29 Ağustos 1877’de Selanik’te dünyaya gelmiştir.584 Babası Selanik eşrafından
Hacı İbrahim Ağa’dır. Ailesi aslen Prizren kazasının Radomir nahiyesine bağlı Serin köyündendir. Annesi Selanik Kale Komutanı Mahmut Bey’in kızı Hatice hanımdır.585
İlkokula Yusufpaşa Medresesinde başlamış, Hamidiye İlkokulunda devam ederek 1888’de mezun olmuştur. Devamında Askeri Rüştiye’ye girdiyse de yarım bırakmış, sonrasında Mülkiye Orta Okuluna girerek buradan mezun olmuştur. Eniştesi (ablasının eşi) Cemal Bey’in Selanik Mülkiye İdadisine müdür olmasıyla oraya geçmiştir. Selanik Mülkiye İdadisine iki sene devam ettikten sonra İstanbul’a gitmiş, bir süre Soğukçeşme Askeri Rüştiyesine devam edip Kuleli İdadisi sınavını verdiyse de Büyük Eniştesi (teyzesinin eşi) Celal Efendi’nin Mülkiye Okuluna girmesini uygun görmesi üzerine 9
583 TBMMZC, Devre IV, Cilt 25, Birleşim 15, s.124-125, 127; Babalık, 12 Aralık 1934, No.4545, s.1. 584 Tahsin Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, TTK Yayınları, Ankara, 1999, s.2;
Hatıratında bu tarih verilmiştir. Fakat İçişleri Bakanlığı Sicil Dosyasında bulunan kısa özgeçmişinde 1294, TBMM Arşivindeki Sicil Dosyasında bulunan kısa özgeçmişinde 1295 tarihi yer almaktadır.
123
Eylül 1889’da Mülkiye’ye girmiştir.586 3. sınıfta iken Askeri Tıbbiye son sınıf
öğrencilerinden Selanikli Uzun Emin Bey’in teklifi ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne 129 numaralı üye olarak katılmıştır. Girişinden sonra çevresindeki arkadaşlarını da cemiyete girme konusunda ikna etmiş ve cemiyetin Mektebi Mülkiye Şubesini oluşturmuştur. 100’ün üzerinde insana ulaşan Tahsin Bey cemiyet işleri ile ilgilenirken tahsil hayatını biraz sekteye uğratsa da 3. sınıfı 2. olarak bitirmiştir.587 Son sınıfa geçtiğinde cemiyet
işleri nedeniyle okul yönetiminin takibine alınmıştır. Bir gün Kandil nedeniyle mabeyinden şeker gönderilmiş, Tahsin Bey ve arkadaşları şekerleri bayat olduğu gerekçesiyle yerlerde çiğnemişlerdir. Olayın büyük ihtimalle saraya jurnal edilmesi üzerine ertesi gün okulu askerler basmış, sonrasında Tahsin Bey ve 4 arkadaşı İstanbul Sultanisine nakledilmişlerdir. Tahsin Bey diplomasını İstanbul Sultanisinden almıştır.588
Fransızca ve Bulgarca bilmektedir.589
2. Meslek Hayatı
Tahsin Bey, mezuniyetinden sonra yükseköğrenim sınavlarına hazırlanmaya başlamıştır. Bu dönemde cemiyet mensuplarının sürgün edilerek İstanbul’dan uzaklaştırılmaları nedeniyle kendisinin cemiyet içindeki yükü artmıştır. Cemiyet üyelerine dağıtılmak üzere Fransa’dan gelen evrak ve gazetelerin dağıtılması işini yaptığı sırada yapılan baskın sonucu tutuklanmıştır. Fakat cemiyetle bağlantısı tespit edilemediğinden dolayı serbest bırakıldıysa da hakkında İstanbul’dan uzaklaştırılması için bir irade-i seniyye çıkmıştır.590
Tahsin Bey’in Karacaabad veya Pürsıçan Nahiyelerinden birine müdür olması hakkında Selanik’e talimat verilmiş; Selanik, Pürsıçan’a gitmesine karar vermiştir.591 17
Ekim 1897’de 400 kuruş maaşla Pürsıçan’daki görevine başlayan 19 yaşındaki Tahsin Bey’e nahiye halkı “kızan kaymakam”592 lakabını takmıştır. 593 Burada iyi bir yönetim
586 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.4-6. 587 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.10-11. 588 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.15.
589 İçişleri Bakanlığı Arşivi, Vali Hasan Tahsin Uzer Sicil Dosyası, Sicil Dosya No: 1222. 590 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.17-21.
591 BOA, DH. ŞFR, 214-11; İBA, S.D.N: 1222.
592 Kızan, Balkan coğrafyasından çocuk anlamında kullanılmaktadır. 593İBA, S.D.N: 1222.
124
sergileyen Tahsin Bey livanın ileri gelenleriyle ve özellikle mutasarrıfla ters düşmeye başlayınca mutasarrıf tarafından Çiç Nahiyesi Müdürlüğü’ne sürgün ettirilmiştir.594
Tahsin Bey 29 Haziran 1898 tarihinde Çiç’teki görevine başlamıştır.595 Bölgede
durumun hiç iyi olmadığını hayvan hırsızlığını, kız kaçırma olaylarını, imamların zulmünü ve asayiş bozukluğunu yakından görmüştür. Güç kullanarak buradaki asayiş bozukluklarını düzeltmeye çalışmıştır. Uzer hatıratında bu süreci şu şekilde anlatmaktadır: “Çiç’de imam mezalimini, ağa kötülüklerini, hayvan hırsızlıklarını ve kız kaçırma adetlerini ortadan kaldırmak için 5 ay zarfında 1000 kişi dövdüğümü hatırlarım. Halk ancak bu suretle rahat edebildi. Liva merkezinden 25 saat uzaklıkta aç ve alçak hırsızların önüne geçmek ceza muhakeme usulü ile laf ve kitapta kalıyordu”.596 Toy
görünüşünden dolayı Pürsıçan’da takılan “Kızan Müdür”597 lakabı burada da aynı kalmış,
fakat anlam değiştirmiştir. 19 Kasım 1898’de eski yeri olan Pürsıçan’a tekrar tayin edilmiştir.598
19 Kasım’da Pürsıçan’daki görevine tekrar başlayan Tahsin Bey’in geri dönüşü Pürsıçan halkında sevinç uyandırmıştır. Göreve başladığından bayındırlık işleriyle uğraşmış, yeni bir hükümet konağı inşa ettirmiştir.599 Pürsıçan’daki görevi devam
ederken askerlik vakti geldiği için Selanik’e gidip 50 lira bedel ödeyerek Nişancı Taburunda 3 aylık askerliğini tamamlamış, 25 Şubat 1901’de de Ağustos Nahiyesine tayini çıkmıştır.600
Tahsin Bey 22 Şubat 1901’de 480 kuruş maaşla Ağustos Nahiyesindeki görevine başlamıştır.601 Burası Pürsıçan ve Çiç’e göre daha gelişmiş fabrikaların kulüplerin olduğu
bir yerdir. Buradaki çalışmaları Selanik Valisi Tevfik Bey’in gözünden kaçmamış, kendisi takdir edilmiştir. Vali Tevfik Bey, Tahsin Bey’in kaymakam olmasını istediği için onu 31 Ağustos 1901’de Yenicevardar Kaymakam Vekaleti için görevlendirmiştir.
594 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.35. 595 İBA, S.D.N: 1222.
596 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.38-42.
597 Çiç’de uyguladığı sopa politikası sonucunda mevcut lakabı “kızan”; kızgın, sinirli, sert anlamına
dönüşmüştür.
598 İBA, S.D.N:1222.
599 İBA, S.D.N: 1222; Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.53. 600 İBA, S.D.N: 1222.
601 İBA, S.D.N: 1222; Ağustos Nahiyesi İçişleri Bakanlığı kayıtlarında “Ağnus” Nahiyesi olarak
125
Tahsin Bey kısa süre burada kaymakam vekilliği yaptıktan sonra 15 Eylül 1901’de Kaymakamlık sınavına girmek için Yenicevardan’dan ayrılarak İstanbul’a gitmiştir.602
Tahsin Bey kaymakamlık sınavını kazandıktan sonra Razlık Kazası Kaymakamlığına atanmıştır. İşlemler nedeniyle hemen göreve başlayamamış, bu arada beklediği 2 aylık sürede de izinli sayılmıştır.603 11 Nisan 1902’de, 1125 kuruş maaşla
Razlık Kaymakamı olarak görevine başlamıştır.604 Tahsin Bey, Bulgar komitecilerinin en
önemli merkezlerinden biri olan Razlık’taki görevi esnasından Bulgar komitecileriyle mücadele etmiş ciddi çatışmalara girmiş ve komitecilere ciddi kayıplar verdirmiştir.605
Çatışmalarla geçen bu dönemden sonra 28 Aralık 1904’te Tahsin Bey’in Gevgili Kaymakamlığına tayini çıkmıştır.606 Razlık’da da halkın sevgisine mazhar olan Tahsin
Bey’e, ayrılırken atının üzengisini tutan bir Bulgar “Bey, seni belki İslamlar unutacak ama biz adaletini daima kalbimizde yaşatacağız” demiştir.607
Gevgili Kaymakamı Mahmut Münib Efendi’nin isyancılarla baş edememesi nedeniyle görevden alınması sonucu tayin edilen Tahsin Bey 9 Ocak 1905’te 1575 kuruş maaş ile görevine başlamıştır.608 Gevgili’ye geldiğinde kazada can ve mal güvenliğinin
olmadığı gören Tahsin Bey, buraya atanma nedeninin asayişin temin edilmesi olduğunu anlamıştır. Burada da komitecilerle çatışma ve mücadele ile geçen günlerde Adliye Müfettişi Hulusi Bey’in kızı Mediha Hanımla evlenmiştir.609 Gevgili’den Köprülü
Kaymakamlığına tayin istediyse de kabul edilmemiştir.610 21 Şubat 1906’da Florina
Kazasında tayin edilmiştir.611
Florina Kaymakamı Refet Bey ile becayiş yapan Tahsin Bey 2 Mart 1906’da 1125 kuruş maaş ile Florina’daki görevine resmen başlamıştır.612 Geldiği dönemde burada da
Gevgili’deki gibi eşkıya takibi ve çatışmalarla uğraşmış, bölgedeki birçok azılı çeteyi imha etmiştir. Bu çarpışmalarla ilgili yazdığı rapordan sonra 3. Derece Mecidi Nişanı ile
602 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.61-62,65,68; İBA, S.D.N: 1222. 603 BOA, DH. MKT, 2594-104.
604 İBA, S.D.N: 1222; BOA, DH. MKT, 491-14. 605 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.127-171.
606 BOA, BEO, 2507-188023; DH. MKT, 2608-7; İBA, S.D.N: 1222. 607 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.181.
608 BOA, İ. DH, 1431-14; DH. MKT, 923-59; İBA, S.D.N: 1222. 609 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.180-192.
610 BOA, TFR. I.ŞKT, 737279. 611 İBA, S.D.N: 1222.
126
ödüllendirilmiştir.613 Askeri faaliyetinin yansıra bayındırlık işleri ile de ilgilenen Tahsin
Bey, buradan Kesendire ’ye tayin edilmiştir.614
İstifasının kabulünü veya başka bir yere tayinini isteyen Kesendire Kaymakamı Ali Rıza Efendi’nin yerine 29 Mart 1908’de 2500 kuruş maaşla atanmıştır.615 Tahsin Bey
anılarında Kesendire’yi “memuriyet hayatımın en ruhsuz ve mutsuz geçen parçası” olarak tanımlamaktadır. 50 bin nüfuslu bu büyük kazanın “adeta Yunanistan” olduğunu, kendi döneminde kilise ve okul duvarlarında Yunan bayrağı ile kral ve kraliçesinin resimlerinin asılı olduğunu söylemektedir. Buradaki görevi esnasında Hilmi Paşa kendisini sürekli inceleme ve soruşturmalar için görevlendirdiğinden merkezde fazla vakit geçirememiştir.616Ayrıca Florina’da görev yaparken Romanya Hükümeti tarafından
kendisine verilmesi teklif edilen Koron de Romani nişanın kabulü için saraydan izin verilmiştir.617 1908 yılının Ekim ayında Hilmi Paşa’nın girişimiyle 21 Eylül 1908’de
Selanik Merkez Kaymakamlığı’na atanmıştır.618
Priştine Mutasarrıflığına tayin edilen Selanik Merkez Kaymakamı Sırrı Bey’in yerine 7 Ekim 1908’de 2500 kuruş maaşla görevine başlamıştır.619 Selanik çevresi
çiftliklerle dolu olduğundan, görevi sırasında genellikle mera, kışlak, zahire, aşar kavgaları gibi olaylarla ilgilenmiştir. Hareket Ordusu’nun İstanbul’a girmesiyle Selanik’ten ayrılan Mahmut Şevket Paşa’nın emriyle Selanik Polis Müdürlüğü’nü vekaleten yürütmüştür.620 31 Mart Olayı sanıkları Selanik’e getirildiğinden dolayı
bunların işlemlerini yapmak üzere kurulan soruşturma heyetinin başkanlığını yapmıştır. Bundan sonra Tahsin Bey, İttihat ve Terakki Genel Merkez Yönetim Kurulu üyeliğine seçilmiştir. Sonrasında İstanbul’a gittiğinde Mahmut Şevket Paşa ile görüşmüş, takdirlerini almış ve paşa kendisinin yakın zamanda İstanbul’a alınacağını söylediyse de terfi ederek Drama Mutasarrıflığına atanmıştır.621
613 BOA, TFR. I.MN, 130-12978; TFR. I.MN, 158-15794. 614 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.194-210.
615 BOA, DH. ŞFR, 393-83; TFR. I.MKM, 27-2642 616 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.218-229. 617 BOA, DH. MKT, 1258-81; Y.A.RES, 157-88.
618 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.229; İBA, S.D.N: 1222. 619 BEO, 3403-255216; TFR. I.SL, 197-19641.
620 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.237,243-244.
127
Terfi ederek 35 lira aylıkla Drama Mutasarrıflığına atanan Tahsin Bey 23 Eylül 1909’da göreve başlamıştır.622 Bu görevinde genelde eğitim ve bayındırlık işleri ile
uğraşmıştır. Anılarında bu dönemi bir istirahat evresi olarak tanımlamaktadır. Tahsin Bey’in bu çabaları merkezin gözünde de kaçmamış, Kavala merkezinde yaptırılan idadi ve Pürsıçan Nahiyesi bağlı Kobaşta köyünde yaptırılan kız okulunun yapımı için ahaliden yardım toplanmasındaki çabalarından dolayı takdirname ile ödüllendirilmiştir.623
60 lira maaşla atandığı Beyoğlu Mutasarrıflığı görevine 25 Ocak 1913’de resmen başlamıştır.624 Babıali Baskını olayının tazeliğini koruduğu günlerde Beyoğlu’nda irticai
hareketlerin olduğu duyumlarına tedbir olarak Mahmut Şevket Paşa’nın teklifiyle Beyoğlu Polis Müdürlüğü’nü de vekaleten idare etmiştir. İki görev ve özellikle Beyoğlu’nun hareketli yapısı ve devlet merkezinde olması nedeniyle amirlerin direktifleri çok çalışma lüzumunu gerektirdiğinden Tahsin Bey burada çok yıpranmıştır. Yaklaşık 3 aylık görev süresinin sonlarına doğru yabancılarla ilgili yapılan bir işlemden dolayı görevden uzaklaştırılarak Bursa Vali vekaletine atanmıştır. Mart ayında gittiği Bursa’da asıl Vali Bekir Sami Bey Trabzon’dan gelesiye kadar 1 ay görev yapmıştır. Hacı Adil Bey’in telgrafı üzerine İstanbul’a gitmiş ve Van Valiliği’ne tayin edildiğini öğrenmiştir.625
İstanbul’a alınan Van Valisi İzzet Bey’in yerine 125 lira maaşla atanarak 13 Mayıs 1913’de görevine başlamıştır.626 Burada da Balkanlarda olduğu gibi eşkıya ve çetelerle
mücadele etmiş, şehrin asayişinin sağlanmasında önemli etkisi olmuştur. Yaptığı üstün hizmetlere karşılık 1. Derece Mecidi Nişanı ile ödüllendirilmiştir.627 I. Dünya Savaşı’nın
başlamasıyla birlikte Erzurum’a tayini uygun görülmüştür.628
Tahsin Bey 5 Aralık 1914’de 150 lira maaşla Erzurumdaki görevine başlamıştır.629 Buradaki görevi sırasında askeri işler ve ordunun iaşesi ile ilgilenmiştir.
Başkomutanlık Vekaleti tarafından askeri harekattaki olağanüstü gayretlerinden dolayı
622 BOA, DH. MUİ, 9-29; DH. MUİ, 12-13; İBA, S.D.N: 1222. 623 BOA, MF. MKT, 1146-37.
624 BOA, İ.DH, 1497-61; BEO, 4136-310198; İBA, S.D.N: 1222. 625 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.325-333.
626 BOA, İ. DH, 1498-44; DH. MTV, 18-84; BEO, 4166-312436; İBA, S.D.N: 1222. 627 BOA, İ.TAL, 493-26; DH. KMS, 21-51
628 BOA, MV, 237-14.
128
Muharebe Altın Liyakat Madalyası ile ödüllendirilmiştir.630 30 Ekim 1915’de Fahri
Süvari Teğmenliği rütbesi verilmiştir.631 İaşe ve erzak temini edilmesi ve düzenli ikmal
yapılması için gösterdiği olağanüstü gayretlerden dolayı 12 Kasım 1915’de 3. Ordu Komutanlığından, 6 Aralık1915’te de 3. Ordu Menzil Müfettişliğinden teşekkür yazıları almıştır.632 Tahsin Bey’in tüm çabalarına rağmen asker eksikliği nedeniyle 16 Şubat
1916’da Erzurum Rus işgali altına girmiş, kendisi Sivas’a çekilmiştir. Tahsin Bey anılarında “Erzurum’un acı düşüşü memuriyet hayatımın en üzücü ve acıklı bir yaprağını teşkil eder” diyerek işgalden duyduğu üzüntüyü belirtmiştir.633 13 Temmuz 1916’da Fahri
Süvari Üsteğmenliği verilmiş,634 20 Temmuz’da Suriye Valiliğine atandığı bildirilerek
hemen Şam’a hareket etmesi istenmiş, durum Suriye’deki 4. Ordu Komutanı Cemal Paşa’ya da bildirilmiştir.635 Fakat 26 Temmuz’da Şam yerine acilen İstanbul’a gelmesi
istenmiştir.636
30 Ağustos’ta Suriye Valisi olarak padişahın huzuruna çıkmıştır.637 12 Eylül
1916’da da Suriye’deki görevine başlamıştır.638 Buradaki günleri orduya menzil
müfettişliği yapmak ve savaşlarla geçmiştir. 10 Ekim 1917’de kendisine Fahri Süvari Yüzbaşılığı rütbesi verilmiştir.639 Tahsin Bey, Suriye’deki iki yıllık görevinin sonunda
Babıali ile anlaşamadığından dolayı 10 Haziran 1918’de yerine defterdarı vekil bırakarak
istifa etmiştir.640 23 Ağustos 1918’de doğuda Vilayat-ı Müstahlasa Genel
Müfettişliğine641 tayin edildiyse de642 bu görevine gitmek üzere iken Suriye’nin karışması
üzerine 23 Eylül 1918’de tekrar Suriye Valiliğine atanmıştır.643 Geri dönen Tahsin Bey
Şam’a varamadan şehrin işgal edilmesi üzerine Halep’te kalmıştır.644
630 BOA, İ.TAL, 498-48; BEO, 4336-325155. 631 BOA, İ.HB, 176-15; BOA, BEO, 4381-328568. 632 İBA, S.D.N: 1222.
633 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.336-337. 634 İBA, S.D.N: 1222.
635 BOA, DH. ŞFR, 66-31; DH. ŞFR, 66-49 636 BOA, DH. ŞFR. 66-82.
637 BOA, DH. KMS, 41-19.
638 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.338; İBA, S.D.N: 1222. 639 BOA, BEO, 4487-336453
640 BOA, DH. ŞFR, 587-33; İBA, S.D.N: 1222.
641 Vilayat-ı Müstahlasa Müfettişliği: Kurtarılmış İller Müfettişliği. Görev alanı Erzurum, Van, Bitlis,
Trabzon, Erzincan’dır. İBA, S.D.N: 1222.
642 BOA, BEO, 4530-339732. İBA, S.D.N: 1222. 643 BOA, DH. İ.UM. EK, 48-87.
129
Buradaki başarılarından dolayı 27 Ağustos 1918’de Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından Büyük Kordonlu Fransuva Josef Nişanı verilmiştir.645 26 Eylül
1918’de Fahri Süvari Binbaşılığına terfi etmiştir.646 27 Ekim 1918’de Halep’te bulunan
Tahsin Bey İstanbul’a çağrılmıştır.647
İstanbul’a çağrıldığında Aydın Valiliği’ne atandığı bildirilmiştir.648 Bu dönemde
İzzet Paşa Hükümeti kurulmuştu. 30 Ekim 1918’de Aydın’daki görevine başlayan Tahsin Bey buradaki bir aylık görev süresi içinde sıkıntılar yaşamış, Tevfik Paşa hükümetinin kurulmasıyla birlikte İttihatçı olduğu gerekçesiyle 21 Kasım 1918’de görevden alınmıştır.649
3. Siyasi Hayatı
11 Ocak 1920’de yapılan seçimlerde İzmir Milletvekili seçilerek Osmanlı Mebusan Meclisine katılmıştır. Meclisin 16 Mart 1920 tarihli oturumunu İngilizlerin basması üzerine tutuklanarak beraberindeki 11 milletvekili ile Malta Adasına sürülmüştür. Malta’dan kurtulduktan sonra 11 Mart 1922’de TBMM’ye katılmıştır.650
Tahsin Bey, 2. Dönem TBMM için yapılan seçimlerde aday gösterilmemiştir. Ardahan milletvekili Halit Paşa’nın 14 Şubat 1925’te ölümü üzerine Ardahan’da yapılan ara seçime katılan Tahsin Bey, 200 oy alarak Ardahan milletvekili seçilmiştir.651 3.
Dönem TBMM için 1927 yılında yapılan genel seçimlerde Erzurum milletvekili seçilmiştir.
Bu dönem içinde 12 Ağustos 1930’da kurulan SCF’nin kurucu kadrosunda yer alan Tahsin Bey, SCF’nin 17 Kasım 1930’dan sonra kendini feshetmesi sonucu CHF’ye geri dönmüştür.652 1931 genel seçimlerinde aday gösterilmeyen Tahsin Bey, Konya
milletvekili Kemal Zaim Bey’in istifası üzerine yapılan ara seçimde Konya Milletvekilliği ’ne seçilmiştir.
645 BOA, HR. SYS, 2447-42; İBA, S.D.N: 1222. 646 BOA, BEO, 4535-340077; İBA, S.D.N: 1222. 647 BOA; DH. KMS, 49-8
648 BOA, İ.DUİT, 41-72; MV, 249-214; BEO, 4540-340468.
649 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.346; İBA, S.D.N: 1222; BOA, MV, 249-218.
650 Uzer, Makedonya Eşkıyalık Tarihi, s.346; Çoker, Parlamento Tarihi-TBMM I. Dönem, C.3 s. 518. 651 TBMMA, S.D.N: 229.
130
a. TBMM 4.Dönem Konya Milletvekilliği
Kemal Zaim Bey’in Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü’ne atanması nedeniyle boşalan Konya Milletvekilliği için yapılan ara seçimde 940 oy alan Tahsin Bey Konya Milletvekili seçilmiştir. 21 Nisan 1933’te Konya İl Teftiş Heyetinden mazbatasını almıştır. 8 Mayıs tarihinde TBMM genel kurulunda mazbatası onaylanmış ve yemin ederek görevine başlamıştır.653 Üçüncü ve dördüncü yasama yıllarında Maliye
Komisyonunda üye olarak bulunmuş, ayrıca orman kanunu hakkındaki yasa tasarısını incelemek üzere kurulan geçici komisyonda görev almıştır.654
4. Üçüncü Genel Müfettişlik ve Ölümü
1935 genel seçimlerinde de Erzurum Milletvekili seçilen Tahsin Bey 3. Genel Müfettişliğin655 kurulması üzerine 11 Eylül 1935 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 3200
nolu kararname ile 3. Genel Müfettişliğe atanması nedeniyle 8 Kasım 1935 tarihinde meclis başkanlığına verdiği dilekçe ile istifa etmiştir.656 8 Kasım 1935’te göreve başlayan
Uzer, görev süresi boyunca sorumluluk alanı içerisinde bayındırlık, imar, altyapı işleri ile meşgul olmuş, bölgeye önemli eserler kazandırmıştır. Tahsin Bey, bunların haricinde bölgenin canlanması içinde bazı ön çalışmalar yapmıştır. Bu kapsamda Erzurum-Sivas demiryolu ve Trabzon Limanı yapımı ile İran transit yolunun yeniden canlandırılarak bölgenin aktif bir ticaret merkezi olması hedeflenmiştir. Bölgedeki tarım ve hayvancılığın gelişmesine de destek verilmiş, ayrıca bölgedeki eğitim işleriyle de ilgilenilmiş, yeni okullar yapılması sağlanmıştır. Erdal Aydoğan, Uzer’in 4 yıllık görev süresi boyunca müfettişliklerin kuruluş amacına uygun olarak binlerce eser ortaya koyduğunu belirtmektedir.657 Engin Çağdaş Bulut’da 3. Genel müfettişliğin sorumluluk alanında
653 TBMMA, S.D.N: 229; TBMMZC, Devre IV, Cilt 15, Birleşim 47, s.35.
654 Goloğlu; Tek Partili Cumhuriyet, s.344; Çoker, Parlamento Tarihi IV. Dönem, C.2, s.384.
655 1927 yılından itibaren geri kalmış, isyan ihtimalinin yüksek olduğu sınır bölgelerinde, ekonomik ve
sosyal sıkıntılar olan yerlerde genel müfettişlikler kurulmaya başlanmıştır. Mete Tunçay bu kurumun görevinin asayişi sağlamak ve ilk kurulma nedenini ise Takriri Sükûn Kanunu ile gelen sıkıyönetim ve kanun yürürlükten kaldırıldıktan sonra oluşan boşluğu doldurmaya bağlamaktadır. İlerleyen süreçte bu müfettişlikler sadece asayişi sağlamakla kalmayıp bayındırlık ve sosyal işlerle de ilgilenmişlerdir. Kurulan genel müfettişliklerden ilki Diyarbakır merkezli 7 ili kapsayan 1. Genel Müfettişliktir. Diğeri Edirne merkezli 3 ili kapsayan 2. Genel Müfettişliktir. 3. Genel Müfettişlik ise 1935 yılında kurulmuştur. Kapsadığı iller; Erzurum merkez olmak üzere Ağrı, Çoruh, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Kars, Rize ve Trabzon’dur. Uyar, Tek Parti Dönemi ve CHP, s.236; Cemil Koçak, Umumi Müfettişlikler 1927-1952, İletişim Yayınları, İstanbul 2003, s.158; Tunçay, Tek Parti Yönetimi, s.179.
656 TBMMZC, Devre V, Cilt 6, Birleşim 3, s.13; İBA, S.D.N: 1222. 657 Aydoğan, “Üçüncü Umumi Müfettişlik”, s.7-14.
131
isyan ve asayiş bozukluğu gibi durumlar olmadığından bayındırlık işlerine ağırlık vermiş olduğunu belirtmektedir.658
Tahsin Bey bu görevde iken 1937 yılında kansere yakalanmış, 3 Aralık 1939’da saat 14.20’de İstanbul’da vefat etmiştir. Eşine 123 Lira emekli aylığı bağlanmıştır.659
658 Engin Çağdaş Bulut, “Devletin Taşradaki Eli: Umumi Müfettişlikler” CTAD, S.21, Ankara 2015, s.96. 659 Bazı kaynaklarda ölümünden 1 ay önce 3. Genel Müfettişlik görevinden ayrıldığı söylense de İçişleri
Bakanlığı kayıtlarına göre ölümüne kadar görevine devam etmiştir. Öyle ki İstanbul Vali Yardımcısı ile 3. Genel Müfettişlik Baş Müşavir Vekili Haşim İşcan 3 Aralık 1939’da İçişleri Bakanlığı’na “Üçüncü Umumi Müfettiş Bay Tahsin Uzer’in bu gün saat 14.20’de vefat etti” şeklinde telgraflar çekmişlerdir. Ayrıca hizmet döküm cetvelinde de görevden ayrılış tarihi olarak ölüm tarihi olan 3 Aralık 1939 gösterilmektedir. İBA, S.D.N: 1222.
132
SONUÇ
1927’deki Büyük CHF Kurultayında yapılan tüzük değişikliği sonucu milletvekili adayı belirleme yetkisinin fırka divanından alınıp genel başkanlık kuruluna verilmesiyle TBMM 3. döneminde seçilen milletvekillerinin tamamı Mustafa Kemal Paşa tarafından aday gösterilmiştir. 1927 seçimlerinde Konya’dan 11 milletvekili seçilerek meclise girmiştir. Seçilen 11 milletvekilinden sekizi bir önceki dönemde de milletvekilliği yapmış, Ahmet Hamdi (Dikmen), Hüseyin Hüsnü (Konay) ve Nevzat (Tandoğan) Beyler ise ilk kez TBMM’ye Konya Milletvekili olarak girmişlerdir. Dönem içerisinde Hacı Bekir Bey vefat etmiş, Nevzat Bey’de Ankara Valiliği’ne atanması nedeniyle istifa etmiştir. Boşalan vekillikler için yapılan ara seçimlerde Hacı Bekir Bey’in yerine Kemal Zaim (Sunel) Bey, Nevzat (Tandoğan) Bey’in yerine de Zühtü (Durukan) Bey Konya Milletvekilliği’ne seçilmişlerdir. Musa Kazım (Onar) Bey’de 1930 yılının sonunda vefat