EĞİTİM-ÖĞRETİM HAYATI

İbrahim Şükrü, İlköğrenimine Radovişta’da²⁹ başladı. Radovişta, Kosova Vilayeti’nin Üsküp Sancağı’na bağlı bir kazasıydı.³⁰ Üsküp Sancağı, Radovişta kazasında iptidai mektebine giren İbrahim Şükrü, eğitimine Üsküp Sancağı’ndaki Darüledeb Mektebi’nde devam etmiştir. Eğitim süreci sonunda bitirme sınavlarını vererek iyi dereceyle mezun olmuştur.³¹ İlköğrenimini tamamlayan İbrahim Şükrü

27 TTK Arşivi BK 12-3/37-A, s. 96. ; Tasvir, 17 Aralık 1948 “Şükrü Sökmensüer’in Cevabı” (TTK Arşivi BK 4-3/1, s. 29)

28 Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938): Kanun-ı Esasi ve Meşrutiyet Dönemi 1876-1918, C.I, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul, 2003, s. 95-96, 98, 100.

29 Radovişta: Makedonya’da bir şehir. Uzun süre Osmanlı hâkimiyetinde kalan ve büyük oranda Türkler’in yerleşik olarak bulunduğu bir yerleşim merkezidir.

30 Ünlü, Kosova Vilayeti, s. 58.

31 Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s. 141.

12

Üsküp Askerî Rüştiye Mektebi’ne girmiş, burayı da başarılı bir şekilde tamamlamıştır. Rüştiye okulundan sonraki eğitimine Edirne’de devam etmiştir.

Edirne Askerî İdadisi’ne giren İbrahim Şükrü, idadi eğitiminden sonra, 27 Eylül 1910 (14 Eylül 1326) tarihinde İstanbul Halıcıoğlu Topçu Mühendishane Mektebi’ne (Mühendishane-i Berri Hümayun) girmiştir.³² Ȃla dercede şehadetname alarak 1 Haziran 1912’de (19 Mayıs 1328) sahra topçusu teğmeni (mülazım) sıfatıyla Halıcıoğlu’nu bitiren İbrahim Şükrü orduda görev alarak askerlik hayatına başlamıştır.³³ İsmet İnönü ile aynı okulu okumuş olan İbrahim Şükrü bu okuldan mezun olduktan sonra Ağır Topçu sınıfında, 20 Haziran 1912’de (7 Haziran 1328) 4. Kolordu’ya atanmıştır.³⁴ İbrahim Şükrü bu görevini sürdürürken, 1914’de İstanbul Erkȃn-ı Harbiye Mektebi’ne (Harp Akademisi) girmiş, buradaki kurmaylık eğitimi 1 Haziran 1915’e (19 Mayıs 1331) kadar sürmüştür. Bu eğitim, I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele nedenleriyle, ancak Ağustos 1924’te tamamlanabilmiştir.³⁵

İbrahim Şükrü’nün ailesi, çevresi gibi eğitim hayatı da onun yaşamında önemli bir yer tutmuştur. İbrahim Şükrü’nün eğitim hayatının en önemli basamağı şüphesiz ki rüştiye eğitimi dönemi olmuştur. Zira rüştiye dönemi İbrahim Şükrü’nün gelişmesi ve çevresini tanıması bakımından önemli bir dönemdir. Rüştiyeler Osmanlı eğitim sisteminin belkemiğini oluşturan ve yeni kuşaklara daha iyi bir eğitim hayatı sağlayan öncü kurumlar olmuştur.

Osmanlı rüştiyeleri (orta dereceli okul) düzeyinde ilk açılan kurumlardır. Bu okullar 1839 tarihli Mekteb-i Maarif-i Adliyye ve Mekteb-i Ulum-ı Edebiyye olarak bilinen ilk okullar olarak göze çarpar. Sıbyan mekteplerinin üzerinde eğitim vermek amacıyla 1846 yılından itibaren genel rüştiye olarak açılmaya başlanmış olan bu

32 Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s. 141. ; Çufalı, a.g.e., s. 473. ; Bu tarih, Arı İnan’ın Sökmensüer ile yaptığı söyleşide 1 Eylül olarak belirtilmektedir (İnan, Tarihe Tanıklık Edenler, “Şükrü Sökmensüer,” s. 99).

33 Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s. 141. (İbrahim Şükrü Sökmensüer’in Emniyet Genel Müdürlüğü Personel Arşivi’nde bulunan A2091 numaralı özlük dosyasına, yararlanmak üzere iki defa başvuru yapmamıza rağmen, erişimimize izin verilmemiş bu bakımdan bu özlük dosyasından yararlanarak çalışma yapan Eyüp Şahin’in iki çalışması kaynak olarak değerlendirilmiştir.) ; İnan, Tarihe Tanıklık Edenler, “Şükrü Sökmensüer,” s. 99).

34 Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam, I. Cilt 1884-1938, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2001, s. 27. ; Eyüp Şahin, Türk Polis Teşkilâtının Şanlı Geçmişinde ve Cumhuriyete Giden Yolda İz Bırakan Polisler, Emniyet Genel Müdürlüğü, Ankara, 2004, s. 13 ; TBMM Albümü 2010, c.1 1920-1950, s. 323, 391,470.

35 Şahin, Emniyet Genel Müdürleri, s. 142. ; Şahin, Türk Polis Teşkilâtının Şanlı Geçmişinde ve Cumhuriyete Giden Yolda İz Bırakan Polisler, s. 13.

13

okullar ortaöğretimin ilk kademesi vasfına bürünmüştür. Sivil rüştiyelerden elde edilen başarılar önce 1859’da kız rüştiyelerinin, ardından da 1875’de askerî rüştiyelerin açılmasıyla devam etmiştir.³⁶ Hem ilk hem de ortaöğretimin, Anadolu’da, Arap vilayetlerinde ve Müslümanların yoğun olarak yaşadığı Balkan şehir ve kasabalarında yaygınlaşması amacıyla rüştiye ve idadi sayıları da hızla attırılmıştır. İdadiler önceleri maddi imkȃnsızlık dolayısıyla sınırlı açılmışsa da 1895-96 döneminde bu okulların açılmasına hız verilmiş, birçok gündüz eğitiminin yanı sıra yatılı eğitimi veren okullar da eğitim dünyasının hizmetine sunulmuştur.³⁷ Bu askerî rüştiyeler/idadiler Osmanlı Devleti’nin yetenekli askerlerinin yetiştiği Harp Okulu’nun ilk aşaması olarak da önemlidir.

İbrahim Şükrü’nün rüştiye eğitimi dönemi, Osmanlı Devleti’nin ilk Maarif Nazırı olan ve bu görevi üç dönem (4 Eylül 1897-6 Mayıs 1901, 6 Mayıs 1901- 17 Eylül 1901 ve 17 Eylül 1901- 13 Nisan 1902) yapan Ahmed Zühdü Paşa’nın maarifin başında olduğu sürece denk gelir.³⁸ İbrahim Şükrü’nün henüz ilkokul çağına yaklaştığı 1893-94 yıllarında Üsküp’te rüştiye sayısı 8, talebe sayısı 547, muallim sayısı 23 idi. Üsküp Askerî Rüştiyesi’nde ise 1898-99 da bir müdür, 4 dâhiliye zabiti, 10 muallim görevliydi. Beş yıl sonra muallim sayısı 9’a düşmüş, öğrenci sayısı ise azalmıştır.³⁹ 1902 yılında İstanbul dışında yirmi kadar askerî rüştiye bulunuyordu.

İbrahim Şükrü’nün eğitim gördüğü Üsküp ve Edirne askerî rüştiyeleri de bunlar arasındaydı. ⁴⁰

Askerî Rüştiyelerin eğitim süresi 4 yıldı. İbrahim Şükrü, Mustafa Kemal’in Manastır Askerî İdadisi’nden mezun olduğu 1899 yılından bir sene sonra Üsküp Askerî Rüştiyesi’ne girmişti.⁴¹ İbrahim Şükrü’nün eğitimine Üsküp’ten sonra devam ettiği Edirne ise en fazla rüştiyenin bulunduğu vilayetlerden ilk on vilayet arasında yer alıyordu. 56 rüştiye ile Trabzon’dan sonra gelmekteydi. Öğrenci sayısı ise

36 Uğur Ünal, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüştiyeleri (1897-1907) Programlar, Ders İçerikleri, İstatistikler, Gazi Kitabevi, Ankara, 2008, s. xi.

37 Necdet Hayta, Uğur Ünal, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), Gazi Kitabevi, Ankara, 2008, s. 183.

38 Ünal, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüştiyeleri (1897-1907), s. 5.

39 Ünlü, Kosova Vilayeti, s. 174-176.

40 Ünal, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüştiyeleri (1897-1907), s. 99.

41 Afet İnan, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011, s.7.

14

6.371’di. Aydın vilayeti 152 rüştiye ile birinci, İstanbul ise 149 rüştiye ile ikinciydi.

Yanya’da 84, Manastır’da 81, Bursa’da 75, Selanik’te 72, Trabzon’da 61, Konya’da 55 ve Halep’te 54 rüştiye vardı. Edirne Vilayeti’nde birçok rüştiye mevcuttu. Fakat özellikle 20. yüzyıl başlarında, askerî mekteplere daha fazla talep olduğu görülüyordu. Edirne Vilayeti Askerî Rüştiyesi’nin yıllık ortalama öğrenci sayısı 309 idi. Hoca sayısı 13-15, öğrenci sayısı ise 1898’de 400, 1899’da 400, 1900’de 442, 1901’de 205 ve 1903’de 101 olarak gerçekleşmişti. Kız Rüştiyesi ve İbrahim Şükrü’nün de gittiği Askerî Rüştiye en çok tercih edilen mekteplerdendi. Edirne Vilayeti’nde eğitime devam eden mevcut 22 Türk rüştiyesinden 15’i II. Abdülhamid tarafından açılmıştı.⁴²

İbrahim Şükrü, Edirne Askerî Rüştiyesi’nden sonra, ilki 27 Ekim 1884’te (15 Teşrinievvel 1300) açılmış olan idadilerden Edirne Askerî İdadi’sine girmişti.⁴³ Edirne Askerî İdadisi’ni bitirdikten sonra girdiği İstanbul Halıcıoğlu Topçu Okulu’ndan (Mühendishane-i Berri Hümayun) 1912’de mezun olup Edirne Kalesi’ne tayin edilmişti. I. Dünya Savaşı öncesi açılan sınavda Harp Akademisi’ne girmeye hak kazanmış, gerekli işlemleri tamamlayarak Harp Akademisi’ne girmiş olsa da savaş nedeniyle ara vermek zorunda kalmıştı. Mütarekeden sonra bu eğitimine devam etmiştir.⁴⁴ İbrahim Şükrü, Mühendishane’nin “sahra topçu” kısmından mezun olmuştur.⁴⁵ 1914 yılında sınavlarına girerek okumaya hak kazandığı Erkȃn-ı Harbiye Mektebi’ne, katıldığı Kanal Harekȃtı ve Çanakkale Cephesi’ndeki mücadelelerden sonra devam edebilmiştir. 1 Mart 1919’da (1 Mart 1335) mütarekenin şartları içinde okulun ikinci devre eğitimine katılmıştır.⁴⁶

İbrahim Şükrü, I. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından yarıda kalmış olan eğitimini tamamlamak için başladığı Erkȃn-ı Harbiye Mektebi’ndeki tahsiline, Millî Mücadele’ye katılma kararı nedeniyle, yeniden ara vermek zorunda kalmıştı.

İbrahim Şükrü, 1 Mayıs 1920’de (1 Mayıs 1336) Millî Mücadele’ye katılmak üzere, Harp Akademisi’nden birkaç arkadaşıyla, karadan, İzmit üzerinden Anadolu’ya geçmiştir. Millî Mücadele’nin başarıya ulaşmasından sonra, yarıda kalan eğitimini

42 Ünal, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüştiyeleri (1897-1907), s. 105-106, 216.

43 A.g.e., s. 3

44 TTK Arşivi BK 4-3/3, s. 153. ; Çufalı, a.g.e., 473.

45 TTK Arşivi BK 5-3/10-A, s. 125.

46İbrahim Şükrü Sökmensüer’in Subay Şahsi Dosyası, Askerî Safahat Belgesi, MSB Arşivi, s. 1.

15

tamamlamak için, Harp Akademisi’ndeki eğitimine dönmeye karar vermiştir.⁴⁷ İbrahim Şükrü, 1. Kolordu Erkȃn-ı Harbiyesi’nde görevli iken, Ekim 1923’te (Teşrinievvel 1339) Erkȃn-ı Harbiye Mektebi’ne gönderilmiştir. Bu tahsilini de 31 Ağustos 1924’te (31 Ağustos 1340) bitirmiştir.⁴⁸