Millî Mücadele Sonrası ve İbrahim Şükrü’nün Askerlikten Ayrılması

1920’li yılların başında verilen Millî Mücadele dolayısıyla fiili olarak sahada olan ordu savaş bittikten sonra sükȗnet dönemine girmişti. Ordudan ayrılmış olanlar hariç olmak üzere, ordu aktif siyasetten uzak durmuştu. Bu, Mustafa Kemal Paşa’ya iç siyaset ve idarede yeniden yapılanma fırsatı sağlamıştı. Ordunun başında, 1922’den itibaren İnönü’den devraldığı Genelkurmay Başkanlığı’nı adeta kendisiyle özdeş hale getiren Fevzi Paşa vardı. Fevzi Paşa, İsmet Paşa gibi, Mustafa Kemal Paşa’nın en sadık iki yardımcısından biriydi.²⁸⁹ Orduda, Millî Mücadele’ye büyük karar üzerine Erkȃn-ı Harp Reisi’ni yanıma alarak gece yarısı Batı’ya doğru hareket ettim ve muharebeyi ön hatlardan idare ettim).

286Atay, a.g.e., s. 355 (Mustafa Kemal’in İzmir’de Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Falih Rıfkı Atay’a verdiği mülakattan bir alıntı olarak Falih Rıfkı Atay belirtmektedir).

287 Çufalı, a.g.e., s. 473.

288 TTK Arşivi BK 5-3/10-A, s. 125. ; TBMM Albümü 1920-2010, C.I, 1920-1950, s. 323, 391,470. ; Sosyal Güvenlik Kurumu Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü Arşivi, Şükrü Sökmensüer Şahsi Dosyası, Dosya No: VOOO2946. ; İbrahim Şükrü Sökmensüer’in Subay Şahsi Dosyası, Askerî Safahat Belgesi, MSB Arşivi, s. 2. (EK 4-5)

289 Hale, a.g.e., s. 78.

73

katkılar sağlamış başka paşalar ve subaylar da vardı. Onlar da çeşitli askerî görevlerini sürdürmekteydi. Bunlardan biri de İbrahim Şükrü’ydü.

İbrahim Şükrü, 31 Ağustos 1922’de kurmay binbaşılığa tayin edilmişti.

Kasım 1924’te Tokat’da 6. Kolordu Harekȃt Şubesi Müdürlüğü’ne, bundan bir süre sonra da Samsun’da bulunan 15. Fırka Kurmay Başkanlığı’na getirilmişti. 18 Temmuz 1927’de ise ordudaki görevinden istifa etmişti. Askerî görevlerinden istifa ettikten ve böylece ordudan ayrıldıktan sonra, kısa bir süreliğine, ailesinin de bulunduğu Akhisar’a yerleşmişti.²⁹⁰ İbrahim Şükrü’nün askerlikten istifası Mustafa Kemal’in Nutuk’u okuduğu 1927 yılının Ekim ayından üç ay kadar önce, Mustafa Kemal’in askerlikten istifasından²⁹¹ bir ay kadar sonraydı.

Millî Mücadele ittifakının bileşenleri, askerler, sivil devlet memurları, aydın sınıfını oluşturan yeni meslek sahipleri, hukukçular, gazeteciler, öğretmenler, tüccarlar, iş adamları, toprak ağaları ve kırsalın eşrafıydı. Silahlı kuvvet mensupları bu itifakın önemli bir parçası olup Cumhuriyet’in kurulmasındaki rolleri hayatiydi.

Fakat Mustafa Kemal her halükarda sivillerin askerlerin üstü olduğuna inanıyor ve bunu göstermek için askerî üniformasını çıkarmakta beis görmüyordu. Yeni rejimde anlayış bu olacaktı. Fakat ordu mensupları Parti’de, Hükümet’te ve Meclis’te

290 Akhisar’da bulunduğu kısa süre zarfında İzmir’de yayınlanan Anadolu Gazetesi’nde ve Manisa’da dağıtılan bir gazetede ‘Tüntaş Arpacıoğlu’ takma adıyla iktisadî ve siyasî yazılar yazdığına dair bazı bilgiler olsa da bu kesinleştirilememiştir (Çufalı, a.g.e., s. 473. ; Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s.

143). Anadolu Gazetesi CHP yayın organı olarak bilinen bir gazete hüviyetindedir. Öyle ki bu gazete İstanbul’daki Tan olayına benzer bir vakanın yaşandığı gazete olarak İzmir’de yayınlanmakta olan Zincirli Hürriyet dergisinin matbaasını basanlar için “İzmir’deki milliyetçi gençlik tezahürü, Zincirli Hürriyet ve Marko Paşa parçalandı, Kızıl Fikirlere dün millî iradenin bir dersi verildi” şeklinde başlıklar atmıştır ( Alpay Kabacalı, Türk Basınında Demokrasi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1999, s.

214).

291 30 Haziran1927’de başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere, başvekil İsmet Paşa, Meclis Reisi Kâzım (Özalp) Paşalar askerlikten ayrıldılar. Bu süreç TBMM’nin üçüncü döneminden biraz önce gerçekleşmişti. Zira III. Dönem 1 Kasım 1927 de açılmıştı (Aydemir, İkinci Adam C. I. 1884-1938, s. 374). Kâzım Karabekir Paşa askerlikten değil, I. Ordu Müfettişliği’nden istifa etmişti. 1 Kasım 1927’de ordu açığındayken askerlikten emekliye ayrılmadan önce 1. Ferikliğe yükselmişti (Mete Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek- Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931, 5. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010, s. 120). Mustafa Kemal Paşa hiç feriklikte bulunmadan 19 Eylül 1921’de bir yasayla müşirliğe yükselmişti. İsmet İnönü başbakanlığı sırasında korgeneraldi. Başbakanlığı sürecinde 30 Ağustos 1926’da I. Ferikliğe yükseltilmişti. Atatürk ile aynı tarihte emekli oldu. Kâzım Özalp da 26 Kasım 1924’de Meclis Başkanı seçilmiş ve İnönü gibi o da aynı tarihte I. Ferikliğe yükselmişti. 6 Temmuz 1927’de askerlikten emekli oldu. Ali Fuat Paşa da 1926 da I. Ferik olmuş, ardından 5 Aralık 1927’de askerlikten emekli olmuştu (Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931, s. 120-121).

74

ayrıcalıklıydılar.²⁹² Bu anlayış çerçevesinde, sivil olarak devlet yönetimi mekanizmasında yer almak isteyenler ordudan istifa etmeye başlamıştı.

İbrahim Şükrü de 18 Temmuz 1927’de 15. Fırka Erkȃn-ı Harbiye Riyaseti’nde görevli iken istifa etmişti.²⁹³ İbrahim Şükrü binbaşı olarak görev yaparken, hiçbir hak talep etmeden, Askerî Tekaüt ve İstifa Kȃnunu’nun özel maddesine göre istifa talebinde bulunmuştu. İstifası kabul edilerek, bu tarihten itibaren askerlikten kaydı silinmiş oldu.²⁹⁴

İbrahim Şükrü, askerlik hayatına başladığı günden itibaren önemli vazifeler yapmıştı. Balkan Harbi, Birinci Dünya Harbi ve İstiklâl Harbi gibi büyük ve önemli harplere katılmış, bu savaşlardaki hizmet ve başarılarından dolayı çeşitli belgeler ve madalyalar almıştı. Aldığı madalyalar arasında Harp Madalyası 18 Temmuz 1915 (5 Temmuz 1331), Gümüş Liyakat Madalyası 2 Ekim 1915 (19 Eylül 1331) ve S1101 Numaralı ve 21 Şubat1927 tarihli İstiklȃl Madalyası yer almıştır.²⁹⁵

İbrahim Şükrü askerlikten istifa ettikten sonra bir süreliğine Akhisar’da kalmış fakat burada geçen günleri uzun sürmemiştir. Birinci Umumî Müfettişlik görevine atanan İbrahim Tali Öngören’in teklifi çerçevesinde hazırlanan atama kararıyla, 30 0cak 1928’de, açıktan Birinci Umum Müfettişlik İskȃn Müdürlüğü görevine getirilmiştir.²⁹⁶ Yine aynı umum müfettişlikte 9 Şubat 1930’da Asayiş Müdürlüğü görevine atanmış, bu görevde 2 Aralık 1932’ye kadar kalmıştır.²⁹⁷ Ardından da Emniyet Umum Müdür Muavinliği’ne ve Birinci Şube Müdürlüğü’ne atanarak yeni ve önemli bir göreve getirilmiştir.²⁹⁸

İbrahim Şükrü askerlikten ayrılışını ve atandığı diğer görevleri kendi anlatımıyla şöyle dile getirmektedir:

292 Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Türkçesi; Ahmet Fethi, Hil Yayın, İstanbul, 1994, s. 21.

293 İbrahim Şükrü Sökmensüer’in Subay Şahsi Dosyası, Askerî Safahat Belgesi, MSB Arşivi, s. 2. ; TTK Arşivi BK 5-3/10-A, s. 125. (EK 3)

294 Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s. 143.

295 İbrahim Şükrü Sökmensüer’in Subay Şahsi Dosyası, Askerî Safahat Belgesi, MSB Arşivi, s. 2.

296 Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s. 143. ; TTK Arşivi BK 5-3/10-A, s. 125. ; İnan, Tarihe Tanıklık Edenler, “Şükrü Sökmensüer”, s. 100.

297 TTK Arşivi BK 5-3/10-A, s. 125. ; Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s. 143. ; Şahin, Türk Polis Teşkilâtının Şanlı Geçmişinde ve Cumhuriyete Giden Yolda İz Bırakan Polisler, s. 14 ; İnan, Tarihe Tanıklık Edenler, “Şükrü Sökmensüer”, s. 100.

298 TTK Arşivi BK 14-3/46, s. 128 (EK 8).

75

“Yüksek şerefli bir meslekten daha ulvi bir maksatla ve büyüklerimin muvaffakatını da alarak ayrıldım. Ondan sonra da Afgan Heyeti’ne üye tayin olundum (gitmek nasip olmadı). Hükümetçe o sırada Birinci Genel Müfettişlikte vazife verildi. Onu takiben vali vekillikleri yaptım. Emniyet Genel Müdür Muavinliği, Trakya Genel Müfettişliği Baş Müşavirliği, Emniyet Genel Müdürlüğü, Hatay Valiliği, İaşe Müsteşarlığı gibi sorumluluğu yüksek ve şerefli hizmetlerde bütün varlığımla ve gönül sevgisile çalıştım.”²⁹⁹

İbrahim Şükrü, askerlikten istifasından sonra girdiği bürokraside önemli görevlere getirilmiş, Tek Parti döneminin önde gelen simalarından biri olarak, bu görevleri sırasında etkili çalışmalar yapmıştır.

299 TTK Arşivi BK 12-3/37-B, s. 56 (İbrahim Şükrü Sökmensüer bu bilgileri, 27 Kasım 1948’de Tasvir gazetesinde yazılan bir yazı çerçevesinde aktarmıştır. Cihat Baban tarafından yapılan isnatlara ve kendisinin daha önceden yazdığı yazılara verilen cevaplara karşılık yapılmış olan bir açıklamadır).

; Tasvir, 22 Ocak 1949 “Gümüşhane Milletvekili’nin İki Cevabı” (TTK Arşivi BK 4-3/1, s. 5).

76 2. BÖLÜM

DEVLET ADAMI OLARAK