D. MUSA KAZIM (GÜREL) BEY
3. Konya Belediye Başkanlığı Dönemi
Kazım Bey 1923 yılının Mart ayında Konya Belediye Başkanı olmuştur. Başkanlığı döneminde Konya’da önemli işlere imza atmıştır. Belediyeye gelir sağlaması amacıyla şehrin çeşitli yerlerinde ticari amaçlı 36 adet bina yaptırmış, şehrin aydınlatılması için 142.600 lira sermaye ile belediye adına elektrik şirketine ortak
545 Önder, Delibaş Hadisesi, s.113-115; Kazım Gürel, “Konya’da Milli Mücadele Hatıraları (10)”, Yeni
Konya, 16 Eylül 1959, No.3613, s.2.
546 Kazım Gürel, “Konya’da Milli Mücadele Hatıraları (3)”, Yeni Konya, 9 Eylül 1959, No.3606, s.2. 547 Önder, Delibaş Hadisesi, s.129-142; Kazım Gürel, “Konya’da Milli Mücadele Hatıraları (12)”, Yeni
Konya, 18 Eylül 1959, No.3614, s.2.
111
olunmuştur. Sille taş ocağından şehir merkezine 10 kilometrelik dekovil549 hattı inşa
ettirilerek buradan elde edilen ürünlerin en rahat ve hızlı şekilde şehir merkezine getirilmesini sağlamıştır. Şehrin peyzajına da önem veren Kazım Bey şehrin çeşitli yerlerinde 8 adet bahçe (park) yaptırmıştır. Şehrin su ihtiyacını sağlamak için su depoları ve çeşmeler inşa ettirmiştir. Ayrıca yakındaki bir bataklığı kurutarak yolları ve meydanları genişletmiştir. Konya’da parke taşı üretimi yaparak Hükümet Konağı ve Alâeddin Tepesi ile İstasyon ve Anıt arasındaki yollara parke taşı döşetmiş, yollara ve sokaklara yaya kaldırımları yaptırmıştır. Belediyenin bütçesinin genişleten Kazım Bey belediyenin vergi gelirleri görev süresi içinde 64.000 liradan 373.000 liraya çıkarmıştır. Sosyal yapıların oluşturulmasını da sağlamıştır. Döneminde Konya’da sinema, fenni fırın, elektrik fabrikası ve sıhhi hela gibi halkın ihtiyaçlarını karşılayacak tesisler kurulmuştur.550 1927 yılında bu görevinden ayrılan Kazım Bey genel seçimlerde 3.
dönem Aksaray Milletvekili olmuştur.551
4. TBMM 4. Dönem Konya Milletvekilliği
Kazım Bey 1931 genel seçimlerinde CHF listesinden Konya milletvekili adayı olmuştur. 24 Nisan 1931’de yapılan seçimde 1069 oy ile Konya milletvekili seçilmiştir. Kesin seçim sonuçlarının açıklandığı 25 Nisan’da Konya İl Teftiş Heyetinden mazbatasını alarak 4 Mayıs 1931’de meclise katılmıştır. TBMM’nin olağanüstü ve birinci yasama yıllarında Sayıştay Komisyonunda, diğer yıllarda Maliye Komisyonunda çalışmıştır.552 Dönem içerisinde genel kurulda 2 kez söz almış ve bir önerge vermiştir.
Kazım Bey, Arazi Vergisi kanunu tasarısının 2. maddesi görüşülürken söz almıştır. Bu madde arazi vergisinden muaf tutulacak alanları tanımlamıştır. Kazım Bey konuşmasında; köyler, kasaba ve şehirlerde vatandaşın kullanımına açık olan harman yerlerinden bahsetmiştir. Belediye kanunu gereğince şehirlerdeki harman yerlerinin belediyelere devredildiğini ve bunların istisna olarak tanımlanmadığı için vergiye tabi tutulacağından dolayı buraların istisna tutulmasını teklif etmiştir. Bunun üzerine söz alan Çorum Milletvekili İsmet Bey, belediyelerin bu yerleri kiraya verdiğini, kiralandığı
549 Dekovil: Raylarının aralığı 60 cm. veya daha az olan, arabaları buhar, insan ya da hayvan gücüyle
yürütülen küçük demiryolu.
550 Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi Selçuk Es Arşivi, Kazım Gürel Dosyası, Belge No:19138. 551 TBMMA, S.D.N: 650
112
takdirde de gelir getireceğinden dolayı vergiye tabi olacağını, kiralanmadığında ise zaten vergiden muaf tutulacağını belirtmiştir. Bütçe Komisyonu Başkanı Gümüşhane Milletvekili Hasan Fehmi Bey’inde İsmet Beyle aynı yönde görüşü bildirmesinden sonra yapılan oylama sonucu Kazım Bey’in önergesi reddedilmiştir.553
1580 sayılı belediyeler kanununun 110. maddesinin 6. fıkrasında avarız554 ve
bunların gelirleri belediyelere devredilmiştir. Kazım Bey, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren uygulanmadığını tespit etmiş ve bu konuda bir önerge vermiştir. Konya Milletvekilleri Tevfik Fikret ve Şaban Sırrı Beylerin de imzaladığı önergede; zamanında avarız olarak kişilere veya mahallelere verilmiş olan emval ve mülklerin kanun yürürlüğe girdikten sonra halâ bu kişilerin elinde bulunduğu, belediyelere devredilmediği ve bu konuda tereddüt gösterildiği belirtilmiştir. Bu nedenle belediyelerin gelir kaybı yaşadığı ve hizmetlerin sekteye uğramasında dolayı ilgili maddenin açıklanması talep edilmiştir. Genel kurulda yapılan oylamada önergenin kabul edilmesi sonucu kanun tefsiri Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Tefsirde ilgili maddenin vakıf özelliği taşımayan, avarız adı ile veya muvazaaten555 mülk olarak gerçek ve tüzel kişilere verilen tapuda tescil edilmiş veya
edilmemiş gayrimenkul ile nakdin belediyelere devredilmesi anlamını içerdiği belirtilmiştir.556 Kazım Bey milletvekili olmadan önce Konya Belediye Başkanlığı
yaptığından dolayı belediyelerin sorunlarını bilmektedir. Bu sorunları meclise taşıyarak çözümüne önayak olmuştur.
Demiryolları ve Limanlar Genel Müdürlüğünün 1934 yılı bütçesi görüşülürken söz alan Kazım Bey konuşmasında, Mersin Limanındaki bazı yolsuzluk iddialarına değinmiştir. Buna göre; ihraç edilmek üzere limana gönderilen mallardan ton başına 27 kuruş ücret tahsil edilmekteymiş. Liman idaresi bu işi tonu 7 kuruştan bir şahsa vermiş. Şahıs işi 3-4 kuruşa mal ediyormuş. Kazım Bey, ihracata en çok ihtiyaç duyulan zamanda bunun yapılmasının uygun olmadığını ve bu ücretin düşürülmesi gerektiğini belirtmiştir.
553 TBMMZC, Devre IV, Cilt 2, Birleşim 15, s.87.
554 Avarız: Avarızlar bir mahalle veya bir köyün çeşme, kaldırım inşa ve tamiri gibi ortak ihtiyaçlarını temin
amacıyla bağış ve tahsis edilmiş nukut, menkul ve gayrimenkullere sahip vakıflardır. Fakat belediyeler kanunu ile birlikte avarız olarak yapılan işler belediyelere devredildiğinden avarız gelirlerinin de belediyelere devredilmesi gayet doğal ve zorunludur.
555 Muvazaa: Hakikatte olmayan bir durumu varmış gibi göstermek için yapılan bir anlaşma. Muvazaaten
mülk verilmesi halinde kişi, üzerine yapılan gayrimenkul ve bunun gelirlerini, kendi için değil, kamu yararına kullanır. Örneğin; avarız olarak A kişisinin üzerine muvazaaten mülk verilen dükkanın kira geliri A kişisi tarafından toplanır, ancak kamu yararına kullanılır.
113
Bunun haricinde aynı limanda Demiryollarının 150-200 metre mesafe için araç kullanımını zorunlu kıldığını ve araç kullanım bedelinin 25 kuruş olduğunu belirterek, mesafenin kısa olması nedeniyle işçilerin malzemeleri iterek de götürebileceğini, araç kullanımının da tüccarların istemesi halinde devreye alınması gerektiğini, çünkü bu ücretlerin ihracatçılara ağır geldiğini belirtmiştir. Kazım Bey’den sonra açıklama yapan Nafıa Vekili Afyonkarahisar Milletvekili Ali (Çetinkaya) Bey meseleyi kendisinin de duyduğunu, kendi döneminden önce yapılan bazı anlaşmalar sonucu bu durumun ortaya çıktığını, konuyu inceletip gereğini yapacağını belirterek “arkadaşlar emin olabilirler ki, bu gibi pislikleri temizleyeceğiz” demiştir.557
Konya Belediye Başkanlığı sırasında, belediye heyetine isnat olunan ihmal ve suiistimal suçlarından dolayı yargılanması için yasama dokunulmazlığının kaldırılması talebiyle Başbakanlık tarafından hakkında tezkere düzenlenerek TBMM’ye gönderilmiştir. İsnat edilen suçların Anayasa’nın 12. ve 27. maddeleri558 kapsamında
olmadığından dolayı muhakemesinin dönem sonuna ertelenmesine karar verilmiştir.559