Kanal Seferi

Kanal Seferi, Kuzey Afrika üzerinde ve Süveyş Kanalı ile çevresinde, önemli Osmanlı mevzilerini tehdit eden İngiliz işgali sonrası oluşmuştu. Harekȃt Osmanlı

134 İlhanTekeli, Selim İlkin, Cumhuriyetin Harcı: Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul, 2004, s. 3.

135 A.g.e., s. 3-5.

136 A.g.e., s. 8, 11, 20.

34

Ordusu’nun Mısır’a yönelmesi sonucu gelişen bir harekȃttı. Bu sefer için Cemal Paşa görevlendirilmişti.¹³⁷ Bir yanda Enver Paşa, Kafkaslar’da Turan davası için hücuma geçmiş, diğer tarafta Cemal Paşa, İslâm davası söylemiyle, Kanal harekȃtı konusunda verilen karar doğrultusunda, Mısır’da bulunan İngilizleri oradan söküp atmak üzere hareket etmişti.¹³⁸ Kanal harekȃtı hazırlıkları Ocak 1914’de başlamış ve 4 Şubat 1915’de fiiliyata dönüştürülmüştü. 16 Şubat 1915’de ise adeta tam başarısızlıkla sona ermişti.¹³⁹ Cemal Paşa, 80 bin kişilik orduyla Ocak 1915’de Sina Çölü’ne yönelmiş fakat İngilizler tarafından püskürtülmüştü.

Cemal Paşa, Bahriye Nazırı’ydı. Suriye’deki 4. Ordu kumandanlığını alınca, 21 Kasım 1914’de İstanbul’dan gösterişli bir şekilde ayrılmıştı. 80 bin kişilik ordu ile Mısır’ı almak üzere yola çıkmıştı.¹⁴⁰ Fakat İngilizler için Süveyş Kanalı, Avusturya, Yeni Zelanda ve Hindistan’ın anahtarı durumundaydı. Bu nedenle 100.000 kişilik bir orduyu Mısır’a yığmıştı.¹⁴¹ Harekȃt, Süveyş’i deniz trafiğine kapamak, İngilizlerin Mısır’daki ordusunu imha ederek müttefikler karşısı cepheyi zayıflatmak amaçlı bir planın parçası olarak uygulanacaktı.¹⁴² Harekȃtın Almanlarla olan müttefiklik açısından genel planı ise İngilizleri Mısır’a çekerek orada oyalamaktan ibaretti.

Böylece Süveyş Kanalı’nı zapt etme planı uygulamaya konulmuştu. 4. Ordu, 8. ve 12. Kolordulardan oluşmuş olarak ve birçok birlikten yeni takviyeler de alarak bölgeye sevk edilmişti.

İbrahim Şükrü, Çatalca’da bulunduğu birliğinden ayrılarak 8 Mart 1914’de (23 Şubat 1329) 1. Ağır Obüs Bataryası’na atanmış, bir süre sonra da kıtasıyla birlikte I. Kanal Harekȃtı’na katılmıştır.¹⁴³ İbrahim Şükrü, 2 Ağustos 1914’te (20 Temmuz 1330) seferberlik münasebetiyle 1. Kolordu 15 Santimetrelik Ağır Obüs Topçu Taburu 1. Bölük’e nakledilmiş ve adı geçen bölük ile 8. Kolordu emrine

137 Shaw, a.g.e., s. 383.

138 Aybars, a.g.e., s. 51.

139 Aydemir, İkinci Adam, I. Cilt 1884-1938, s. 93 (dipnot).

140 Aydemir, İkinci Adam, I. Cilt 1884-1938, s. 93 (dipnot).

141 Aybars, a.g.e., s. 51.

142 Murat Çulcu (Yay. Haz.), Arşivi Kaybolan Savaş: Sina-Filistin-Suriye Cephesi, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 2009, s. 62.

143 İnan, Tarihe Tanıklık Edenler, “Şükrü Sökmensüer”, s. 100.

35

verilerek Süveyş Kanalı’na sevkedilmişti.¹⁴⁴ Bu dönemde 8. Kolordu’nun başında Alman komutan (Yarbay) Von Kress (Kressenstein) bulunmaktaydı. Von Kress, Osmanlı Ordusu’nu Alman ekolü ile yenileştirmeye çalışan Von Der Goltz’un ekibindendi.¹⁴⁵

Harekȃtın başlamasına yakın bir tarih olan 1 Kasım 1914’de, İngilizler Akabe’ye bombardıman etmişlerdi. Bu da 4. Ordu bölgesinde fiili savaş durumuna geçilmesine neden olmuştu. Hızla savaş hazırlıklarına başlandı.¹⁴⁶ 18 Kasım 1914’de 4. Ordu kumandanlığına tayin edilen Bahriye Nazırı Cemal Paşa ordunun gücünü yeterli görmediğinden Tekirdağ’da bulunan 8. Tümeni talep etti. Ayrıca Mekke Emiri’nden Arap güçlerle Osmanlı Ordusu’na katılması istendi. Fakat bu gerçekleşemedi. Bölgede 8. Kolordu’nun güçleri dağınıktı. Bunu telafi için Kasım ayı itibariyle Bandırma yakınlarından 10. Tümen bölgeye kaydırılmaya başlandı. 8.

Kolordunun kurmay başkanı Von Kress ani baskın taraftarıydı. Buna rağmen gerekli tedarikler yapılarak 13 Ocak 1915 günü harekete geçildi. Böylece 1. Kanal Harekȃtı başlamış oldu.¹⁴⁷

2 Şubat akşamı, 10. Tümen’in ilk kademesi olarak, 28. Alay’ın sahra topçu taburu hazırlık mevzisine girmişti. 29. Alay ise 2-3 Şubat gecesi kanala varmış olacaktı.¹⁴⁸ 8. Kolordu ise ayrı bir girişim içindeydi. Merkez kol 28 Ocak’ta kanala ulaşmıştı. 5-6 Şubat’ta sağ kanat kolu yani 8. Tümen’le Kantara’ya, merkez kolu ile yani 25. Tümen’le kanalın İsmailiye güneyine, sol kanat kolu, yani iki alaylı Hicaz kuvveti ile Süveyş’e saldırı planı hazırlandı ve onaylandı. Belirlenen gece sağ kanat kolu ve merkez koluyla 8. Kolordu kanala hücum etti. Fakat tam bir felaketle karşılaştı. Ateş üstünlüğü sağlanamamıştı. Birlikler zorla da olsa geri çekilerek

144 İbrahim Şükrü Sökmensüer’in Subay Şahsi Dosyası, Askerî Safahat Belgesi, MSB Arşivi, s. 1.

145 Rahmi Akbaş, Mareşal Fevzi Çakmak, Ötüken, İstanbul, 2008, s. 122. ; Ayfer Özçelik, a.g.e., s.

12.

146 Çulcu, a.g.e., 41-42 ( Kaynak içeriğinde Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda gerçekleştirdiği Sina Yürüyüşü, Kanal Harekȃtları, Suriye ve Filistin direnişleri ile yaşanan büyük yenilgi özet olarak “Harb-i Umumî’de Osmanlı Cepheleri Vakayi” adlı kitapçıkta ele alınmıştır. Bu kitapçığı Kurmay Binbaşı Mehmed Emin Bey kaleme almış ve “Kanal Harekȃtı, Sina ve Filistin Cephesi” başlığı altında ayrı bölüm olarak anlatılmıştır. Kaynak içeriğinde ayrıca, ekler mevcuttur ve bu ekler; 1) Albay Behçet’in “Büyük Harpte Mısır Seferi”, 2) “Türk Subayının Gözünden İngiliz Savaş Yöntemleri, 3) Hüseyin Hüsnü Emir’in (Erkilet) “Yıldırım Hakkında” adlı ek bölümü, 4) Kurmay Binbaşı Vecihi’nin “Filistin Ricatı” adlı eki ile General Allenby’nin toplam üç tane olan

“Filistin Raporları” yer almıştır).

147 Çulcu, a.g.e., s. 42-43.

148 A.g.e., s. 66

36

Gazze-Birüssebi-Maan hattına yığıldı. Bu geri çekilmeden önceki önemli bir aşamada, “tombazlarla”¹⁴⁹ batı yakasına 600 kadar Türk askerî geçirilebilmişti. Fakat İngilizler, atış üstünlüğü olan silah gücüyle Osmanlı askerini geri püskürtmüştü.

Sabah 3. Ordu da savaşa girmiş, fakat İngilizlerin yoğun top atışı, gemileri ve diğer atış unsurları harekȃtı durma noktasına getirmişti. 3. Tümen topçusunun gayretine rağmen ateş üstünlüğü sağlanamamıştı. Fakat İbrahim Şükrü’nün başında bulunduğu 15’lik obüs bataryası isabetli atışlarıyla Harding adlı İngiliz kruvazörünü vurarak tahrip etmişti. Bu açık sahada ölüme giden askerlerin verdiği mücadelede zaman zaman kazanılan başarılardan birisiydi. Bu yoğun baskılar sonucu Osmanlı ordusu İngilizleri doğu yakasından batı yakasına çekilmek zorunda bırakmıştı. Fakat Osmanlı askerinin kanalı geçecek tüm araçları tahrip edilmişti.¹⁵⁰

İbrahim Şükrü’nün de içinde bulunduğu 8. Kolordu, Kanal Seferi’ne giden ordunun en kritik görevini yapmaktaydı.¹⁵¹ Aynı bölgede Ali Fuat Bey’in komutasındaki birlikler Kanal’ın karşı tarafına geçiş için planlanan gizli hücum için kanalın en dar yeri olan Serapyum-Tosum bölgesine doğru yönelmişti. İlk geçişi, Ali Fuat Bey başlarında olarak, merkez kol yapacaktı. 3 Şubat’ta gece yarısı hücum kolları harekete geçmişti. Gece yapılan tombazlarla karşıya geçme girişimi, İngilizlerin yoğun ateşi ile karşılaşmıştı. Başarısız olan bu hücum sonrası Kolordu Kumandanı, kanalın doğu kıyısının 25. Tümen tarafından kuvvetle tutulması emrini vermişti. Emirde, eldeki bütün topçuların kullanılarak ateş üstünlüğünün sağlanması ve gece tekrar karşıya geçilmesi planı çerçevesinde hareket edilmesi bildirilmişti.

Fakat ateş üstünlüğü sağlamak olanaksız gözüküyordu. Zırhlı trenler ve kanaldaki kruvazörler de muharebeye girmişti. Türk topçu mevzileri uçaklar tarafından belirlenmekte, İngiliz topçularınca dövülmekteydi. Modern olmayan bataryalar 8 kilometre mesafeden, kanaldaki harp gemilerine etki edecek atışlardan mahrumdu.

Yalnız Hartving Kruvazörü¹⁵² isabet almıştı.¹⁵³

149 Su üstü taşıyıcı unsur olarak kullanılan sal veya kayık.

150 A.g.e., 43, 66- 68.

151 Akbaş, a.g.e., s. 123.

152 İbrahim Şükrü’nün atışları sonucu tahrip edilen “Harwing (Hartving, Harding, Hatwing gibi yazılışları vardır)” adlı kruvazör.

153 Özçelik, Ali Fuat Cebesoy, s. 15-16.

37

İbrahim Şükrü’nün, Kanal bölgesinde yer alan İsmailiye’nin güneydoğusundaki mevzisinde, düşmanın Timsah Gölü’nde bulunan “Harwing” adlı kruvazörünü tahrip ederek, fırkanın yan ateş altında kalmasını engellemesi önemli bir başarıydı. Bu başarı İbrahim Şükrü’nün, Cemal Paşa tarafından, 9 Şubat 1915’de açıkça takdir edilmesini sağladı. İbrahim Şükrü daha sonra “Harp Madalyası” ile ödüllendirilmiştir.¹⁵⁴

Bu münferit başarılara rağmen genel olarak Kanal Seferi başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Bu durumda artık geri çekilme başlamıştı. 20 Şubat 1915’den başlayarak 25. Tümen Gazze’de, 10. Tümen ise Birüssebi’de toplanmıştır.¹⁵⁵ Çanakkale Muharebeleri’nin başlaması, devletin başkentini savunmak için her yerden güçlerin buraya kaydırılmasını zorunlu kılmıştı. Bunun için 21 Nisan 1915’de 4. Ordu’nun 8. , 10. ve 25. Tümenleri Kanal Cephesi’nden ayrılmak zorunda kaldılar.

Zira, Çanakkale Cephesi’nde büyük kara muharebelerinin yaşanacağı düşünülüyor bunun için bölgeye asker kaydırılıyordu.¹⁵⁶ Aslında Birinci Dünya Savaşı iki boğaz veya iki kanal diyebileceğimiz Süveyş ve Çanakkale üzerine oynanan girişimlerle şekillenmekteydi.

Birinci Kanal Harekȃtı’ndan sonra, İngilizler karşı taarruza hemen geçmemişti. Çanakkale Muharebeleri’nin sonucu beklenmişti.¹⁵⁷ İkinci Kanal Harekȃtı 4 Ağustos 1916’da yapılmış ve bu harekȃt Von Kress yönetimindeki ordunun ikinci başarısızlığı olmuştu. İbrahim Şükrü bu sefer başlamadan çok önce Çanakkale’ye dönmüştü. Sonuçta İngilizlerin karşı taarruzlarıyla Osmanlı Ordusu çekilmeye başlamış, savaş Osmanlı topraklarının savunulması meselesine dönüşmüştü.