır. Sonrasında Menderes ve Köprülü CHP’den ihraç edilmişlerdir. Verilen bu kararı eleştirerek parti tüzüğüne aykırı olduğunu söyleyen Refik Koraltan da partiden ihraç edilmiştir.141 _{CHP’den ihraç edilen bu kişiler 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi}

kurmuşlardır. Partinin Genel Başkanlığı’na Celal Bayar seçilmiş, Refik Koraltan da Genel İdare Kurulu üyesi olmuştur.142

1946 seçimlerine DP listesinden İçel adayı olarak katılan Koraltan tekrar milletvekili seçilerek TBMM’ye girmiştir. 1950 seçimlerinde iktidarın ve meclis çoğunluğunun DP’ye geçmesi sonucunda 22 Mayıs 1950 tarihli 1. oturumda 387 milletvekilinin katılımı ile yapılan TBMM Başkanlığı seçiminde 2 çekimser oya karşı 385 oy ile TBMM Başkanı seçilmiştir.143 _{27 Mayıs 1960 darbesine kadar bu görevini}

sürdüren Koraltan darbeden sonra tutuklanmış, 17 Haziran’da Yassıada’ya gönderilmiştir.144

4. 27 Mayıs 1960’tan Sonraki Hayatı

Koraltan Yassıada’da Gayrimeşru Servet İktisabı, Barbara, Vatan Cephesi ve Anayasayı ihlal davalarında yargılanmıştır.145 _{Yassıada Yargılamaları sonuçlandığında}

Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan, Hasan Polatkan, Fatin Rüştü Zorlu ve diğer 13 kişi hakkında idam kararı verilmiş, 43 sanık ise müebbet hapse mahkum edilmiştir.146 _{İdam cezaları onaylanması için Milli Birlik Komitesi’ne gönderilmiş, MBK}

Yassıada’dan gelen dosyaları görüşerek 15 Eylül gecesi 03.00’da açıkladığı karara göre idamı istenen 18 kişiden Menderes, Polatkan ve Zorlu hariç geri kalanı müebbet hapse çevrilmiştir.147 _{Bu karardan sonra Refik Bey ve diğer müebbet hapis alan DP’liler önce}

İmralı Adasına, sonra Kayseri Cezaevine nakledilmiştir.148 _{Kayseri Cezaevinde 3 sene}

boyunca sağlık sorunlarıyla mücadele eden Koraltan, Kayseri’de tedavi olanaklarının

141 _{Uyar, Tek Parti Dönemi ve CHP, s.347-348; Cem Eroğul, Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, İmge}

Kitabevi, Ankara 1998; Kemal Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları, İstanbul 1996, s.132; Sina Akşin, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2007, s.242-243.

142 _{Eroğul, Demokrat Parti, s. 50.}

143 _{TBMMZC, Devre IX, Cilt 1, Birleşim 1, s.5.}

144 _{Erol Yüksel, Bir Siyaset Adamı Olarak Refik Koraltan (1890-1974), S.Ü. SBE Doktora Tezi, Konya}

2016, s.250,259.

145 _{Yüksel, Refik Koraltan, s.262-273, 274, 283, 295.} 146 _{Yüksel, Refik Koraltan, s.321.}

147 _{Yüksel, Refik Koraltan, s.330.} 148 _{Yüksel, Refik Koraltan, s.331.}

33

kısıtlı olması nedeniyle kızının yaptığı başvuru sonucunda 19 Nisan 1964’te İstanbul Toptaşı Cezaevi’ne nakledilmiştir.149 _{Buraya geldikten sonra kızı Ayhan Timurtaş}

Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel ve Başbakan İsmet İnönü’ye başvurarak sağlık sorunlarından ötürü babasının tahliye edilmesini istemiştir. 25 Eylül 1964 tarihli kararname ile Koraltan’ın cezası affedilerek 26 Eylül’de tahliye edilmiştir.150 _Koraltan

tahliyesinden sonra herhangi bir işle uğraşmamıştır. 17 Haziran 1974’te tedavi gördüğü Amerikan Hastanesi’nde vefat etmiş, Ankara’da toprağa verilmiştir.151

5. TBMM 3. ve 4. Dönem Konya Milletvekilliği