• Büyük boy örtü bohçası, enstrüman masasının (büyük masa) üzerine açılarak örtü ke-narları masa yanlarına bırakılır.
• Steril ameliyat kıyafetlerinin kontamine olmasını engellemek için bohça kenarlarının önce scrup hemşireye yakın olan tarafı, en son uzak olan tarafı açılarak masa örtülür.
• Masaya alınacak her malzeme olası non-steril (şüpheli) kabul edilmeli, scrup hemşire tarafından tek tek dikkatlice alınmalı, steril masalara ve kıyafete değdirilmeden önce paket bütünlüğüne, kimyasal indikatörüne dikkat edilmelidir.
• Masalar örtüldükten sonra sirküle hemşire tarafından konteyner kapağı ya da cerrahi set bohçası açılır, scrup hemşire tarafından içindeki cerrahi set/setler masaların üzerine alınır.
• Set içindeki aletler ve steril alana alınan spançlar, kurum talimatlarına uygun şekilde gerekli aşamalarda sayılır.
• Setler ve malzemeler masadan dışarı taşmayacak şekilde yerleştirilmelidir.
• Masa hizaları bel hizasından aşağıya indirilmemelidir.
• Scrup hemşire enstrüman masasına aldığı setteki aletleri kullanım sırasına göre mayo masasına yerleştirir. Ameliyat süresince de işleyişe ve sırasına göre gereken aletler mayo masasına alınır.
• Mayo masası hazırlanırken ameliyat sırasında kullanım kolaylığı sağlayabilmek için bir pamuklu ped/tampon/kompres/kumaş rulo haline getirilip aletlerin altına yerleştiril-melidir. Sayımı yapılacak spanç türü malzemelerle yapılan rulo, karışıklığa neden olabi-leceği için ameliyatta kullanılmayacak bir tür malzemeden rulo kullanılması uygun olur.
• Enstrüman masaları, mayo masası hazırlanırken her ameliyata göre hazırlanmış fotoğ-raflarının bir katalog, index halinde ameliyat salonlarında hazırda bulundurulması ame-liyat masalarında standardizasyon sağlar.
Bu tür katalog/indexlerin kullanılması ile;
• Ameliyathaneye yeni başlayan hemşireler için masaların hazırlık süresi kısalır.
• Masaya alınması unutulan alet/malzemelere bağlı zaman kayıpları engellenir.
• Devam eden ameliyata giren hemşirenin masaya kolay adapte olması sağlanır.
• Keskin uçlu bistüri, makas gibi aletler olası yaralanmaları engellemek ve cerrahi örtülere zarar gelmemesi açısından en sık kullanılan alandan uzak bir köşeye yerleştirilmelidir.
Ciltte kullanılan bistüri diğerlerinden ayrılmalı, cilt dışında kullanılmamalıdır.
PLASTİK CERRAHİ AMELİYATI MAYO MASASI DÜZENİ KARDİYOVASKÜLER CERRAHİ AMELİYATI ENSTRÜMAN MASASI DÜZENİ
• Ameliyatta kullanılacak solüsyonlar ameliyat sahasını ıslatmayacak şekilde dikkatlice alınmalı, tekstil örtü kullanılıyorsa ıslanma riski olan yerlere su geçirmez malzemeden örtü serilmelidir.
• Tüm steril masalar ve malzemeler scrup hemşirenin görme alanı içinde olmalıdır.
• Steril masaların ve steril alanın arasından non-steril kişi, eşya geçişi olmamalıdır. Ame-liyatta kullanılacak cihazların yerleşimi yapılacak ameliyata, hastanın pozisyonuna, cer-rahın konforuna göre değişebilmektedir. Kullanılacak tüm cihazlar önceden planlanıp masa düzeni bu plana uygun kurulmalıdır.
• Ameliyat bitimine kadar masaların sterilitesi korunmalıdır. Masa kontamine olduğunda süreçler yeni bir masa hazırlığı ile yeniden başlamalıdır.
• Ameliyat bitiminde olası komplikasyonlar nedeni ile mayo masasının sterilitesi hasta ekstübe edilene kadar bozulmamalıdır.
• Steril alana açılmış artan örtüler (kullanılmış olsun ya da olmasın) ameliyat sonunda kirliye atılmalı, farklı bir hasta için kullanılmamalıdır.
• Planlanan ameliyat ertelendiyse cerrahi set toplanarak sterilizasyon döngüsüne tabi tu-tulmalı, asla başka bir ameliyat/hasta için kullanılmamalıdır.
Dezenfektanlar
Cüneyt Özakın
Uludağ üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD, Bursa
Mikroorganizmaların varlığı henüz bilinmezken bile insanlık tarihinin ilk başlarından beri insanlar, hastalıklara karşı koymak amacı ile dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerini uygulamışlardır. Eski Mısırlılar, enfeksiyöz maddeleri sterilize ve mumyaları dezenfekte etmek için ateşi kullanmışlardır. Yunanlılar binalarını dezenfekte etmek için kükürt yakar-larmış.
Dezenfeksiyon amacıyla kimyasal maddelerin kullanımı ve sterilizasyon amacı ile ışığın kullanımı 19. asırda Robert Koch, Louis Pasteur ve Joseph Lister sayesinde olmuştur.
Hastane enfeksiyonları tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hasta, sağlık personeli, toplum ve sağlık bütçesi açısından önemli bir sorundur. Hem morbidite ve mortalite dü-zeylerinde artışa neden olmakta hem de yataklı tedavi kurumlarının çalışma verimlerinde azalmaya ve sağlık harcamalarında ciddi boyutlarda yükselmeye yol açmaktadır. Centers for Disease Control (CDC)’nin bir çalışmasına göre hastane enfeksiyonlarının %30’unun temel sterilizasyon ve dezenfeksiyon kurallarının uygulandığı zaman önlenebileceği, cer-rahi enfeksiyonlarda önleme oranının %19-41 olduğu gösterilmiştir.
Öncelikle bazı kavramları iyi bilmek gerekmektedir. Bu kavramlardan biri temizlik olup, kir ve organik maddelerin uzaklaştırılmasıdır. Sterilizasyon ise basitçe tüm canlı mikro-organizmaların tam olarak uzaklaştırılması veya öldürülmesi işlemi olarak tanımlanabilir.
Güncel tanımı ise, kabul edilebilir “sterilite güvence düzeyini” sağlayacak ölçüde orta-mın mikroorganizmalardan arındırılması olarak karşımıza çıkmaktadır. Dezenfeksiyon, mikroorganizmaların sterilizasyon seviyesine ulaşmayacak ölçüde ortadan kaldırılması veya mikrobiyal kontaminasyonun kabul edilebilir güvenlik sınırlarına çekildiği, bakteriyel sporların büyük bir kısmının etkilenmediği, gerçek anlamda yalnızca patojen mikroorga-nizmaları bulundukları cansız ortamdan uzaklaştırması olarak ifade edilebilir. Dezenfeksi-yon cansız ortamlar, eşya ve aletler üzerinde uygulanan bir işlemdir. Buna karşılık cilt ve canlı dokular üzerindeki mikroorganizmaların ortadan kaldırılma işlemine antisepsi adı verilmektedir. Mikroorganizma öldürücü kimyasal maddelerin cansız ortamda kullanılan-larına dezenfektan, canlı üzerinde kullanılankullanılan-larına ise antiseptik denilmektedir. Temiz bir ortama mikrop bulaşmasını önlemek için alınan önlemlere asepsi denilmektedir.
Dezenfektanlardan farklı olarak endosporlara da etkili olan sterilanların kullanıma girme-siyle günümüzde dezenfeksiyon terimi, mikrobiyal kontaminasyonu minimal düzeye dü-şürmekten, sterilizasyona kadar uzanan geniş bir kavramı içine alır hale gelmiştir.
Tıbbi malzemelerin vücut dokularıyla ilişkilerini esas alarak sınıflandırılması Spaulding ta-rafından yapılmış ve bu sınıflandırmaya göre tıbbi malzemeleri kritik, yarı kritik ve kritik olmayan şeklinde 3 gruba ayırmıştır.
• Kritik aletler: Steril dokulara veya damar sistemine giren aletler (cerrahi aletler, kar-diyak ve üriner kateterler, implantlar, vb.) kritik grubu oluşturur. İnfeksiyon oluşturma riskleri çok yüksek olduğundan bunların steril edilmeleri şarttır.
• Yarı-Kritik aletler: Mukozalar ve bütünlüğü bozulmuş (sağlam olmayan) ciltle temas eden malzemeler (endoskoplar, laringoskop bladeleri, ventilatör ve anestezi devreleri,
vb.) yarı kritik grupta yer alır. Steril olmaları ideal olmakla birlikte yüksek düzey dezen-feksiyon bunlar için yeterli kabul edilir.
• Kritik olmayan alet ve yüzeyler: Sağlam deri mikroplar için etkin bir bariyer olduğun-dan yalnızca sağlam ciltle temas eden malzemeler (sürgüler, yerler, duvarlar, mobil-yalar, tansiyon aleti, vb.) kritik olmayan gruba girerler. Bunlar için temizlik veya orta/
düşük düzey bir dezenfeksiyon yeterlidir.
Dezenfeksiyon düzeylerine göre kullanılan dezenfektan maddeler yüksek, orta ve düşük düzey dezenfektanlar olarak gruplanmaktadır.
• Yüksek düzey dezenfeksiyon: Sporosit özelliğe sahip kimyasallarla sterilizasyon için ge-rekenden daha kısa sürede sağlanan dezenfeksiyon şeklidir. Sporlu bakterilere kısmen, diğer mikroorganizmalara tam olarak etkilidir.
• Orta düzey dezenfeksiyon: Bakteri sporlarına etki göstermeyen, fakat mikobakterileri ve diğer mikroorganizmaları ortadan kaldırabilen dezenfeksiyon şeklidir.
• Düşük düzey dezenfeksiyon: Mikobakteri ve zarfsız virüsler dışındaki vejetatif bakteri-ler etkilenebilmektedir.
Mikroorganizmaların tipi, sayısı, doğal direnci, lokalizasyonu, dezenfektanın gücü, yo-ğunluğu, temas süresi, ortamın fizik-kimya özellikleri (sıcaklık, pH, organik-inorganik madde mevcudiyeti), biyofilm varlığı, malzeme ve yüzeylerin özelliği gibi pek çok faktör dezenfeksiyon/sterilizasyon işlemlerinin etkinliğini etkiler.
Dezenfeksiyon ve sterilizasyon için fiziksel yöntemler (ısı, filtrasyon, radyasyon) ve kim-yasallar (dezenfektanlar, antiseptikler) kullanılmaktadır. Genel olarak fiziksel yöntemler başlıca sterilizasyon, kimyasal yöntemler ise daha çok dezenfeksiyon amacıyla kullanıl-maktadır. Bununla birlikte bazı kimyasallar sterilizasyon için de kullanılabilmekte ve ke-mosterilan olarak adlandırılmaktadır.
1. Yüksek düzey dezenfektanlar, bakteri sporları hariç mikroorganizmaların tümünü 20 dakikada öldürürler (glutaraldehit, ortofitalaldehit, perasetik asit, hidrojen peroksit).
2. Orta düzey dezenfektanlar, bakteri sporları hariç Tüberküloz basili ve diğer mikroorga-nizmalara yaklaşık 10 dakikada etkili dezenfektanlar (etil ve izopropil alkol, iyot bileşik-leri, klor bileşikbileşik-leri, fenol ve fenol bileşikbileşik-leri, klorhekzidin).
3. Düşük düzey dezenfektanlar, vejetatif bakterilerin çoğunu, bazı mantarları ve bazı vi-rusları yaklaşık 10 dk’da öldürebilen, bakteri sporları ve tüberküloz basiline etkili olma-yan dezenfektanlar. (Etil ve izopropil alkol, iyot bileşikleri, klor bileşikleri, fenol ve fenol bileşikleri, kuaterner amonyum bileşikleri.)
Tablo 1. Spaulding sınıflamasına göre kullanılan cihaz, alet ve malzemelerin sınıflandırılması ve yeniden kullanımı için yapılması gereken işlemler#
Cihaz, alet ve malzeme Spaulding
Sınıfı Yöntem
Kritik Aletler/
Malzemeler
Cerrahi aletler, kardiyak ve üriner kateterler, implantlar, drenler, enjektör iğneleri, akapunktur iğneleri, biyopsi forsepsi ve örnek fırçası, transfer forsepsi, rijid endoskoplar, laparoskop, oftalmik araçlar, kulak şırınga hortumu, aspirasyon sondaları,
- Anestezi alet ve ekipmanı - Yüz maskesi veya endotrakeal tüp
• İnspiratuar ve ekspiratuar devre
• Y- parçası
• Rezervuar balonu
• Nemlendirici - Mekanik ventilatörün solunum devreleri
- Endotrakeal ve endobronşiyal tüpler
- Laringoskop bleytleri - Solunum fonksiyon testi cihazının ağız parçaları ve devreleri
- Nebülizörler ve hazneleri - Oral ve nazal hava yolları - CO2₂analizörlerinin ve solunum yolu basınç monitörlerinin probları - Ambular
- Endotrakeal tüp mandrenleri(stile, guide) - Rijid bronkoskopi sırasında kullanılan aspirasyon(suction) kateterleri etil alkol ve %70 izopropil alkolle silmek yeterli değildir. çeşme suyu ile durulanarak kullanım öncesi kurutulması gerekmektedir.
Yarı Kritik
• Her hasta için proba takılan kılıf kondom değiştirilmeli, bu uygulama sonrası probun yüksek düzey dezenfeksiyonu sağlanmalıdır.
• Jelin mekanik olarak uzaklaştırılmasının ardından probun su ve sabunla temizlenmesi, dezenfeksiyon için prob üreticisi firmanın önerilerinin öncelikle dikkate alınması, öneri yoksa
%70 alkol ile silinerek 500 ppm klor içerisinde 2 dk.
bekletilip su ile durulanarak kurutulması tavsiye edilir. manşonu, EKG elektrotları, pulse oksimetre, kulak spekulumu, tespit malzemeleri,
kuvöz***, hasta yatağı ve örtüleri, yemek kapları, sürgüler vb.
Kritik olmayan malzeme (Sağlam deri ile teması olan, mukoza ile teması olmayan)
Düşük düzey dezenfeksiyon (≤ 10 dak. temas)
#Yeniden kullanıma uygun cihaz, alet ve malzemeler içindir.
*Steril edilmeli ya da Yüksek Düzey Dezenfeksiyon uygulanmalıdır. ** Solunum yolu mukozasına direkt veya indirekt olarak temas eden gereç ve parçalardır bu nedenle yarı-kritik malzemelerdir. Tekrar kullanılmadan önce sterilizasyon veya yüksek düzey dezenfeksiyon gerekir. *** İzolasyon uygulanan kuvözlerde yeniden kullanım öncesi yüksek düzey dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
Kullanılan cihaz ve malzemelerin kullanım kılavuzlarında belirtilen sterilizasyon/dezen-feksiyon yöntemlerine uyulması, malzeme ve cihazda oluşabilecek sorunların engellen-mesi açısından önemlidir. Bu nedenle alım yapılan her malzemenin kullanım ve temizlik bilgileri ilgili firmadan temin edilmelidir.